AΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΔΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Η ΜΑΡΙΑ ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
Από το μήνα αυτόν καθιερώνουμε μία νέα σελίδα στο blog μας, με τίτλο "Λογοτέχνες του μήνα" και στόχο να σας γνωρίσουμε νέους Έλληνες και Ελληνίδες δημιουργούς. Ελπίζουμε να βρείτε ενδιαφέρουσα τη σελίδα μας αυτή...
- 1 -
Σήμερα ζει με την οικογένειά της στο Χολαργό. Εξακολουθεί να ασχολείται με τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία, με διάθεση προβληματισμού και ποιητικού στοχασμού. Έργα της ποιητικά ή πεζά, κοσμημένα πάντα με φωτογραφίες ζωγραφικών πινάκων της, δημοσιεύονται στη «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» και στα περιοδικά «Οι Νάξιοι», «Ναυτική Επιθεώρηση» και «Έκφραση» Καλαμάτας. Ποιήματά της, επίσης, έχουν δημοσιευθεί στην «Ανθολογία Ναξίων Ποιητών» (2008). Ζωγραφίζει με το λόγο και γράφει ποίηση με το χρωστήρα. Κάθε λέξη της είναι εικόνα και κάθε σχέδιό της έχει βάση τη γλώσσα των συμβόλων. Μότο της το ρητό του Σιμωνίδη του Κείου:
«Ποίησις μὲν ἐστι ζωγραφικὴ λαλοῦσα,
Ζωγραφικὴ δὲ ποίησις σιωπῶσα…»
Είναι μία πολυτάλαντη δημιουργός, που πορεύεται στους δρόμους της τέχνης σεμνά και αθόρυβα. Γιατί το πραγματικά Ωραίο δεν έχει ανάγκη τη δημόσια προβολή. Η Ελλάδα, η Νάξος και τα άλλα νησιά, η παράδοση και η ιστορία, η γλώσσα και η γραφή με τη διττή της έννοια, τα εξωκκλήσια και η θρησκεία, η μάνα και το σπίτι, η θάλασσα και ο ήλιος, τα πετρώδη τοπία και το ελληνικό φως, τα δέντρα και τα λουλούδια σε μια πολύχρωμη πανδαισία γεμάτη από την αρμονία και το μέτρο το ελληνικό. Πατρίδα – Ομορφιά – Άνθρωπος, οι τρεις άξονες της πάλλουσας εικαστικής και λογοτεχνικής γραφής της. Και συνάμα μία προσωπικότητα με γερή πνευματική και ηθική αρματωσιά, με αγάπη για καθετί όμορφο και καλό.
Από το συλλογικό τόμο της, με έργα δημοσιευμένα και τίτλο «Ελληνισμός εμπνευστής και δάσκαλος» – («Ζωγραφίζοντας τα σύμβολα της "λέξης"»), 2006, διαλέξαμε τα κείμενα και τους πίνακες που παραθέτουμε παρακάτω: το ποίημα «Τα χέρια της μάνας» (σελ. 19), το εκτενές όσο και η ιστορία του Αρχιπελάγους μας ποίημα «Αιγαίο, η δική μας θάλασσα», οι 24 στίχοι του οποίου αναφέρονται στη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 (σελ. 6-7, 17-18), και το πεζό «Περιβάλλον της θάλασσας και ιδεολογικά σύμβολα» (σελ. 51-56). Από το δεύτερο συλλογικό της τόμο, με τίτλο «Η Ηχώ της
Περισυλλογής» (2011), διαλέξαμε τα ποιήματα «Πάρε βαθιά ανάσα», «Σημάδια της κρίσης του κόσμου» και «Το μεγαλείο της αθωότητας».
Εικόνα 1: «Τα χέρια της μάνας». Σχέδιο Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 19).
ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
Χέρια, που ανοίξανε σαν αγάπης φτερά
στο πρώτο μας τρεμάμενο βήμα,
για να δεχτούνε την πρώτη αγκαλιά,
και να μάθει ορθό, στητό το κορμί,
στου «άνω θρώσκειν» την ορμή!
Χέρια, που χάιδεψαν το μέτωπο
και μέτρησαν τον πυρετό,
διώξαν την αρρώστια,
με ξόρκι της γιαγιάς τους μαγικό!
Χέρια, που ένωσαν τα τρία μας δάχτυλα
και τα ’φεραν στο μέτωπο, στο στέρνο,
στον ώμο τον δεξιό και τον αριστερό,
για να μάθουνε να κάνουν το σταυρό!
Χέρια, που έσφιξαν μ’ ελπίδα και στοργή
ανάμεσα στα δάχτυλα το πρώτο μας κοντύλι,
για να χαράξουνε το α… α… α…
ψιθυρίζοντας την ηχώ του στο αφτί,
που ακόμα η μουσική του ηχεί
σαν χαρά, θαυμασμός και θλίψης κραυγή!
Και σβήσανε το πρώτο μας λάθος,
το γράμμα το άλφα, στης γραφής την πλάκα,
με το σφουγγαράκι ποτισμένο
στης αδήριτης ΓΝΩΣΗΣ το δάκρυ.
Και μ’ ένα φιλί στου ματιού μας την άκρη…
«γράφε, ξανά κι απ’ την αρχή…
… πάθε και μάθε!»
Χέρια στοργής, προκοπής, χαϊδεμένα,
στις φλέβες σας άνθισαν καρποί,
έργα προκομμένα,
έμψυχα ίχνη στου χρόνου τη λήθη!
