ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΣ
Ρήγα Φεραίου (1757-1798)
«ΤΑ ΔΙΚΑΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ» (1797)
Άρθρον 1.– Ο σκοπός οπού απ’ αρχής κόσμου οι άνθρωποι
εσυμμαζώχθησαν από τα δάση την πρώτην φοράν, διά να κατοικήσουν όλοι μαζί,
κτίζοντες χώρας και πόλεις, είναι διά να συμβοηθώνται και να ζώσιν ευτυχισμένοι,
και όχι να συναντιτρώγονται ή να ρουφά το αίμα τους
ένας.
Τότε έκαμαν βασιλέα διά να αγρυπνεί εις τα συμφέροντά
των, διά να είναι βέβαιοι εις την απόλαυσιν των φυσικών δικαίων, τα οποία δεν
έχει την άδειαν να τους τα αφαιρέσει κανένας επί της
γης.
Άρθρον 2.– Αυτά τα Φυσικά Δίκαια είναι: πρώτον, το να είμεθα
όλοι ίσοι και όχι ο ένας κατώτερος από τον άλλον· δεύτερον, να είμεθα
ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού· τρίτον, να είμεθα σίγουροι
εις την ζωήν μας, και κανένας να μην ημπορεί να μας την πάρει αδίκως και κατά
φαντασίαν· και τέταρτον, τα κτήματα όπου έχομεν κανένας να μην ημπορεί να
μας εγγίζει αλλ’ είναι ιδικά μας και των κληρονόμων
μας.
Άρθρον 3.– Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά
φυσικόν λόγον είναι ίσοι. Όταν πταίσει τινάς, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο Νόμος
είναι ο αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος· ήγουν δεν παιδεύεται ο
πλούσιος ολιγότερον και ο πτωχός περισσότερον διά το αυτό σφάλμα, αλλ’
ίσια-ίσια.
Άρθρον 4.– Ο Νόμος είναι εκείνη η ελευθέρα απόφασις, οπού με
την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν· ήγουν, όλοι θέλομεν ότι ο φονεύς να
φονεύεται· αυτός λέγεται Νόμος, και είναι ο ίδιος διά όλους μας εις το να
παιδεύσει. Και πάλιν άλλος, οπού υπερασπίζεται· ήγουν όλοι θέλομεν να
εξουσιάζομεν τα υποστατικά μας, κανένας λοιπόν δεν έχει την άδειαν να μας πάρει
δυναστικώς τίποτες· αυτός είναι Νόμος, επειδή μοναχοί μας τον δεχόμεθα και
τον θέλομεν. Ο Νόμος έχει πάντοτε να προστάξει ό,τι πράγμα είναι δίκαιον και
ωφέλιμον εις την συγκοινωνίαν της ζωής μας και να εμποδίζει εκείνο οπού μας
βλάπτει.
Άρθρον 5.– Όλοι
οι συμπολίται ημπορούν να έμβουν εις αξίας και δημόσια οφφίκια. Τα ελεύθερα
γένη δεν γνωρίζουν καμίαν αξίαν προτιμήσεως εις τας εκλογάς των, παρά την
φρόνησιν και την προκοπήν· ήγουν, καθένας, όταν είναι άξιος
και προκομμένος διά μίαν δημοσίαν δούλευσιν, ημπορεί να την αποκτήσει. Εξ
εναντίας δε, μην όντας άξιος, αλλά χυδαίος, δεν πρέπει να τῳ
δοθεί, διότι, μην ηξεύροντας πώς να την εκτελέσει, προσκρούει και
βλάπτει το κοινόν με την αμάθειαν και την ανεπιδεξιότητά
του.
