Βοήθεια για μαθητές/μαθήτριες Α΄ Γυμνασίου και πληροφόρηση για τους φιλίστορες
ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ – ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ (3.000 – 1.100 π.Χ.) – ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
• Πότε αναπτύχθηκε ο Μινωικός πολιτισμός; Την εποχή του χαλκού (3.000 – 1.100 π.Χ.).
• Πού αναπτύχθηκε ο Μινωικός πολιτισμός; Στην Κρήτη.
• Ποιος τον ονόμασε “Μινωικό πολιτισμό”; Ο Άγγλος αρχαιολόγος Άρθρουρ Έβανς (1851 - 1943), που πρώτος έκανε ανασκαφές στην Κνωσό κι έφερε στο φως το ανάκτορο του Μίνωα το 1904.
Α) ΦΑΣΕΙΣ – Χωρισμός του Άρθρουρ Έβανς:
α) 3.000 – 2.000 π.Χ. περ.: Πρωτομινωικός πολιτισμός
β) 2.000 – 1.580/1600 π.Χ.: Μεσομινωικός πολιτισμός
γ) 1.580/1600 – 1.100 π.Χ.: Υστερομινωικός πολιτισμός
ΦΑΣΕΙΣ – Νεότερη διαίρεση:
α) 3.000 – 1.900 π.Χ. περίπου: Προανακτορική εποχή
β) 1.900 – 1.700 π.Χ. περίπου: Παλαιοανακτορική εποχή
γ) 1.700 – 1.450 π.Χ. περίπου: Νεοανακτορική εποχή
δ) 1.450 – 1.100 π.Χ. περίπου: Μετανακτορική εποχή
Β) ΟΙΚΙΣΜΟΙ: Η Κρήτη κατοικείται από τα νεολιθικά χρόνια, από το 6.000 π.Χ. . Την εποχή του χαλκού κτίζονται μεγάλοι οικισμοί. Περίπου το 2.000/1.900 π.Χ. κτίζονται τα πρώτα ανάκτορα, στοιχείο που παραπέμπει σε βασιλιά. Τα ανάκτορα ήταν μεγάλα συγκροτήματα κτιρίων κι αποτελούσαν ταυτόχρονα πολιτικά – διοικητικά – οικονομικά – καλλιτεχνικά – θρησκευτικά κέντρα. Τα πρώτα ανάκτορα καταστράφηκαν ίσως από σεισμό περίπου το 1.700 π.Χ. (Παλαιοανακτορική εποχή: 2.000/1.900 – 1.700 π.Χ.), αλλά ξανακτίστηκαν νέα πιο επιβλητικά (Νεοανακτορική εποχή: 1.700 – 1450 π.Χ.). Γύρω στο 1.450 π.Χ., τα μινωικά ανάκτορα, εκτός από της Κνωσού, καταστρέφονται μάλλον από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, που προκάλεσε μεγάλο παλιρροϊκό κύμα, σεισμό και φωτιά. Τότε βρίσκουν ευκαιρία και κυριαρχούν στην Κνωσό οι Μυκηναίοι, μέχρι το 1.370 π.Χ., οπότε το ανάκτορο της Κνωσού καταστρέφεται οριστικά. Από 1.100 έως 1.000 π.Χ. περ. εγκατάσταση Δωριέων στην Κρήτη.
Γ) ΜΙΝΩΙΚΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ 4: 1) Κνωσσού (Έβανς) 2) Φαιστού (Ιταλοί) 3) Ζάκρου (Έλληνες) 4) Μαλλίων (Γάλλοι).