Χέρια, που άγγιξαν την εικόνα τη στερνή,
κι ανέγγιχτη άφησαν των δαχτύλων την αφή,
να τη φιλώ, να μου δίνει την ευχή!
ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
(Δημοσιευμένο στο περιοδικό «Οι Νάξιοι»)
Εικόνα 2: "Αιγαίο". Ελαιογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 17).
ΑΙΓΑΙΟ
Η δική μας θάλασσα
Είμαι το Αιγαίο, μια θάλασσα απίθανα πλατιά!
Τα νησιά μου «Ελύτικα τρελοβάπορα»,
λάμνουν νύχτα μέρα, ζητώντας μια χίμαιρα:
το αραξοβόλι στις ακτές του Απείρου!
Είμαι ο δροσερός, μυρωμένος ιδρώτας της ελληνικής γης
στον κόρφο της Ανατολής,
που λείχει τις ρυτίδες της άμμου,
ακροβατεί στις λόγχες των βράχων,
ιχνογραφώντας ακρωτήρια, κόλπους, όρμους, λιμάνια,
ζεστές αγκαλιές του χειμώνα!
Νησιά, βραχονησίδες, αφημένα στο έλεος των πέντε ανέμων.
Το σφύριγμά τους ξεκουφαίνει τα κοχύλια,
κι η προσευχή ανεβαίνει στου ναύτη τα χείλια.
Νησιά, αφημένα στην εύνοια της Δημιουργίας,
που τα ’σπειρε με σοφία και τάξη!
Και δέκτες μιας μυστηριώδους συμφωνίας,
Α γ ι ο πελαγίτες, σκαλίζουν το μονόγραμμά τους στα στασίδια
και υπογράφουν συμβόλαιο πίστης στα ψαλτήρια!...
Τη θρησκευτική νηνεμία ταράσσει,
εκεί, σιμά στα πέλαγα της Ικαρίας,
Νηρηίδων νυμφών, ο αχός μιας ελεγείας,
που θρηνούν τα σπασμένα φτερά του πρώτου αεροπόρου.
… Είμαι εγώ που δέχτηκα στα φιλόξενα νερά μου
να δροσίσω τη διψασμένη συμφορά του Αιγέα,
του δεύτερου βασιλιά της Αττικής και πατέρα του Θησέα…
Μύθος παλιός λέει αυτός θα δώσει τ’ όνομά μου.
… Και τ’ αφρισμένα κύματά μου, άσπρο κοπάδι αιγών,
χτυπά με ορμή τις Κρητικές ακτές,
που σαν κυματοθραύστης, καλός αγωγός της ορμής,
ωθεί τ’ άσπρο κοπάδι,
να φιλήσει την Αίγυπτο, απόψε το βράδυ,
εκεί, στις ακτές του Πρωτέα!
Κι ο φάρος της Αλεξάνδρειας δίνει το φως μιας σοφίας παλιάς
και παίρνει νεανικό, σφρίγος ελληνικό!
Τάδε έφη Άμμωνας Δίας: «Έλληνες αεί παίδες εισίν…»
… Σημαίνουν Αιγαίο οι καμπάνες
και θυμάμαι μύθους παλιούς: γύρω απ’ τη Δήλο
χορεύαν τον κύκλιο χορό οι Κυκλάδες!
Η Νάξος και η Άνδρος σέρναν το χορό, οι μεγάλες αδερφάδες!
Γίγαντες πετροβολούσαν και σπέρναν τις Σποράδες.
Σαγίτες της Άρτεμης σπαθίζαν στον αγέρα,
σ’ απολλώνιο φως,
γιατί γιόρταζαν τη γέννα της Λητώς!
… Και οι κορύβαντες βακχεύαν στη Δήλο
και καλά κρατούσε ο χορός…
… Σήμερα, στην τελετή της ανάμνησης,
«η Παναγία των ανέμων» προνοεί,
στου θαλασσομάχου την ευχή…
και βαλσαμώνει τις ποινές στις φυλακές της Γυάρου.
Προσκαλώ και την Ευρώπη στη γιορτή,
σ’ ένα γαμήλιο ταξίδι τόπων,
για το παζάρι της Εγγύς και Άπω Ανατολής.
Εκεί, θα βρει πολλά «μεθυστικά μυρωδικά»:
τον έβενο, την πορφύρα, το μετάξι…
και στην υγειά τους… να κεράσει
γλυκό κρασί της Μασσαλίας!
Έτσι, για να θυμηθούνε τα παλιά της κοινής Ιστορίας.
… Μα κοιτάξτε! Παρελαύνουν τριήρεις, αρματωμένοι στόλοι:
Φοίνικες, Κρήτες, Αθηναίοι και Ρωμαίοι,
Βυζαντινοί, Νορμανδοί, Φράγκοι, Ενετοί.
Όλοι μαθητές στη δική μου Ναυτική Σχολή.
Θαλασσοκράτορες, μπουρλοτιέρηδες του Εικοσιένα…
… ιερές μνήμες για κάθε αιώνα.
Θαυμάστε τοπία ελληνικά, εικόνων, χρωμάτων ποικιλία,
πουθενά μονοτονία!
… και τα νησιά μου, καράβια που κουβαλούν στ’ αμπάρια τους
αγγεία πολύχρωμα, ειδώλια… τέχνες ζηλευτές,
παρακαταθήκες της μινωικής και κυκλαδικής ακμής.