Άρθρον 6.– Η Ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού έχει ο
άνθρωπος εις το να κάμει όλον εκείνο, οπού δεν βλάπτει εις τα δίκαια των
γειτόνων του. Αυτή έχει ως θεμέλιον την φύσιν, διατί φυσικά αγαπώμεν να είμεθα
ελεύθεροι· έχει ως κανόνα την δικαιοσύνην, διατί η δικαία ελευθερία είναι
καλή· έχει ως φύλακα τον Νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει, έως πού πρέπει να
είμεθα ελεύθεροι. Το ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μην
κάμεις εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε
κάμουν.
Άρθρον 7.– Το δίκαιον του να φανερώνομεν την γνώμην μας και
τους συλλογισμούς μας, τόσον με την τυπογραφίαν, όσον και με άλλον
τρόπον. το δίκαιον του να συναθροιζόμεθα
ειρηνικώς. η ελευθερία κάθε είδους θρησκείας, Χριστιανισμού,
Τουρκισμού, Ιουδαϊσμού και τα λοιπά, δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσαν
διοίκησιν.
Όταν εμποδίζονται αυτά τα δίκαια, είναι φανερόν πως
προέρχεται τούτο από Τυραννίαν, ή πως είναι ακόμη ενθύμησις του εξοστρακισθέντος
Δεσποτισμού, οπού απεδιώξαμεν.
Άρθρον 8.– Η σιγουρότης είναι εκείνη η διαφέντευσις, οπού
δίδεται από όλον το έθνος και τον λαόν εις τον κάθε άνθρωπον διά την φύλαξιν του
υποκειμένου του, των δικαίων του και των υποστατικών του· ήγουν, όταν
βλάψει τινάς ένα μόνον άνθρωπον, ή πάρει αδίκως τίποτες απ’ αυτόν, όλος ο λαός
πρέπει να σηκωθεί κατ’ επάνω εκείνου του δυνάστου και να τον
αποδιώξει.
Άρθρον 9.– Ο Νόμος έχει χρέος να διαφεντεύει την κοινήν
ελευθερίαν όλου του έθνους και εκείνην του κάθε ανθρώπου, κατοίκου εις ταύτην
την αυτοκρατορίαν, εναντίον της καταθλίψεως και της δυναστείας των
διοικητών· όταν αυτοί διοικούν καλώς, να τους διαφεντεύει· ει δε
κακώς, να τους αποβάλλει.
Άρθρον 10.– Κανένας άνθρωπος να μην εγκαλείται εις κριτήριον,
να μη φυλακώνεται κατ’ άλλον τρόπον, παρά καθώς διορίζει ο Νόμος· ήγουν,
όταν πταίσει ο άνθρωπος και όχι κατά την φαντασίαν και θέλησιν του κριτού. Κάθε
κάτοικος όμως, όταν κραχθεί εις την κρίσιν, ή κατά νόμον πιασθεί από τους
υπηρέτας του κριτηρίου, πρέπει να υποταχθεί ευθύς και να πηγαίνει να
κριθεί· διατί, αν αντισταθεί και δεν θέλει να πηγαίνει εις την κρίσιν,
γίνεται πταίστης. και αρκετόν σφάλμα είναι, όταν ο Νόμος κράζει
κανέναν άνθρωπον και εκείνος αντιστέκεται με το κακόν και δεν υπακούει να
πηγαίνει, όντας σίγουρος, ότι δεν παιδεύεται, αν είναι
αθώος.
Άρθρον 11.– Κάθε δυναστικόν επιχείρημα,
οπού ήθελαν κάμει εναντίον ενός ανθρώπου, οπού δεν έπταισε, και χωρίς προσταγήν
του Νόμου θέλουν να τον καταδικάσουν, εκείνο φαίνεται πως είναι μόνον από το
κεφάλι του κριτού και έργον τυραννικόν. Ο άνθρωπος λοιπόν, τον οποίον θέλουν να
δυναστεύσουν με αυτόν τον τρόπον, έχει δίκαιον και άδειαν να αντισταθεί εξ όλης
του της δυνάμεως, να το αποβάλει με βίαν και να μην
υποταχθεί.