Δ) ΧΑΡΤΗΣ: (Αφού μελετήσεις το χάρτη της σελ. 23, γράψε τα τοπωνύμια της Μινωικής Κρήτης)
·……………………… ·………………………... ·………………………
·……………………… ·………………………… ·………………………
·……………………… ·………………………... ·………………………
·……………………… ·………………………… ·………………………
Ε) Αφού μελετήσεις το χάρτη και όσα αναφέρονται στη σελ. 23, γράψε ονομαστικά ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στην ανάπτυξη του Μινωικού πολιτισμού την εποχή του χαλκού.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΜΙΝΩΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ:
α) Σπουδαία γεωγραφική θέση της Κρήτης, κοντά σε τρεις ηπείρους, κυρίως την Αφρική και την Ασία, όπου αναπτύχθηκαν οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί (“Ανατολικοί λαοί”).
β) Καλό κλίμα - θάλασσα.
γ) Εύφορο έδαφος ⇒πλούσια γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή ⇒ανάπτυξη βιοτεχνίας.
δ) Λαός ειρηνικός, φιλοπρόοδος, δημιουργικός και με εξαιρετικά καλλιτεχνικά χαρίσματα.
ε) Η επικράτηση μακροχρόνιας ειρήνης (pax minoica).
στ) Μινωικός στόλος ⇒θαλασσοκρατία ⇒ίδρυση αποικιών και εμπορικών σταθμών.
ζ) Στενές οικονομικές – πολιτικές – πολιτιστικές σχέσεις Κρητών με την υπόλοιπη Ελλάδα, κυρίως τα νησιά.
η) Ανάπτυξη ναυτιλίας (= θαλάσσιο εξαγωγικό και εισαγωγικό εμπόριο).
θ) Η Κρήτη “σταυροδρόμι πολιτισμών”, πολιτιστικές επιρροές.
ΣΤ) ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ: Το πολιτικό – διοικητικό – οικονομικό σύστημα της μινωικής Κρήτης ήταν συγκεντρωτικό, με κέντρο τα ανάκτορα. Ανώτατος πολιτικός, διοικητικός άρχοντας και αρχιερέας ο βασιλιάς - μίνωας.
Ζ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ:
1) Βασιλιάς – μίνωας: Είναι ο ανώτατος πολιτικός - διοικητικός, οικονομικός και θρησκευτικός άρχοντας.
2) Ευγενείς – Ιέρειες – Ιερείς – Ανώτατοι και ανώτεροι Αξιωματούχοι και Υπάλληλοι.
3) Λαός (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, τεχνίτες, καλλιτέχνες, βιοτέχνες, έμποροι, ναυτικοί κ.ά.).
4) Δούλοι.
Η) ΚΥΡΙΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ: γεωργία (λάδι, κρασί, μέλι), κτηνοτροφία, αλιεία, ξυλεία, ναυτιλία, λίθινα και πήλινα αγγεία, υφαντική, δέρματα, πηλοπλαστική, χρυσοχοΐα, σφραγιδογλυφία κ.ά.
Θ) ΓΡΑΦΕΣ (3):
1) Ιερογλυφική μινωική γραφή: Ο Έβανς συγκέντρωσε και κατέταξε 135 ιερογλυφικά σύμβολα-ιδεογράμματα. Εξαιρετικό δείγμα της ο πήλινος δίσκος της Φαιστού (1.700 π.Χ.), που τα σύμβολά του έχουν αποτυπωθεί με σφραγίδες ένα - ένα, γι’ αυτό αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα τυπογραφίας και μάλλον περιέχει έναν ύμνο.
2) Γραμμική Α γραφή: Συλλαβική γραφή με 90 σύμβολα, που είχε επικρατήσει σε όλα τα μινωικά κέντρα στην αρχή των νεοανακτορικών χρόνων και γραφόταν πάνω σε πήλινες πινακίδες και αγγεία. Η Γραμμική Α δεν έχει διαβαστεί ακόμα. Έχει αποκρυπτογραφηθεί μόνο το αριθμητικό της σύστημα (: κάθετες γραμμές για τις μονάδες, κουκκίδες ή οριζόντιες γραμμές για τις δεκάδες, κύκλοι απλοί για τις εκατοντάδες και ακτινωτοί κύκλοι για τις χιλιάδες).