Και τώρα, στην πλώρη τους, λικνίζουν τη σοδειά
της νέας πολιτιστικής πνοής!
… Μα, σαν φθινοπωριάσει, κοιτώ στοργικά
τη Λέσβο, τη Σάμο, τη Χιο και τα δώδεκα νησιά.
Ακοίμητοι βιγλάτορες, φυλάνε Θερμοπύλες,
γιατί «βάσκανος ο των γειτόνων οφθαλμός» !
Συλλογίζομαι την παλιά Ρωμιοσύνη
και το μαύρο Σεπτέμβρη του ’22, όταν έγινε ο χαμός!
Η ελληνική γη της Ιωνίας στις φλόγες:
Σμύρνη, Φώκαια, Μελί, Αττάλεια, Ερυθραία, Αϊβαλί…
… Π ρ ό σ φ υ γ ε ς, το χώμα της πατρίδας στον κόρφο φωλιάζουν,
ε λ π ί δ α, για να πιάσει ο σπόρος στη νέα πατρίδα!
Οι κόρες της τιμής ρίχνονται στα νερά της Μικρασίας.
Το δάκρυ τους έτρεξε, έλαμψε και στέγνωσε, στοιχειωμένο, ένα,
με πίκρα, θάλασσα, αρμύρα και αίμα!
… Κακόμοιρα νιάτα, άθλια γεράματα,
άντρες με το νούμερο της αιχμαλωσίας,
μάνες αλλοπαρμένες, με το κομπόδεμα ραμμένο στη ζώνη,
στον κόρφο το εικόνισμα,
και στο χέρι την άκρη απ’ το σκοινί,
που ’χετε δέσει τα παιδιά,
να μη χαθούν μέσα στους όχλους, στους καπνούς και στη σφαγή!
… όσα τα κύματα… τόσοι κι οι στεναγμοί!
… Και οι καραβιές της συμφοράς πάνε κι έρχονται
… κι όλο γεμίζουν… όσοι προλάβουν…
οι άλλοι πνίγονται στα κόκκινα νερά του μαρτυρίου!
Και ποιος θα πάρει την ευθύνη για την «απόφαση της λησμονιάς»;
«Μ ι κ ρ α σ ί α χ α ί ρ ε» !
Α γ ι ο πελαγίτικος, λυτρωτικός αγέρας Ρωμιοσύνης φυσά
και η κοχύλα του ναύτη καλεί πανελλήνιο συναγερμό:
Έλληνες, είμαι το ΑΙΓΑΙΟ, η δική σας θάλασσα,
γρηγορείτε, θέλω να μείνω δική σας…
ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
(Δημοσιευμένο στη «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» και στα περιοδικά «Οι Νάξιοι» και «Έκφραση» Καλαμάτας)
Εικόνα 3: "Σημαίνει Αιγαίο". Ελαιογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 5).
Μαρίας Ν. Σαχά - Γιαννοπούλου
Φιλολόγου
Περιβάλλον της θάλασσας και ιδεολογικά σύμβολα
Η ελληνική γλώσσα, με τη χαρακτηριστική ευλυγισία και πλαστικότητά της, χρησιμοποιεί λέξεις, παροιμίες ή παροιμιώδεις εκφράσεις από το θαλάσσιο περιβάλλον, για να δηλώσει έννοιες που έχουν σχέση με μορφές ζωής και εκδηλώσεις της ανθρώπινης πράξης. Αυτό, βέβαια, είναι φυσικό, γιατί εμείς οι Έλληνες έχουμε επαναλαμβανόμενες αντιλήψεις με εικόνες και εμπειρίες από τη θάλασσα. Έτσι, η συμβολή της έγινε δυναμική σε όλες τις μορφές του πολιτισμού, και ιδιαίτερα στην εξέλιξη της γλώσσας. Πολλές από αυτές τις εκφράσεις είναι γνωστές από την ποίηση ή τη μουσική παράδοση. Αρκετές όμως δημιούργησε η «σπιρτάδα» του ελληνικού πνεύματος και γενικά η φιλοσοφική διάθεση της ανθρώπινης σκέψης. Σ’ αυτές τις παρατηρήσεις θα μας βοηθήσει ιδιαίτερα η λογοτεχνία, η οποία, προσέχοντας κάθε δυνατή λεπτομέρεια της φύσης, εκφράζεται με ιδεολογικούς συμβολισμούς.
Στη συνείδησή μας έχουμε ταυτίσει τη θάλασσα με την ίδια τη ζωή: «Είν’ η ζωή μια θάλασσα κι εμείς καπεταναίοι…». Δηλαδή η ύπαρξη και η ανθρώπινη δραστηριότητα έχουν, συμβολικά, τα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν τον αγώνα - «ταξίδι». Σε κάθε μορφή αγώνα, αντίστοιχα με ένα ταξίδι, έχουμε αρχή και τέλος. Υπάρχει πορεία με στόχο και προοπτική. Στο πλάτος του ορίζοντα στοχεύουμε σε μια «Ιθάκη». Κι όταν είσαι νέος, αυτό το ξεκίνημα για την πραγμάτωση του σκοπού δυναμιτίζει την περιέργεια του «ειδέναι», την επιθυμία της γνώσης του αγνώστου. Η ψυχή φορτίζεται θετικά από την αισιοδοξία για κατάκτηση. Και στο ξεκίνημα για το «ταξίδι» περισσεύουν οι ελπίδες. Η θάλασσα επιδρά ευεργετικά σα δύναμη θέλησης. Έχει τη μαγεία που διαθέτει γενικά η φύση.