Άρθρον 12.– Εκείνοι οπού εκδίδουν προσταγάς, ή οπού
ήθελε τες υπογράψουν, ή οπού ήθελε τες εκτελέσουν, ή οπού ήθελε βάλουν άλλους να
τες τελειώσουν, λέγοντές τους πως είναι πράγματα αναγκαία, χωρίς να έχει
την είδησιν η διοίκησις, είναι πταίσται και έχουν να τιμωρώνται
αυστηρώς.
Άρθρον 13.– Κάθε άνθρωπος οπού φαίνεται πως είναι
αθώος, αν τον συκοφαντήσουν πως έπταισεν, εν όσω να βεβαιωθεί πως είναι
πταίστης, πως είναι ανάγκη να πιασθεί από τους ανθρώπους του κριτηρίου, κάθε
αυστηρότης, καθώς δέσιμον, υβρισμοί, δαρμοί, οπού δεν είναι αναγκαία διά την
κατακράτησιν του ανθρώπου εκείνου, εν όσω να κριθεί, να είναι εμποδισμένα,
και μόνον αφού αποδειχθεί πταίστης, τότε να γίνεται αρχή της
τιμωρίας εις το υποκείμενόν του, καθώς διαλαμβάνει ο
Νόμος.
Άρθρον 14.– Κανένας άνθρωπος να μην κρίνεται και να
μην τιμωρείται αλλέως, παρά αφού ειπεί όλα
τα δικαιολογήματά του και αφού κατά τους νόμους κραχθεί εις
την κρίσιν· και τιμωρείται τότε μόνον, όταν είναι ένας Νόμος καμωμένος
προτού να κάμει εκείνος το πταίσμα. Ο νόμος δε οπού ήθελε τιμωρήσει εγκλήματα
άπερ έγιναν εις τον καιρόν, οπού αυτός δεν είχε συστηθεί, λέγεται Τυραννία. Και
το να τιμωρήσει ένας νέος Νόμος παλαιά εγκλήματα, λέγεται ανομία. Ήγουν, ένας
άνθρωπος επήρε το βόδι ενός άλλου, και έως την στιγμήν οπού το επήρε, δεν ήτον
κανένας νόμος οπού να εμπόδιζε ταύτην την αρπαγήν· εξεδόθη έπειτα νόμος να
μην αρπάζει ένας του άλλου πράγματα· ο άρπαξ δίδει οπίσω το βόδι, μα δεν
παιδεύεται, επειδή αυτός δεν ήξευρε πως η αρπαγή είναι
κακή.
Άρθρον 15.– Ο Νόμος έχει να
προσδιορίζει παιδείας ακριβώς και αποδεικτικώς
αναγκαίας· αι παιδείαι αύται να είναι ανάλογοι κατά το έγκλημα και
ωφέλιμοι εις την συγκοινωνίαν των πολιτών. Ήγουν, αν έδειρε τινάς έναν άλλον,
να δαρθεί μα όχι να αποκεφαλισθεί.
Άρθρον 16.– Το δίκαιον του να εξουσιάζει
καθένας ειρηνικώς τα υποστατικά του είναι εκείνο το οποίον ανήκει εις
κάθε κάτοικον· ήγουν, να τα χαίρεται, να τα μεταχειρίζεται κατά την θέλησίν
του, να απολαμβάνει τα εισοδήματά του, τον καρπόν της τέχνης του, της εργασίας
του και της φιλοπονίας του, χωρίς να ημπορέσει ποτέ κανένας να τον πάρει
στανικώς μήτε ένα λεπτόν.
Άρθρον 17.– Δεν είναι εμποδισμένον εις τους κατοίκους
κανένα είδος εργασίας, τέχνης, γεωργικής, πραγματείας, ή οποιονδήποτε επιχείρημα
ωφέλιμον εις την συγκοινωνίαν. Η φιλοπονία όλων των πολιτών ημπορεί να
εκτείνεται εις όλας τας τέχνας και
μαθήσεις.