3) Γραμμική Β γραφή: Συλλαβική ελληνική γραφή με 89 σύμβολα και 260 ιδεογράμματα, χαραγμένα πάνω σε πήλινες πινακίδες και αγγεία. Χρησιμοποιήθηκε μετά το 1450 π.Χ., κατά την περίοδο της κυριαρχίας των Μυκηναίων στην Κρήτη. Την αποκρυπτογράφησαν το 1952 / 1953 ο αρχιτέκτονας Μιχαήλ Βέντρις (M. Ventris) και ο ελληνιστής Τζων Τσάντγουικ (J. Chadwick), οι οποίοι διάβασαν τα αρχεία με τις πήλινες πινακίδες της Πύλου και φάνηκε ότι ήταν ελληνική.
Η) ΛΕΞΕΙΣ που πιθανόν δεν γνωρίζεις τη σημασία τους:
+Θουκυδίδης: αρχαίος Αθηναίος στρατηγός και διαπρεπής “επιστήμονας ιστορικός” του 5ου αι. π.Χ., που περιέγραψε την ιστορία του εμφύλιου Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404) μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων.
+αγροικία (η, ουσ.) = αγροτική κατοικία, αγροτόσπιτο.
+έπαυλις (η, ουσ.) =μεγάλο καλοχτισμένο και πλούσια διακοσμημένο εξοχικό σπίτι, που ανήκε σε τοπάρχη ή άλλο αξιωματούχο ή πλούσιο ιδιοκτήτη.
+σφραγιδόλιθος (ο, ουσ.) = πολύτιμη ή ημιπολύτιμη πέτρα πάνω σε δαχτυλίδι ή σφραγιδοκύλινδρο, που συνήθως είχε ανάγλυφες παραστάσεις στις επιφάνειές του. Η γλυπτική των σφραγίδων λεγόταν σφραγιδογλυφία.
Θ) ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ (Απάντησε σε δύο):
1. Ποιες γραφές χρησιμοποιήθηκαν από τους Μινωίτες; Πού έγραφαν; Ποιες ανάγκες της καθημερινής ζωής εξυπηρετούσαν τα αρχεία που βρέθηκαν; Γράψε το ονοματεπώνυμό σου στη γραφή που αποκρυπτογράφησαν ο Μιχαήλ Βέντρις και ο Τζων Τσάντγουικ το 1952/1953.
2. Αφού μελετήσεις την εικόνα και όσα γράφονται στη σελ. 24 για τα ανάκτορα, γράψε τι εντύπωση σου προκαλούν και ποιο ρόλο έπαιζαν στη ζωή των Κρητικών κατά τα παλαιοανακτορικά και τα νεοανακτορικά χρόνια.
3. Αντιστοίχισε…
Α΄ ΣΤΗΛΗ Β΄ ΣΤΗΛΗ
1) Κνωσός α) πινακίδες
2) δίσκος Φαιστού β) κρητική ιερογλυφική γραφή
3) Άρθρουρ Έβανς γ) Μίνωας
4) Γραμμική Β δ) Ζάκρος
5) ανάκτορα ε) “μινωικός πολιτισμός”
4. Αν έχεις την “Ελληνική Μυθολογία” ή εγκυκλοπαίδεια, διάβασε τους μύθους για το Μίνωα και την Πασιφάη, το Μινώταυρο και το Θησέα, το Δαίδαλο και τον Ίκαρο και τον Τάλω, το χάλκινο ρομποτάνθρωπο-φύλακα της Κρήτης και γράψε τι πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε απ’ τους μύθους για τη ζωή στη μινωική Κρήτη.