Εικόνα 4: "Άνοιξη θαλασσινή". Ελαιογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 16).
Αυτή όμως η φαινομενική ομορφιά της κρύβει μιαν επικινδυνότητα, όπως εξάλλου και η ζωή μας. «Η θάλασσα είναι το ίδιο βαθιά και στη γαλήνη και στη φουρτούνα». Την μπονάτσα διαδέχεται το ξαφνικό μπουρίνι. Οι εναλλαγές των καταστάσεων, η «οδύσσεια», κανόνας και της ανθρώπινης φύσης. Έχει και αυτή «τρικυμίες». Τότε ο καθένας μας γίνεται «καπετάνιος», που με επιδεξιότητα και αυτοκυριαρχία κρατά το τιμόνι. Ξεπερνά τους «υφάλους» και κωφεύει στο τραγούδι-παγίδα των «σειρήνων». Και είναι πολλές οι προκλήσεις. Το φτάσιμο στην «Ιθάκη» είναι η κατευθυντήρια γραμμή, ο «φάρος», που τονώνει τη θέληση για δύναμη. Έτσι αποκτά μιαν άλλη διάσταση η φράση: «ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται». Είναι πια ένα σύμβολο στάσης ζωής και συμπεριφοράς. Και όσο περισσότερες τρικυμίες γνωρίζει, τόσο καλύτερα ισχυροποιείται ο χαραχτήρας.
Αλλά σ’ αυτές τις μορφές αγώνα με το υγρό στοιχείο, πολλές φορές ο άνθρωπος συνειδητοποίησε τη δύναμη που έχουν τα πράγματα-γεγονότα ή το πεπρωμένο, ανεξάρτητα από τη δική του προσπάθεια και θέληση. Έτσι, στη σύγχρονη λαϊκή αντίληψη η Μοίρα, διατηρώντας τη μυθική της δύναμη, επεμβαίνει στα ανθρώπινα, και «… που του μέλλει να πνιγεί, ποτέ του δεν πεθαίνει». Φανερός ο συμβολισμός της φράσης και για κάθε μορφή ενέργειας. Ο άνθρωπος αδύναμος να επέμβει στο πεπρωμένο, έρμαιο στη δίνη των κυμάτων… πνίγεται, όταν κόβεται η ανάσα, και ο άγνωστος βυθός αδράχνει στα χέρια του το σώμα και την ψυχή. Τραγικός ναυαγός απλώνει τα ελεεινά, μικρά του χέρια, ζητώντας «μια σανίδα σωτηρίας». Κουβέντα που επαναλαμβάνεται από το σύγχρονο άνθρωπο, όταν νιώθει «να πνίγεται» στις μεγαλουπόλεις, μόνος ανάμεσα στους πολλούς, χωρίς πίστη, φορτισμένος από σύγχυση. Ανοίγει το στόμα πελώριο σε μια κραυγή, ζητώντας τη «σανίδα σωτηρίας» στην τάση φυγής.
«Αναγκασμένος να μιλώ όλο και σε πιο λίγους.
Να βλέπω τη φωνή μου να χάνεται, να γίνεται φύλλο ξερό
ένα κομμάτι ξύλο που επιπλέει μετά το ναυάγιο…»,
σημειώνει ο ποιητής Κωσταβάρας.
σημειώνει ο ποιητής Κωσταβάρας.
Εικόνα 5: "Πέτρες αλμυρές είναι τα μέρη μας". Ελαιογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 15).
Ωστόσο, ένας προβληματισμός, θα αναζητούσε σ’ αυτόν τον πρωτογενή φόβο για το υγρό στοιχείο τα σπέρματα μιας βαθιάς εσωτερικότητας του ανθρώπου, που εκφράζεται με το θρησκευτικό συναίσθημα. Στις «φουρτούνες», συνειδητοποιώντας τη μικρότητά του, απευθύνει δέηση στη θεότητα. «Όποιος θέλει να μάθει να προσεύχεται πρέπει να πάει στη θάλασσα», γράφει ο Έρασμος. Φανερό πως το υγρό στοιχείο το ταύτισε η συνείδηση με την ιδέα της θρησκευτικότητας, που κέντρισε την πίστη των Ελλήνων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Ο θεός Ποσειδώνας και μια πλειάδα «δαιμόνων», όπως ο «άλιος γέρων» Νηρέας, οι Νηρηίδες, η Λευκοθέα και ο Παλαίμονας, οι Διόσκουροι… Και σήμερα ο Άγιος Νικόλαος, προστάτης των ναυτικών.
Εικόνα 6: "Ελλάδα" (λεπτομέρεια). Παστέλ Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 49).
Παράλληλα με τους πιο πάνω συμβολισμούς, σχετικούς κυρίως με τον ηθικό τομέα, χρησιμοποιήθηκαν θέματα της θάλασσας για να συμβολίσουν μορφές της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Ανάλογο θέμα που χρησιμοποιήθηκε, συμβολικά, στην αρχαία λυρική ποίηση είναι η δύσκολη θέση που βρίσκεται η πολιτεία, με «πλοίο» σε τρικυμία. Ενδεικτικά αναφέρουμε την αλληγορία στο ποίημα του Αλκαίου «Αγριοκαίρι»:
«Κυλάει το κύμα δώθε, κείθε, ολούθε
κι εμάς, στη μέση, με το μαύρο πλοίο
μακριά μας σέρνει.