Άρθρον 18.– Κάθε άνθρωπος ημπορεί να δουλεύσει έναν
άλλον ως υπηρέτης, προσφέροντας τον καιρόν του εις χρήσιν
εκείνου· δεν ημπορεί όμως να πωλήσει τον εαυτόν του, μήτε άλλος να τον
πωλήσει, επειδή και το υποκείμενόν του δεν είναι εις μόνην την εξουσίαν του
εαυτού του, αλλά και της Πατρίδος. Ο Νόμος δεν γνωρίζει καμίαν
υποδούλωσιν μήτε σκλαβίαν και εις τους ιδίους
δούλους. σώζεται μόνον μία υπόσχεσις, να φροντίζει ο
υπηρέτης διά την εργασίαν του και να είναι ευγνώμων προς εκείνον οπού τον
πληρώνει μισθόν, όστις δεν έχει άδειαν μήτε να τον υβρίσει, μήτε να τον
δείρει· αναιρεί όμως την συμφωνίαν, τον πληρώνει έως εκείνην την στιγμήν
και τον αποβάλλει.
Άρθρον 19.– Κανένας δεν έχει να υστερηθεί το
παραμικρότερον μέρος των κτημάτων του χωρίς το θέλημά του· αν όμως και
είναι καμία δημοσία χρεία, ήγουν ζητεί η Πατρίς τον κήπον του, διά
να κάμει αγοράν ή άλλο κανένα κτίριον, τότε να ξετιμάται ο κήπος, να πληρώνεται
ο οικοκύρης, και ούτω να γίνεται η αγορά ή το
κτίριον.
Άρθρον 20.– Κάθε δόσιμον έχει να
γίνεται μόνον διά το δημόσιον όφελος και όχι δι’ αρπαγάς ενός
και άλλου. Όλοι οι εγκάτοικοι έχουν το δίκαιον να συντρέξουν εις το ρίψιμον του
τεφτερίου, ν’ αγρυπνούν εις το σύναγμα των δοσιμάτων, και να παίρνουν
λογαριασμόν απ’ εκείνον οπού τα εσύναξε.
Άρθρον 21.– Αι δημόσιαι συνδρομαί και ανταμοιβαί είναι
ένα ιερόν χρέος της πατρίδος. Το κοινόν χρεωστεί μίαν βοήθειαν εις τους
δυστυχείς εγκατοίκους, τόσον εις το να τους προμηθεύσει να έχουν τι να
εργάζονται, όσον και να δώσει τρόπον ζωής εις εκείνους, οπού δεν ημπορούν πλέον
να δουλεύσουν· ήγουν, ένας γεωργός μην έχοντας βόδια κάθεται αργός· η
Πατρίς έχει χρέος να τον δώσει και να τον προσμένει ώστε να τα
πληρώσει· ένας εσακατεύθει εις τον υπέρ Πατρίδος πόλεμον, αυτή πρέπει να
τον ανταμείψει και να τον τρέφει εν όσω ζει.
Άρθρον 22.– Όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να
ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να
καταστήσει σχολεία εις όλα τα χωρία διά τα αρσενικά και
θηλυκά παιδία. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν
λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. Να εξηγούνται οι παλαιοί ιστορικοί
συγγραφείς. εις δε τας μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η
γαλλική και η ιταλική γλώσσα. η δε (αρχαία) ελληνική
να είναι απαραίτητος.
Άρθρον 23.– Η κοινή επιβεβαίωσις και σιγουρότης του
κάθε πολίτου συνίσταται εις την ενέργειαν όλων των πολιτών. Ήγουν, να
στοχαζόμεθα πως, όταν πάθει ένας τίποτες κακόν, εγγίζονται όλοι, και διά τούτο
πρέπει να βεβαιώσομεν εις τον καθένα την μεταχείρισιν και την προφύλαξιν των
δικαίων του. Αυτή η σιγουρότης θεμελιώνεται επάνω εις την αυτεξουσιότητα του
έθνους· ήγουν, όλον το έθνος αδικείται, όταν αδικείται ένας μόνος
πολίτης.