5. Αν έχεις ηλεκτρονικό υπολογιστή, κάνε επίσκεψη στην ιστοσελίδα του Μουσείου Ηρακλείου Κρήτης ή του αρχαιολογικού χώρου της Κνωσού: Knossos.museumshop@hch.culture.gr – Τηλ: 2810-361891 – Φαξ: 2810-361892 και εκτύπωσε ενδιαφέρουσες πληροφορίες και εικόνες των εκθεμάτων του.
Ι) ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΜΙΝΩΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ:
1) Ανασκαφικά ευρήματα (“άφωνα μνημεία”).
2) Πινακίδες Γραμμικής Β γραφής.
1) Ελληνικές γραπτές πηγές: έπη Ομήρου, Ηροδότου Ιστορίες, Θουκυδίδη Ιστορία κ.ά.
4) Αιγυπτιακές και άλλες ξένες πηγές (Φοινικικές, Κυπριακές, Παλαιστινιακές κ.ά.).
5) Μυθολογία και παραδόσεις.
ΙΑ) ΘΑΛΑΣΣΟΚΡΑΤΙΑ ΜΙΝΩΙΤΩΝ:
1) στόλος μινωικός
2) κυριαρχία στις Κυκλάδες
3) ξεκαθάρισμα Α. Μεσογείου από τους πειρατές
4) επικράτηση μακροχρόνιας ειρήνης (pax minoica)
5) ανάπτυξη ναυτιλίας: θαλάσσιο εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο
6) ίδρυση αποικιών
ΙΒ) ΑΝΑΚΤΟΡΑ:
α) Κατοικία του βασιλιά-μίνωα.
β) Ανώτατο Διοικητήριο (αρχεία με πήλινες πινακίδες Γραμμικής Α και Γραμμικής Β).
γ) Θρησκευτικό κέντρο, έδρα του αρχιερέα-βασιλιά (ανακτορικό ιερό κι αμφιθεατρικός υπαίθριος χώρος για τελετές).
δ) Καλλιτεχνικό – παραγωγικό κέντρο: εργαστήρια παραγωγής προϊόντων και έργων τέχνης.
ε) Οικονομικό – εμπορικό κέντρο (αποθήκες προϊόντων – εξαγωγές και εισαγωγές).
ΙΓ) ΜΙΝΩΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ:
1. Μία ή περισσότερες γυναικείες θεότητες, που σχετίζονταν με τη φύση, την ευφορία, τη βλάστηση, την άνθηση, άνθηση, το μαρασμό και τη γονιμότητα. Ενσάρκωναν την αρχέγονη μητέρα-γη. Σύμβολά τους: το φίδι και το περιστέρι. Ιερό δένδρο: η ελιά.
2. Μία ή περισσότερες ανδρικές θεότητες, που συχνά έπαιζαν το ρόλο του γιου ή του συζύγου. Σύμβολά τους: ο διπλός πέλεκυς, τα διπλά κέρατα και ο ταύρος.
3. Ζωόμορφοι και πτηνόμορφοι δαίμονες, που εικονίζονται πάνω σε σφραγιδόλιθους.
[4. Μεταγενέστερη η λατρεία του Δία, που γεννήθηκε στην Κρήτη – Δικταίο άντρο και Ιδαίο άντρο – και άλλων θεών του Δωδεκάθεου, των οποίων τα ονόματα αναφέρονται σε πινακίδες Γραμμικής Β].
• Λατρεία: Δεν έκτιζαν μεγάλους ναούς. Η λατρεία γινόταν σε ιερούς χώρους μέσα στα ανάκτορα (ανακτορικά ιερά) ή στα σπίτια (οικιακά ιερά), σε “ιερά κορυφής” (στις κορυφές των βουνών), σε σπήλαια ή σε υπαίθριους χώρους.
• Τελετές: Έκαναν θυσίες, σπονδές με ρυτά αγγεία και διάφορες άλλες λατρευτικές τελετές: χορούς, αγώνες και ακροβατικά από γυναίκες και άνδρες πάνω σε ταύρο, τα ταυροκαθάψια* (βλέπε λέξη).
• Ιερατείο: αποτελούνταν κυρίως από γυναίκες ιέρειες, αλλά υπήρχαν και άνδρες ιερείς. Επικεφαλής όλων ήταν η βασιλική οικογένεια κι ο βασιλιάς ήταν ο μεγάλος αρχιερέας.
ΙΔ) ΜΙΝΩΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:
1. Αρχιτεκτονική: α) ανάκτορα (Κνωσσός, Μάλλια, Φαιστός, Ζάκρος) β) επαύλεις και αγροικίες γ) ιερά κορυφής-βωμοί.
2. Γλυπτική: α) ειδώλια από φαγεντιανή, ελεφαντόδοντο, μέταλλα ή άλλα υλικά β) μικρογραφίες σπιτιών από πηλό γ) πέτρινα ρυτά αγγεία
3. Ζωγραφική: α) τοιχογραφίες από ασβεστοκονίαμα (ασβέστης + άμμος), με νατουραλιστικά-φυσιολατρικά θέματα και έντονα φυσικά χρώματα. β) μικρογραφίες τοιχογραφιών γ) πλακίδια πήλινα με εικόνες σπιτιών.
4. Αγγειοπλαστική - Αγγειογραφία: α) αγγεία – πολύχρωμα “καμαραϊκά” αγγεία (εξαιρετικά τα “ωοκέλυφα”) β) πήλινα πιθάρια με ανάγλυφη διακόσμηση.
5. Μικροτεχνία: α) χρυσοχοΐα – κοσμήματα β) σφραγιδογλυφία - σφραγιδόλιθοι γ) αντικείμενα καλλωπισμού δ) γυάλινα αντικείμενα.
6. Μεταλλοτεχνία: χάλκινα ή ορειχάλκινα εργαλεία, όπλα, πελέκεις (= τσεκούρια), εγχειρίδια (= κοντά ξίφη) κ.ά.
ΙΕ) ΛΕΞΕΙΣ που πιθανόν δεν γνωρίζεις τη σημασία τους:
+ρυτό (το, ουσ.) = είδος τελετουργικού αγγείου με μία λαβή συνήθως, το οποίο χρησίμευε για προσφορές υγρών (σπονδές). Έχει μία οπή στη βάση, για να στάζει αργά το ιερό υγρό της σπονδής. Μερικά ρυτά είχαν μορφή ζώου ή ανθρώπου. Ρυτοφόρος = αυτός που κρατά το ρυτό.
+λαβύρινθος (ο, ουσ.) = το πολυώροφο επιβλητικό και δαιδαλώδες ανάκτορο του Μίνωα στην Κνωσσό, όπου κατοικούσε ο Μινώταυρος, μυθολογικό τέρας // μέγα οικοδόμημα με πολύπλοκους διαδρόμους και στοές.
+φαγεντιανή (η, ουσ.) = μείγμα από άμμο, χαλαζία, σόδα και ασβέστη, που το έχυναν σε καλούπια και κατασκεύαζαν αγαλματίδια, κοσμήματα και άλλα μικροαντικείμενα. Αφού τα επάλειφαν με διάφορα υλικά (ποτάσα ή σόδα), τα έψηναν στη φωτιά, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται στην επιφάνειά τους μια πράσινη ή γαλάζια υάλωση.
+ταυροκαθάψια* (τα) = άθλημα ακροβασίας τελετουργικού και μυητικού χαρακτήρα, κατά το οποίο ο αθλητής ή η αθλήτρια έπιανε τα κέρατα του επιτιθέμενου ταύρου και με δυνατό άλμα πηδούσε πάνω από τη ράχη του ζώου, καταλήγοντας στο έδαφος πίσω από τον ταύρο. Δεν σκότωναν τον ταύρο, όπως οι ταυρομάχοι στην Ισπανία, κι αυτό είναι στοιχείο υψηλού πολιτισμού.
“ΚΑΛΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ”