Τ’ αγριοκαίρι βαριά μας πολεμάει,
… τα σκοινιά έχουν λασκάρει…»
Εδώ το φυσικό φαινόμενο έχει μιαν αντιστοιχία με το πολιτικό - κοινωνικό φαινόμενο. Η σχέση αιτίας και αποτελέσματος υπάρχει στη φύση, αλλά και στην κοινωνία των ανθρώπων. Το «αγριοκαίρι» - δύσκολη πολιτική κατάσταση προκαλεί την «τρικυμία» - πολιτική ταραχή και την επικινδυνότητα του «ναυαγίου» - καταστροφή της πολιτείας. Αυτή δηλώνεται με την απώλεια του προσανατολισμού: «μακριά μας σέρνει» και τα «σκοινιά έχουν λασκάρει». Αυτά συγκρατούν τα πανιά και συμβολίζουν τους θεσμούς και τους νόμους, που χαλαρώνουν σε δύσκολες πολιτικές περιόδους.
Παρόμοια αλληγορία υπάρχει στα λόγια του Κρέοντα στην τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη»:
«οι θεοί, αφού με πολύ σάλο
τη χώρα μας ταράξανε, ορθή πάλι
την έστησαν στην πρώτη ασφάλειά της.
……………………………………………….
Γιατί το ξέρω πως αυτή είναι η μόνη
σωτηρία, και μόνο όσο το πλοίο,
που μέσα ταξιδεύουμε, ορθό στέκει,
τότε είναι που κάνουμε τους φίλους…»
Εικόνα 7: "Ελλάδα". Παστέλ Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 50).
Σ’ αυτό το πλοίο ταξιδεύουν οι πολίτες, που τους ενώνει η ίδια επιδίωξη: πώς να ευτυχήσουν. Και διαπιστώνουν πως η προσωπική ευτυχία, όπως είναι η απόκτηση των φίλων, εξαρτάται από την ευημερία της πολιτείας. Στην ιδέα της πολιτείας υπάγεται το κοινωνικό σύνολο, του οποίου το δικαίωμα για ευτυχία έχει μεγαλύτερη σημασία από εκείνο της ατομικότητας. Κάποια συγγενική ιδέα υπάρχει στη φράση «το ψάρι χαλάει απ’ το κεφάλι». Το κοινωνικό σώμα μιας πολιτείας είναι ένας ζωντανός οργανισμός, του οποίου κεφαλή είναι το οργανωμένο σε μορφές εξουσίας κράτος. Η καλή κατάσταση του κράτους προϋποθέτει εκείνη του συνόλου. Παράλληλα, θέμα σχετικό με την πολιτική και κοινωνική ζωή είναι το περιεχόμενο της παροιμίας: «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Ένας κανόνας της θάλασσας έχει εφαρμογή στη ζωή των ανθρώπων. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός και ο χωρίς ηθικούς φραγμούς αμοραλισμός επιβάλλουν την ιδέα της δύναμης του ισχυροτέρου. Μιας νιτσεϊκής δύναμης, που τροφοδοτεί την αδικία και είναι η αιτία των κοινωνικών συγκρούσεων.
Εικόνα 8: "Θαλασσοδαρμένη θρησκεία μου" - Παναγία Μυρτιδιώτισσα Νάξου.
Ελαιογραφία της Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σελ. 52).
Αλλά το πλοίο σα σύμβολο είναι γνωστό από σχετικές παραστάσεις στις κατακόμβες των Χριστιανών. «Η ναυς η ποντοπορούσα», σε σχηματική παράσταση, δηλώνει τα μέλη της πρώτης χριστιανικής «εκκλησίας». Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, το πλοίο εκφράζει τις σχέσεις των μελών του πληρώματος, σε αναλογία με εκείνες των μελών μιας οικογένειας: «από σπίτι κι από καράβι τα λόγια δε λείπουνε». Το πλοίο σε μια σμίκρυνση του μεγέθους του δηλώνει την οικογενειακή εστία.
Εικόνα 9: «Αύρα των Κυκλάδων». Ελαιογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σ. 26β).
Προχωρώντας σ’ έναν πιο ειδικό συμβολισμό, αναφέρουμε το θέμα, της λογοτεχνίας κυρίως, που ταυτίζει τη θάλασσα με τη γυναικεία φύση. Την καταγωγή αυτή ίσως θα τη ζητήσουμε στη θεωρία «της αρχής των όντων» του Θαλή, που την αποδίδει στο νερό. Αλλά και η μυθολογία, μέσα από τους αρμυρούς αφρούς θέλει να γεννηθεί η γυναίκα - θεά Αφροδίτη. Ίσως «για να ’χει λίγο αλάτι στο πνεύμα και λίγη τρικυμία στην καρδιά». Η ανάδυση της ιδανικής θηλυκότητας, που, εκτός από την ομορφιά, προικίζεται με τη χάρη του πνεύματος και την ορμή της συναισθηματικής κίνησης. Και όχι μόνο η Αφροδίτη, αλλά πολλές γυναικείες υπάρξεις του μύθου παρελαύνουν στο πάνθεον της αρχαίας θρησκείας. Σειρήνες - πριμαντόνες της άριας του νόστου, «κυράδες και κόρες της θάλασσας», σ’ ένα αδέρφωμα με τις Παναγιές των νησιών μας: τη Θαλασσινή της Άνδρου ή την Παναγιά Αφροδίτισσα. Μια συνέχεια στην ανθρώπινη ενόραση.