Άρθρον 24.– Αύτη η αυτεξουσιότης δεν
έχει το κύρος, αν τα σύνορα των δημοσίων οφφικίων δεν είναι προσδιορισμένα από
τον Νόμον, και αν δεν είναι αποφασισμένον ρητώς το να δώσουν λογαριασμόν
όλοι οι αξιωματικοί.
Άρθρον 25.– Η αυτοκρατορία είναι θεμελιωμένη εις τον
λαόν· αυτή είναι μία, αδιαίρετος, απροσδιόριστος και αναφαίρετος. Ήγουν
ο λαός μόνον ημπορεί να προστάζει και όχι ένα μέρος ανθρώπων ή μία
πόλις· και ημπορεί να προστάζει δι’ όλα, χωρίς κανένα
εμπόδιον.
Άρθρον 26.– Κανένα μέρος του λαού δεν ημπορεί να
ενεργήσει την δύναμιν όλου του έθνους, κάθε μέλος όμως του αυτοκράτορος λαού,
συναγόμενον, έχει δίκαιον να ειπεί το θέλημά του με μίαν σωστήν
ελευθερίαν.
Άρθρον 27.– Κάθε άνθρωπος, οπού ήθελεν αρπάσει την
αυτοκρατορίαν και την εξουσίαν του έθνους, ευθύς να φυλακώνεται από τους
ελευθέρους άνδρας, να κρίνεται, και κατά τον νόμον να
παιδεύεται.
Άρθρον 28.– Ένα έθνος έχει το δίκαιον πάντοτε να
μετασχηματίσει και να μεταλλάξει την νομοθεσίαν του· μιας γενεάς πρόσωπα
δεν ημπορούν να καθυποτάξουν εις τους νόμους των τα πρόσωπα, οπού θέλουν
γεννηθεί κατόπιν τους.
Άρθρον 29.– Κάθε πολίτης έχει ένα ίσον
δίκαιον με τους άλλους εις το να συντρέξει να κατασταθεί ένας νόμος, ή
να ονοματίσει τους αξιωματικούς, βουλευτάς και επιτρόπους του
έθνους.
Άρθρον 30.– Τα οφφίκια της
Πατρίδος είναι καθαυτό προς καιρόν, όσον θέλει και κρίνει εύλογον η
Διοίκησις· αυτά δεν πρέπει να θεωρώνται ως ξεχωρισταί τιμαί, μήτε ως
ανταμοιβαί, αλλ’ ως χρέη απαραίτητα των πολιτών εις το να δουλεύσουν
την Πατρίδα των.
Άρθρον 31.– Τα εγκλήματα των Επιτρόπων του Έθνους και
των αξιωματικών ποτέ δεν έχουν να μείνουν ατιμώρητα. Κανένας δεν έχει το
δίκαιον να στοχάζεται τον εαυτόν του απαραβίαστον περισσότερον από τους
άλλους. Ήγουν, όταν σφάλλει μεγάλος ή μικρός, ο Νόμος τον παιδεύει αφεύκτως
κατά το σφάλμα του, ας είναι και ο πρώτος
αξιωματικός.
Άρθρον 32.– Το
δίκαιον του να δίδει ο κάθε πολίτης έγγραφον αναφοράν και να
προσκλαίεται διά καμίαν ενόχλησιν, οπού τῳ
γίνεται, προς εκείνους, οπού έχουν την εξουσίαν του έθνους εις το χέρι τους, δεν
έχει να εμποδίζεται κατ’ ουδένα τρόπον, μήτε να τον ειπούν πως δεν είναι καιρός
ή τόπος, αλλ’ οποίαν ώραν και αν πηγαίνει ο παραπονούμενος πολίτης, να είναι
δεκτή η αναφορά του.
