Νίκου Ψιλάκη
Μια γέρικη ελιά στη φάτνη του Χριστού...
Μια χριστουγεννιάτικη λαϊκή διήγηση της Κρήτης, καταγεγραμμένη στο σπουδαίο βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη».
Έκανε
πολύ κρύο τη βραδιά που γεννήθηκε ο Χριστός. Ο σπήλιος ήτανε παγωμένος και τα
ζωντανά βαραναπνέανε για να ζεστάνουν με την αναπνιά τους το μωρό. Η Παναγία
δεν εκάτεχε ίντα να κάμει. Ήτανε κουκουλωμένη δίπλα στη ματζαδούρα και
σκεφτόταν πώς θα καταφέρει να ξημερωθεί και να μην ξεπαγιάσει το μωρό. Απάνω στην
ώρα ο Ιωσήφ σκέφτηκε ν’ ανάψει φωτιά και να σπάσει λίγο την παγωνιά. Μα πού
ξύλα;
Βγαίνει
όξω από το σπήλιο, κάνει μια βόλτα, τίποτα. Ούτ’ ένα ψιχάλι ξύλο δεν ηύρηκε.
Μπαίνει πάλι μέσα, μα την ώρα που δεν εκάτεχε ίντα να κάμει, θωρεί ένα σωρό
άχερα, μεγάλους κοντύλους και άλλα που ήτανε πολυκαιρισμένα μέσα στη
ματζαδούρα. Τσι κοντύλους δεν τσι τρώνε τα οζά κι είχανε παραπομείνει στη
φάτνη. Μοναχά τους είχανε πάει τα άχερα ίσαμ’ εκειά, για να τους βάλουνε φωτιά
και να ζεστάνουν το Χριστό. Ως τα ’δε η Παναγία εδάκρυσε. Κι είπε:
— Να ’χουνε
την ευκή μου κι ας είναι πάντα χρυσά, γιατί χρυσή ’ναι κι η ψυχή ντως.
Από τότε
τα άχερα έχουνε χρυσό χρώμα. Κι είναι χρυσή η ψυχή ντως, γιατί αυτά πομένουνε
όντα λιχνίσομε το στάρι.
Μα τ’ άχερα
ανάψανε, εβγάλανε μια φλόγα κι εσβήσανε. Παγωνιά και πάλι στο σπήλιο.
Ξαναβγαίνει όξω ο Ιωσήφ και τα πόδια του μπερδεύουν σ’ ένα κλαδί. Δεντρολίβανο,
αρισμαρί ήταν. Και με την ίδια τη φωνή του (εκειονά το βράδυ είχανε όλα, ζώα
και δεντρά, φωνή) παρακάλεσε τον Ιωσήφ να το κόψει από τον πάτο και να το βάλει
να καεί για να ζεσταθεί ο Χριστός. Έτσι κι έγινε. Ξαναδάκρυσε η Παναγιά και
είπε:
— Να ’χει
την ευκή μου και να μοσκομυρίζει, να το βάνουν στις εικόνες του γιου μου και να
στολίζει τις εικόνες των αγίων.
Μα κι
αυτό ήτανε λίγο, άναψε κι ώστε ν’ ανάψει έσβησε κιόλας. Κι ο σπήλιος άρχισε και
πάλι να παγώνει. Όσο περνούσε η ώρα, αγρίευε ο καιρός. Περασμένα μεσάνυχτα
ακούστηκε ένα τσαχάλισμα μέσα από το βουργιάλι του Ιωσήφ. Ήτανε μια χούφτα
ελιές, που τις είχε φυλάξει μ’ ένα ντάκο ψωμί για ώρα ανάγκης. «Πήγαινε Ιωσήφ
στην πεζούλα πάνω από το σπήλιο. Εκειά ’ναι μια ελιά, η μάνα μας, γιατί θα
ξεραθεί από το κακό της, άμα μάθει πως εκινδύνεψε ο Χριστός και δεν της το ’παμε...»
Μια και
δυο, πάει ο Ιωσήφ. Κι η γέρικη ελιά εχαμήλωσε τα κλωνάρια της, έσπασε τα ξερά
κουτσούρια από τον κορμό της και τα τίναξε για να φτάξουν στη μπούκα του
σπήλιου. Άναψαν φωτιά, έκαιγε όλη τη νύχτα, έσπασε η παγωνιά και εζεστάθηκε ο
Χριστός. Κι όσο περνούσε η ώρα, τόσο κι έφταναν κι άλλα ξύλα στο σπήλιο. Μονάχα
ντως! Το πρωί το δεντρό είχε ’πομείνει μόνο ένα κομμάτι κουτσούρι ρίζα, ελιά
δεν υπήρχε.
Δάκρυσε
η Παναγιά όταν την είδε. Έσκυψε, χάιδεψε το κουτσούρι, ούτ’ ένα φύλλο δεν είχε
’πομείνει.
— Την
ευκή μου να ’χεις, είπε. Και να μην ξεραίνεσαι ποτέ. Να βγάνεις βλαστούς από τη
ρίζα, και να μη γερνάς ποτέ σου. Κι ο καρπός σου ευλογημένος να ’ναι, να τρέφει
τους ανθρώπους, να τονε δίνεις να βγαίνει το λάδι, να φέγγουν τη νύχτα οι
ανθρώποι και να ανάβει και το καντήλι του Χριστού.
Ίντά ’τονε
να το πει. Ένας δροσερός βλαστός εβγήκε από την κουτσούρα τση ρίζας, από κειά
απού ’χε ακουμπισμένη τη χέρα τση η Παναγία, κι έφταξε ίσαμε ένα μπόι στο ύψος.
Ίσαμε το βράδυ η ελιά ήτανε πάλι μεγάλη, όπως ήτανε πριν γεννηθεί ο Χριστός.
Και δεν είχε ξεράδια. Είχε ξαναγενεί νέα, γιατί είχε την ευκή τση Παναγίας.
Από τότε η ελιά δε γερνά. Ξεραίνεται, μα από την ξέρα τση ρίζας ξαναβγάνει βλαστούς και ξανανιώνει.
(Νίκου Ψιλάκη «Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη», εκδόσεις Καρμάνωρ, 2005)