Η ευαισθησία της λογοτεχνίας, με την παρομοίωση ή τον ανθρωπομορφισμό, διακρίνει στη θάλασσα τις θηλυκές ιδιότητες: την ομορφιά, την ευλυγισία, το φως των χρωμάτων, γαλανό ή ξανθό, την τρυφεράδα στους καμπυλωτούς κόλπους, την ορμή της εφηβικής αλκής ή την πρόκληση της ωριμότητας. Αρχίζει μ’ εκείνες τις «υπέροχες θωπείες» των κυμάτων της, για να μπουρινιάσει μετά, αφρίζοντας. «Είναι σαν τη γυναίκα. Σε παρασέρνει με τα θέλγητρά της, για να σε βάλει σε φουρτούνες!», λέει ο Μπέρναρ Σω. Το ίδιο επικίνδυνες και οι δυο σε μια ρευστή αστάθεια.
Εικόνα 10: "Γη - Γυνή και Θάλασσα". Λεπτομέρεια από ελαιογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου (σ. 57).
Έτσι θέλει το χαρακτήρα μιας γυναίκας ο λυρικός ποιητής Σημωνίδης ο Αμοργίνος: «…απ’ τη θάλασσα έγινε διπρόσωπη: γελάει τη μιαν ημέρα… την άλλη φρενιάζει». Είναι πείσμων, σαν την αδερφή του Μεγαλέξαντρου… Κι αλίμονο στο ναύτη που δεν απαντά στην κλασική ερώτηση «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» ! Ωστόσο, η γοργόνα είναι ηρωίδα μιας τραγωδίας, σύμβολο της μάταιης αναζήτησης, μέσα στο θρήνο για το χαμό του άντρα. Η μοίρα της «μαυρομαντηλούς», που θρηνεί πάνω από τους ανοιχτούς τάφους. Βέβαια, αυτή η έννοια του τραγικού δεν πρέπει να υπάρχει στη γνωστή λαϊκή προσφώνηση: «γοργόνα μου!». Εδώ δηλώνεται η ομορφιά, η ικανότητα στο κολύμπι, αλλά και η γυναικεία δυνατότητα. Φαίνεται πως και οι σύγχρονες γοργόνες έχουν τη δυνατότητα να γαληνέψουν ή να ταράξουν τα νερά… κάποιων αρσενικών!
Φυσικά και ανθρώπινα ελαττώματα, που όμως καθαγιάζονται μέσα από την ιδέα της μητρότητας. Μάνα κι αυτή, όπως η αδερφή της η Γαία, και Γυναίκα. Είναι η «κοιλία η βαστάσασα» των ειδών τα γένη. Αυτή που «…μας γέννησε πριν μας γεννήσει η γυναίκα», λέει ο Μυριβήλης. Μητρική η στοργή της, αφού στους κόλπους της, φανερούς και κρυφούς, εγκολπώνονται αθόρυβα, μυστικά, χιλιάδες οικογένειες φυτών και ψαριών. Εκεί μέσα γεννιέται, ζει και πεθαίνει και ξαναγεννιέται ο ενάλιος κόσμος. Μητρική η στοργή της, αφού κι εμείς στην αγκαλιά της ζητήσαμε τη φυγή από την τύρβη της πόλης…
Αλλά το θέμα αυτής της ταύτισης, όπως εξάλλου και κάθε ιδεολογικό σύμβολο, είναι αντικείμενα αυτοτελών μελετών. Όμως σκοπός μας δεν ήταν η εξάντληση αυτών των θεμάτων, αλλά η δοκιμή κάποιου προβληματισμού ή στοχασμού στο «λόγο», τη λογική της καθημερινής κουβέντας.
ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
(Δημοσιευμένο στα πρδκ. «Οι Νάξιοι», «Έκφραση» Καλαμάτας και «Ναυτική Επιθεώρηση», σσ. 111-116)
 |
Εικόνα 11: "Μαργαρίτες". Υδατογραφία Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου.
|
ΠΑΡΕ ΒΑΘΙΑ ΑΝΑΣΑ
Στων αριθμών τις σειρήνες κλείνω τ’ αυτιά.
Κι ας σωπάσει πια ο ξερός,
ο μολυβένιος των νομισμάτων ήχος.
Και στα πλήχτρα των γραμμάτων
να παίζει της προσμονής τον ύμνο, ο στίχος.
Η ποίηση να γίνει πρωτοσέλιδο!
Να ακούω την επανάστασή της.
Να μου γεμίζει το κενό της καρδιάς
η μελωδία απ’ το βαθύ πνευμόνι της κιθάρας.
Να βάλω γαλάζιο και λευκό
στης τέχνης τον καμβά.
Να πάω στη διαδήλωση της φύσης.
Εκεί που θροΐζουν μαργαρίτες
και χειροκροτούν οι καταρράχτες.
Στη φύση που λησμόνησα!
Να ξεφυλλίσω στις σελίδες των βουνών
τη χλόη, την υγρή δροσιά,
το χνούδι των φύλλων,
τους βόμβους, την ορχήστρα των ανέμων…
…Και νοσταλγός να θυμηθώ…
Να ακούσω σε τόνους ελάσσονες
το θλιβερό τραγούδι των προδομένων καιρών.
Και να το ψάλλουν
τα «νέα» αποδημητικά πουλιά,
που λένε πως θα φύγουν…
Να τους δώσω τη «σκεπτόμενη Αθηνά»,
έναν παλιό πάπυρο, της σοφίας το φυλαχτό
και στη λύρα, το τραγούδι του λαού μας το γλυκό.
