Λέσβος Νήσος Αιολίς
Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις
Του Αριστείδη
Κυριαζή
Στις
23-2-19, στην εβδομαδιαία ολοσέλιδη στήλη του Μάκη Αξιώτη στο «Εμπρός», με
τίτλο «Διαδρομές στη Λέσβο» και
υπότιτλο «Ιερά-Γέρρα-Γέρα 46»,
δημοσιεύθηκε το εντυπωσιακό κείμενό του «Αρχαιολογικά
σύμμεικτα της Ιεράς» για την πολύτιμη αρχαιολογική περιοχή του τοπωνύμιου «Στη Μάννα», όπως ονομάστηκε από την
πηγή που βρίσκεται βορειοδυτικά του Πλακάδου μέσα σε ελαιόφυτη περιοχή και
χρονολογείται τουλάχιστον από την κλασική έως τη ρωμαϊκή εποχή.
Το
1865, ο Γερμανός ανασκαφέας της Περγάμου αρχαιολόγος Alexander Conze είδε διάφορα αρχιτεκτονικά
κομμάτια και έγραψε ότι «στο τοπωνύμιο
“'ς τη μάνα” υπάρχει μια πηγή από την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου»
(Reize auf der Insel Lesbos. Αννόβερο 1865, σ. 51).
Επίσης,
το 1865, ο Βρετανός ανασκαφέας του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού
αρχαιολόγος Charles Newton έγραψε ότι στη Γέρα:
«Σε ένα από τα επτά χωριά, σε έναν
υδροταμιευτήρα κοντά στον Πλακάδο βρίσκονται μερικά πλούσια πελεκητά
αρχιτεκτονικά θραύσματα από λευκό μάρμαρο. Ακολουθώντας την κατεύθυνση από το
υδατόρεμα, από το οποίο τροφοδοτείται ο υδροταμιευτήρας, βρήκα στις πλευρές του
υδάτινου ρεύματος περισσότερα από τα ίδια θραύσματα. Ο υδροταμιευτήρας
ονομάζεται “Manna”. Μου είπαν οι αγρότες της περιοχής ότι υπήρχαν στο παρελθόν
εκτενή ερείπια εδώ, από τα οποία χτίστηκε το μεγάλο τζαμί της Μυτιλήνης. Κοντά
στο Μεσαγρό είναι ένα ορυχείο αντιμονίου, το οποίο λειτουργεί από έναν Γάλλο
μηχανικό, διορισμένο από τον ιδιοκτήτη του ορυχείου, έναν πλούσιο Τούρκο»
(Travels and discoveries in the Levant. Λονδίνο, 1865, σ. 15).
Το
1890, ο Γερμανός ανασκαφέας του Ιερού των Μέσσων της Λέσβου αρχαιολόγος Robert
Koldewey κατέγραψε την πηγή «Sti
Mana» και από κομμάτια που είδε εκεί γύρω σχεδίασε την αψίδα της μαρμάρινης
κρήνης που κορυφωνόταν από μία άττικα, με δύο διπλές έλικες σπειρωμένες
αντίστροφα, (εκ των οποίων η μία έχει εντοιχιστεί στον αυλόγυρο του σχολείου
του Παπάδου), ακρωτήρια, ανθέμια, γείσο, γεισίποδες και μία ζωφόρο από
στεφάνια. (Die antiken baureste der insel Lesbos. Λονδίνο 1890, σ. 64-65 και πίνακας 28).
Το
1978 ο αρχαιολόγος Ιωάννης Κοντής σημείωσε ότι το 1935 «αποκαλύφθηκε
σε κάποια σκαφή το επάνω μέρος ενός μαρμάρινου λέοντος. Το γλυπτό αυτό, που η
εργασία του είναι άριστη και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα
π.Χ. έμεινε χρόνια πεταμένο επί τόπου, ώσπου κάποιοι χωριάτες, με την ελπίδα
ότι θα βρουν χρυσάφι μέσα στο κεφάλι του, έσπασαν το πρόσωπό του. Λίγο πριν
βρεθή το λιοντάρι, είχε αποκαλυφθή η καλοδουλεμένη μαρμάρινη σαρκοφάγος που
σήμερα χρησιμεύει για ηρώο στον Παλαιόκηπο, και λίγο μετά ένας, ελληνιστικής
πιθανότατα, ισόδομος τοίχος» (Λέσβος και η Μικρασιατική της περιοχή, Αθήνα
1978, σ. 253).
Ο Μάκης
Αξιώτης, στο αναφερόμενο κείμενό του, δημοσίευσε το εικονιζόμενο σχέδιο της
Αψίδας της Κρήνης του Koldewey, σημειώνοντας με περίγραμμα πάνω στο σχέδιο τα
κομμάτια της ζωφόρου και της άττικας και παραθέτοντας δύο αντίστοιχες
φωτογραφίες από αυτά τα κομμάτια που βρέθηκαν εκεί γύρω, καθώς και μία επιπλέον
φωτογραφία από ένα άλλο μαρμάρινο μέλος, το οποίο δεν έχει αποτυπωθεί στο
σχέδιο του Koldewey αλλά βρέθηκε ελεύθερο στον ελαιώνα της περιοχής και για το
οποίο ο Μάκης Αξιώτης υποθέτει «ότι επρόκειτο για την βαθμιδωτή
επίστεψη κάποιου από τα ταφικά μνημεία (βρέθηκε και σαρκοφάγος η οποία
κατακερματίστηκε όπως και ο Λέων της Γέρας) που πλαισίωναν αυτόν τον
εντυπωσιακό Ιερό Χώρο των Πηγών! Μίλησαν και για Πολυάνδριο! Ποιων άραγε!»
Η
παραπάνω χρονολογική σειρά για τη «Μάνα»
της Γέρας αποτελεί ένα παράδειγμα για τον σωστό τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει
ένας ερευνητής ένα θέμα, όταν, ακολουθώντας προηγούμενα κείμενα επιστημόνων,
βάζει το δικό του λιθαράκι στην αναζήτηση της αλήθειας. Αυτόν το δρόμο ακολουθεί
πιστά ο Μάκης Αξιώτης με τις πολύχρονες και πολύτιμες έρευνές του για τη Λέσβο
και τις αρχαιότητές της, συνεχίζοντας το μνημειώδες έργο του, το οποίο μέχρι το
1992 αποτυπώθηκε κυρίως στην ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών, στο πολυτιμότερο
βιβλίο καταγραφής τοπωνυμίων της Λέσβου, στο θαυμαστό «Περπατώντας τη Λέσβο».
Κυριαζής Αριστείδης
aristeidis2007@gmail.com