Άρθρον 33.– Το να αντιστέκεται ο κάθε
πολίτης, όταν τον καταθλίβουν και τον αδικούν, είναι αποτέλεσμα των άνω
ρηθέντων δικαίων του· διότι κανένας δεν αντιστέκεται, όταν ηξεύρει πως θε
να λάβει το δίκαιόν του με την συνδρομήν του
Νόμου.
Άρθρον 34.– Όταν ένας μόνος κάτοικος του βασιλείου τούτου
αδικηθεί, αδικείται όλον το βασίλειον και πάλιν, όταν το
βασίλειον αδικείται ή πολεμείται, αδικείται ή πολεμείται κάθε πολίτης. Διά
τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπεί, ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δεν με
μέλει, διατί εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου· αλλ’ εγώ πολεμούμαι, όταν η
τάδε χώρα πάσχει, ως μέρος του όλου οπού είμαι· ο Βούλγαρος πρέπει να
κινείται, όταν πάσχει ο Έλλην· και τούτος πάλιν δι’ εκείνον· και
αμφότεροι διά τον Αλβανόν και Βλάχον.
Άρθρον 35.– Όταν η Διοίκησις βιάζει,
αθετεί, καταφρονεί τα δίκαια του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του, το να
κάμει τότε ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάστασιν, να αρπάζει τα άρματα και να
τιμωρήσει τους τυράννους του, είναι το πλέον ιερόν από όλα τα δίκαιά του και το
πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του. Αν ευρίσκονται όμως εις τόπον, οπού είναι
περισσότεροι τύραννοι, οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να
πιάσουν τα περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών, εν όσω ν’ ανταμωθούν
πολλοί, να πληθύνει ο αριθμός των, και τότε να αρχίσουν την επιδρομήν κατά των
τυράννων, κάμνοντες εις κάθε δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχον, εις τους πενήντα
πεντηκόνταρχον, εις τους εκατόν εκατόνταρχον· ο χιλίαρχος έχει δέκα
εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους, ο δε αρχιστράτηγος πολλούς
στρατηγούς.
Τα χρέη των πόλεων, πολιτειών, χωρών,
και των κατά μέρος πολιτών, οπού εχρεωστούντο παρθέντα προ πέντε χρόνων και εις
αυτό το διάστημα επληρώνετο διάφορον εις τους δανειστάς, η παρούσα Διοίκησις τα
αναιρεί και οι δανεισταί δεν έχουν να ζητούν εις το εξής μήτε κεφάλαιον, μήτε
διάφορον από τους χρεώστας, ωσάν οπού επήραν τα δάνειά των, διότι διπλώνουν τα
κεφάλαια εις πέντε χρόνους.
Βιέννη,
1797
(Πηγή:
Γ. Καλαματιανού, Μ. Σταθοπούλου -
Χριστοφέλλη, Ν. Κοντόπουλου, Ευ. Φωτιάδη, Ηλ. Μηνιάτη «Νεοελληνικά
Αναγνώσματα Β΄ Λυκείου»/Ρήγα Φεραίου «Τα Δίκαια του ανθρώπου», Ο.Ε.Δ.Β.,
Αθήνα 1978, σελ. 68-71)
Από το «Σύνταγμα» του
Ρήγα
Άρθρον 109.– Όλοι οι Έλληνες είναι στρατιώται· όλοι πρέπει να γυμνάζονται εις
τα άρματα και να ρίχνουν εις το σημάδι· όλοι πρέπει να μανθάνουν την
τακτικήν, ως και αι Ελληνίδες βαστούν μιζράκια (=τόξα) εις το
χέρι, αν δεν είναι επιτήδειαι εις το τουφέκι.
(Πηγή:
Ρήγα Βελεστινλή «Τα
Επαναστατικά», Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης “Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα”,
Αθήνα 1994, σ. 57)
https://www.youtube.com/watch?v=SojtgP-ZeZY
https://www.youtube.com/watch?v=BNWXOGcimLQh