Να τους δώσω και μια περγαμηνή
απ’ το χέρι αγίου, μιας παλιάς τοιχογραφίας.
Να τους δείξω τα άνθη,
τα πικραμένα από δίψα φονική,
πόσο λαίμαργα ρουφούνε
της ζωής χυμούς από τις ρίζες.
Και μ’ αυτά τα φυλαχτά της προσδοκίας
να τους πω, εδώ να μείνουν.
Να ψηλαφούν της πατρίδας τους σφυγμούς.
Να ’χει η ελπίδα γαλάζιο ουρανό.
Να έχουνε τα όνειρα πατρίδα.
…Λένε, σ’ ετούτο τον αιώνιο τόπο,
το αρχαίο της Ευρώπης ακριβό ηλιοκάντηλο,
που ο ήλιος του σκίζει τις πέτρες,
όταν φυτρώνει λίγο το ψωμί,
πιότερο γλυκό πως είναι.
…Ανασαίνει ο κήπος της άνοιξης.
Πάρε βαθιά ανάσα!
Μια παπαρούνα στου γκρεμού την άκρη
λαχταράει το κοκκινάδι του ήλιου.
Βάλσαμο για το μαύρο σταυρό
που ’χει στην καρδιά της.
…Και στο αρχαίο της Ιστορίας εργαστήρι,
περιδιαβαίνει η μοναξιά της Ελλάδας.
Σπασμένα μάρμαρα λογίζουν την αξία τους!
Ψηλά, το τσακισμένο του αετού φτερό,
στου ναού το αέτωμα,
ένα φιλί της ζωής
στο πληγωμένο μέτωπο,
στης πατρώας γης το αχνάρι.
Χάμω, πεσμένες ζαριές
των κιόνων οι σπόνδυλοι…
Τώρα, μετρώ της Τέχνης το ύψος!
Η μακάρια, πέτρινη λιακάδα,
ανατριχίλα αναστάσιμη,
στα πέτρινα των αγαλμάτων μέλη.
Και μ’ ανοιχτά τα στόμια,
τα σπασμένα πιθάρια,
σιγοδιαβάζουν… επιμένουν να ελπίζουν.
Θυμούνται, άρα υπάρχουν.
Τώρα, δίνω σώμα στην Ιδέα της μνήμης.
«Με λογισμό και μ’ όνειρο»!
Ανασαίνει γόνιμος ο ζέφυρος
και αιγαιογλάροι πληθαίνουν
στων νησιών μας το πέλαγος.
Τι θωπεία ζωής η μυρωμένη αρμύρα!
…Το μοναχό αρμυρίκι της θάλασσας,
κι ας είναι χωμένο στην καυτή την άμμο,
πώς το δροσίζει της αρμύρας το δάκρυ!
Ερωτευμένη η θάλασσα, φέρνει μια μουσική
απ’ της λύρας το τραγούδι…
Κι ακουμπά σαν πάχνης δροσιά
στο τεντωμένο της ψυχής δοξάρι.
Ανασαίνει αργά το κύμα.
Πάρε βαθιά ανάσα…
ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
(Δημοσιευμένο στη «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» (2011) και στο πρδκ. «Έκφραση» Καλαμάτας, τ. 76ο, Ιούλιος 2011, σ. 28)
 |
| Εικόνα 12: "Αθηνά σκεπτομένη". Σχέδιο της ΜΣΓ. |
ΣΗΜΑΔΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Το
μέλλον α γ ω ν ι ά και φ
ο β ά τ α ι:
Φοβάται
για τα πελώρια μάτια της Μάνας,
που ο φόβος στις κόρες τους
φιλοτέχνησε χαρακτικό: το αβέβαιον.
Αγωνιά
για της φτώχιας τα χέρια.
Τις απλωμένες αστραπές
στην καταιγίδα των καιρών.
Φοβάται
για τη μοίρα των Αθώων.
Αγωνιά
για τη νίκη του «κενού»:
Κενοί, άδειοι των εμπόρων οι χώροι.
−
στων λουκέτων την αγχόνη
παραδίδονται οι πόρτες −
Κενά, άδεια του ελέους τα χέρια
παγώνουν στης απονιάς το ξεροβόρι.
Μα
σιγοκαίνε, κρύες οι καρδιές
του
άγχους τα ξύλα,
στης
αγωνίας τη φωτιά.
Ασθμαίνουν απέλπιδες και τα χνώτα
εκπνέουν της ταραχής την ομίχλη.
Και
άδειο σκοτεινιάζει το βλέμμα
στη
μοναξιά του ατομικού πάθους.
Φοβάται για τα κόκκινα
της
Αγάπης τριαντάφυλλα,
που κανείς δεν αγοράζει πια.
Αγωνιά για την απουσία της Πράξης.
Μια
ακινησία, ύπουλα, βηματίζει
στις
αρθρώσεις του Κόσμου.
Ακινητούν τα μέλη της Κοινωνίας,
και
η σκόνη μιας ασύδοτης Απραξίας
πνίγει τον αγέρα.
Η
απραξία που σκλαβώνει τα σπαρτά
στα
δεσμά της ακαρπίας.
(Θα
σαπίσουν οι σπόροι,
προτού να καρπίσουν).
Η
απραξία που βάζει τιμωρία
στο
τελευταίο της Μάθησης θρανίο
όλου
του κόσμου τα παιδιά.
Και
με δίχως χτύπους
η
ακριβή τους καρδιά
για
τις χαρές της Γνώσης.
Η
απραξία που τσακίζει τα δάχτυλα
στα
προκομμένα χέρια.
Και
ανοίγει τις πύλες, κρυφά,
να
φύγουνε της νιότης περιστέρια.
Η
απραξία που νεκρώνει
στης
Τέχνης το δοξάρι τις χορδές.
Και
οι νότες του πεντάγραμμου
βραχνές (εις ώτα μη ακουόντων).
Ένας
μονότονος ακούγεται ήχος
καθώς πέφτει βαρύς
του
νομίσματος ο χτύπος.
(Οι
χρυσοκάνθαροι μετρούνε
το
χρυσό και τον άργυρο).
Μα
τρομάζουν τη σιωπή
του
όχλου οι φλύαροι αλαλαγμοί.
(Το
παραλήρημα της νέας Βαβυλώνας).
Ω
κόρες της Ακρόπολης,
πρέσβειρες στ’ ακροστύλια της Ευρώπης
και
σεις Εστιάδες των καιρών:
«Κρατήστε στο σκοτάδι αναμμένο
της
Πατρίδας μου το φως!
Και
δώστε τα κόκκινα
της
Αγάπης τριαντάφυλλα
να
τα μοιράσουνε ένα-ένα τα παιδιά…»
ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
(Δημοσιευμένο στο πρδκ. «Έκφραση» Καλαμάτας, τεύχος 84ο, Ιούλιος 2013, σελ. 24)
(Δημοσιευμένο στο πρδκ. «Έκφραση» Καλαμάτας, τεύχος 84ο, Ιούλιος 2013, σελ. 24)
Εικόνα 13: "Της Αγάπης τριαντάφυλλα", από τη Μαρία Σαχά - Γιαννοπούλου.
Το ποίημα που ακολουθεί και η αντίστοιχη, εμπνευσμένη απ' αυτό, ζωγραφική απεικόνισή του αναφέρονται στην παιδική αθωότητα.
ΤΟ
ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ
Στα
μεγάλα της αθωότητας μάτια σου
ασημόχρωμα
φύλλα ευλογημένης ελιάς ιριδίζουν.
Και
πόσο γλυκαίνει το άδολο βλέμμα σου!
Και είναι
τα μάτια της ψυχής σου
καθρέφτης
φωτεινός,
όπου
όλος ο κόσμος αστράφτει θαυμαστός.
Κι η
απορία σου παίζει στο φως
μιας
πρωτόγνωρης γνώσης.
Με το
κοντύλι των ματιών σου
συμπληρώνεις
της ζωής
το
άγραφο χαρτί.
Και
σήμερα, πρώτα – πρώτα
το
όνομά σου θα γράψεις με χρυσή γραφή.
Τα
μικρά σου τα χεράκια,
πάλλευκα
του βουνού αγνά κρινάκια
ριγούνε
τρυφερά σαν μας αγγίζουν.
Κι
απλώνεις κλαδιά ανθισμένα τα χέρια σου
κι
αγκαλιάζεις την αγάπη της μάνας σου.
Τότε,
στο μέτωπό σου ακουμπάει τα χείλη η ζωή,
μ’
ένα ζεστό της αιώνιας μάνας φιλί.
Με
κινήσεις που χορεύουν
τραγουδάς
το τραγούδι της χαράς σου
και
σπαρταρά η ζωή
ολοζώντανη
στα δάχτυλά σου.
Χαριτωμένα
κινείς το μικρό σου κεφαλάκι
δεξιά
κι αριστερά
και
γελά ολοστρόγγυλο το αθώο σου χειλάκι.
Και
τιτιβίζεις συλλαβές,
χελιδονίσματα,
νότες γλυκές.
Χαρωπό
της άνοιξης πουλάκι!
Τι
γοητεία, Θεέ μου!
Η
αθωότητα σ’ όλο της το μεγαλείο.
Αφοπλιστική,
παίρνει απ’ τη φαρέτρα των μεγάλων
τα
βέλη που χίμαιρες τοξοβολούνε.
Μα
σαν η αθωότητα τους χαμογελά,
γίνονται
πάλι παιδιά.
Έγνοιες
και μάχες χαμένες ξεχνούνε.
Και
πάντα η γλυκιά θεϊκή φωνή
θα
ακουμπάει μυστικά στου καθενός το νου και την καρδιά:
«Άφετε
τα παιδία ελθείν προς με»
ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΑΧΑ - ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
Εικόνα 14: "Το μεγαλείο της αθωότητας", από τη Μαρία Σαχά - Γιαννοπούλου.
Κι εμείς, που είχαμε την τύχη να δούμε τους πίνακες της Μαρίας Ν. Σαχά - Γιαννοπούλου και να την ακούσουμε να απαγγέλλει και να ερμηνεύει με φωνή έμπλεη πάθους τους στίχους της, εμείς που κρατούμε στα χέρια μας τον καλαίσθητο συλλογικό τόμο – φιλική προσφορά – κλείνουμε αυτή την αναφορά μας στην Ελληνίδα δημιουργό, με θαυμασμό προς τη συγγραφέα - ζωγράφο και εκτίμηση προς τη Μαρία - άνθρωπο.
Εικόνα 15: Εξώφυλλο "Ρεμβάζοντας στη μοναξιά του βιβλίου". Λάδι σε μουσαμά Μαρίας Σαχά - Γιαννοπούλου.
15/8/2013
ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ ΜΥΡΣΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου