8 Μαρτίου: Ημέρα της Γυναίκας
Τιμή στην Ελληνίδα Νοικοκυρά και Μάνα
Αγάπη και Φροντίδες, Λαχτάρες και Υπομονή, Υπευθυνότητα και Αγωνιστικότητα, Καρτερία και Σύνεση, Εργατικότητα και Φιλότιμο, Ανιδιοτέλεια και Αυτοθυσία, Ευσέβεια και Σεμνότητα, Καλοσύνη και Φιλαλληλία, Φιλομάθεια και Ευστροφία, Δημιουργικότητα και Καλαισθησία, Αρχοντιά και Αξιοπρέπεια, Ομορφιά Ψυχής και Ποίηση, όλα στον υπερθετικό βαθμό τα χαρακτηριστικά της παλιάς Ελληνίδας, ελπίζουμε και της σύγχρονης.
Ας φέρουμε στο νου μας τη μάνα μας κι ας αναρωτηθούμε ποια από τα στοιχεία του χαρακτήρα μας και πόσα κύτταρα της ζωής μας είναι δικά της δημιουργήματα. Ας αποτιμήσουμε την αξία της κι ας φιλήσουμε νοερά με ευγνωμοσύνη τα χέρια της. Πολίτες και Πολιτεία πρέπει να δείξουμε έμπρακτα το σεβασμό και την αναγνώριση του έργου της Ελληνίδας.
Σήμερα έχουν νομοθετηθεί δεκάδες διατάξεις που στοχεύουν στην αποκατάσταση των ανισοτήτων του παρελθόντος, στην απαλλαγή από τις προκαταλήψεις και την αλλαγή νοοτροπίας, στην επικράτηση της ειρήνης στο σπίτι, στους χώρους εργασίας, στην κοινωνία. Ωστόσο, για να εξαλειφθούν τα θλιβερά φαινόμενα της βίας, της διάκρισης και της αυθαιρεσίας, που διαρκώς ανακυκλώνονται ύπουλα μεταλλαγμένα, στο σπίτι και στο κοινωνικό περιβάλλον, δεν αρκεί μόνο ένα δίκαιο νομοθετικό πλαίσιο, αλλά είναι ανάγκη να καθιερωθεί και να γίνει αποδεκτή απ’ όλους μία Αγωγή Ισότητας για άνδρες και γυναίκες…
Με έναν παράξενο τρόπο, μια παραδοσιακή συνταγή κι ένα απόσπασμα από τη λογοτεχνία, διαλέξαμε εφέτος να τιμήσουμε την Ελληνίδα την Ημέρα της Γυναίκας, πιστεύοντας πως η γνήσια Παράδοση δεν έρχεται σε αντίθεση με την Ισότητα των φύλων και τη Δικαιοσύνη, αρκεί βέβαια οι ίδιοι να μην επιλέγουμε την Ανισότητα και την Αδικία.
Νίκου Καζαντζάκη «Αναφορά στον Γκρέκο»
Κεφ. Γ΄. «Μάνα»
«…Η γυναίκα του είχε πεθάνει κι αυτή από χρόνια, και κάθε που έρχουνταν ο παππούς μου στο σπίτι έφερνε την αθιβολή της και τα μάτια του βούρκωναν. Την αγαπούσε περισσότερο κι από τα χωράφια του, περισσότερο κι από τη φοράδα του, και τη σέβουνταν. Φτωχός ήταν όταν παντρεύτηκε, μα υπομονεύονταν: “Πράμα δεν είναι η φτώχεια κι η γύμνια, φτάνει να ’χεις καλή γυναίκα”, έλεγε.
Παλιά συνήθεια ήταν τότε στα χωριά της Κρήτης, όταν γύριζε το δειλινό ο άντρας από τα χωράφια, να του ’χει η γυναίκα ετοιμάσει χλιαρό νερό, να σκύβει και να του πλένει τα πόδια. Ένα δειλινό γύρισε ο παππούς μου κατακουρασμένος από τη δουλειά, κάθισε στην αυλή, κι ήρθε η γυναίκα του με μια λεκάνη χλιαρό νερό, γονάτισε μπροστά του κι άπλωσε να του πλύνει τα σκονισμένα πόδια. Ο παππούς μου την κοίταξε με συμπόνια, είδε τα χέρια της που τα ’χε φάει η καθημερινή λάτρα του σπιτιού, είδε τα μαλλιά της που είχαν αρχίσει κι άσπριζαν, “γέρασε πια η κακομοίρα”, συλλογίστηκε, “άσπρισαν τα μαλλιά της στα χέρια μου”, τη λυπήθηκε. Σήκωσε το πόδι, έδωκε μια στη λεκάνη το νερό και την αναποδογύρισε. “Από σήμερα και πέρα, γυναίκα”, είπε, “δε θα μου πλένεις τα πόδια∙ δεν είσαι, μαθές, δούλα μου, γυναίκα μου είσαι και κυρά μου”.
― “Ο Θεός να συχωρέσει την ψυχή της”, τον άκουσα να λέει μια μέρα∙ “ποτέ δε μου χάλασε χατίρι”…»
(Από το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Αναφορά στον Γκρέκο», κεφ. Γ΄ «Μάνα», σελ. 37, εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα 1982)
*Καζαντζάκης Νίκος: Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης 18 Φεβρουαρίου 1883 και πέθανε στο Φράιμπουργκ Γερμανίας στις 26 Οκτωβρίου 1957.
t¸¸t
Πασπαλάδες
Παραδοσιακή συνταγή Λέσβου από την κ. Ευρυδίκη
Υλικά:
• 1,5 ποτήρι πετιμέζι
• ½ ποτήρι ζάχαρη
• 1-2 ποτήρια ελαιόλαδο
• ½ ποτήρι χυμό πορτοκαλιού
• 1 ποτηράκι του λικέρ κονιάκ
• 1 κουταλάκι γλυκού κανέλα
• 1 κουταλάκι γλυκού σόδα
• λίγο νερό
• ½ ποτήρι καρύδια κοπανισμένα (προαιρετικά)
• αλεύρι όσο πάρει
• ταψί λαδωμένο
• ½ ποτήρι πετιμέζι για επάλειψη
• ζάχαρη άχνη για πασπάλισμα
Παρασκευή:
1. Συγκεντρώνουμε όλα τα υλικά στο τραπέζι και τα τοποθετούμε με τη σειρά που θα τα χρησιμοποιήσουμε.
2. Σε μία μεγάλη λεκάνη βάζουμε το πετιμέζι, τη ζάχαρη, το ελαιόλαδο, το χυμό πορτοκαλιού, το κονιάκ, την κανέλα κι ανακατεύουμε με το χέρι, μέχρι να λιώσει η ζάχαρη. Μετά διαλύουμε τη σόδα σε λίγο νερό, τη ρίχνουμε στο μείγμα και συνεχίζουμε το ανακάτεμα, μέχρι να γίνει το μείγμα ομοιογενές. Αν θέλουμε, προσθέτουμε μισό ποτήρι καρύδια κοπανισμένα. Τέλος, ρίχνουμε αλεύρι, όσο χρειάζεται για να γίνει μια ζύμη ρευστή όπως του κέικ.
3. Αδειάζουμε το μείγμα σε λαδωμένο ταψί και ψήνουμε σε μέτριο προθερμασμένο φούρνο, στους 180 βαθμούς Κελσίου, μία ώρα περίπου, προσέχοντας να μην καεί.
4. Βγάζουμε από το φούρνο το γλύκισμα, το κόβουμε σε ρομβοειδή κομμάτια, το αλείφουμε από πάνω με πετιμέζι και το αφήνουμε να κρυώσει και να απορροφήσει το πετιμέζι. Τέλος, το πασπαλίζουμε με ζάχαρη άχνη και τοποθετούμε τους πασπαλάδες σε πιατέλα.
5. Οι πασπαλάδες διατηρούνται εκτός ψυγείου για πολύ καιρό. Σ’ αυτή την περίπτωση βέβαια, πρέπει να τους βάλουμε σε γυάλινο ή πλαστικό δοχείο με καπάκι, για να διατηρηθούν μαλακοί.
Καλή Επιτυχία!
t¸¸t
Την παραδοσιακή αυτή συνταγή της δυτικής Λέσβου μας υπαγόρευσε τηλεφωνικά η κυρία Ευρυδίκη, που κατάγεται από τη Βατούσα, αλλά τα περισσότερα χρόνια της ζωής της τα έχει περάσει στην Αθήνα, μαζί με το σύντροφό της και τα τρία παιδιά τους. Ποτέ όμως δεν ξέχασε το μικρό χωριό της στη Λέσβο, τη βατουσιώτικη γλώσσα, τις συνήθειες και τις συνταγές του τόπου της. Σήμερα έχει χάσει το σύντροφό της και κατοικεί μόνη, έχοντας σαν παρηγοριά τα θρησκευτικά βιβλία που πολύ της αρέσει να διαβάζει, το ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδας, τα λουλούδια του κήπου της και τις επισκέψεις των παιδιών της.
Παρ’ ότι δεν μπόρεσε να τελειώσει το Δημοτικό λόγω της γερμανικής κατοχής και της πείνας, χαίρεσαι να την ακούς να μιλά για το χωριό της, για θρησκευτικά και κοινωνικά θέματα. Τη διακρίνει η ευσέβεια κι η καλοσύνη, η καρτερικότητα και η πείρα της παλιάς Ελληνίδας. Μερικές φορές, παρακινημένη από τον ιερέα, γράφει τις σκέψεις της ή θυμάται τραγούδια της Λέσβου ή συνθέτει δικά της ποιήματα, όπως το παρακάτω:
Έλα, Χριστέ και Παναγιά, και κάθισε κοντά μου,
βοήθα την υγεία μου, βοήθα την καρδιά μου,
βοήθα και τα άκρα μου, να κάνω τη δουλειά μου.
Βοήθα τα τρία αντρόγυνα, να ’ναι αγαπημένα,
και τα πέντε εγγόνια μου, να ζούνε ευτυχισμένα.
Με αγάπη σε όλους σας,
η μητέρα σας.
Τελειώνοντας την υπαγόρευση της συνταγής, θυμήθηκε ένα σατιρικό δίστιχο τραγουδάκι που συνήθιζαν να λένε τα παιδιά στη Βατούσα μετά τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς:
«Εις έτη πολλά,
κι ένα μεγάλο πασπαλά»
Την ευχαριστούμε για τη συνταγή κι ευχόμαστε να έχει υγεία και το ανεξάντλητο κουράγιο που τη διακρίνει πάντα. Άλλωστε η ίδια μας το είπε στον επίλογο της συνομιλίας μας με ένα δίστιχο τραγούδι της Λέσβου, όπως συνηθίζουν ακόμα οι παλιοί Λέσβιοι:
Θε μου, για δος μου υπομονή στα νέα βάσανά μου,
γιατί πολύ μεγάλωσαν και καίγεται η καρδιά μου.
Θεέ μου, για δίνε υπομονή στους ανθρώπους, ν’ αντέχουν τα παλαιά και νέα βάσανά τους…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
Ετυμολογία λέξης "πασπαλάς":
• πασπαλάς (εκ του πασπαλίζω) = γλύκισμα, του οποίου τα υλικά είναι αλεύρι, λάδι και πετιμέζι ή ζάχαρη, χαλβάς. Μεταφορικά κάτι που μοιάζει με πασπαλά (Βλέπε: Λαογραφική εργασία φοιτήτριας Πηνελόπης Ψάνη στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Πέργαμος» Πανεπιστημίου Αθηνών, α/α 564, 1968, σελ. 332, http://pergamos.lib.uoa.gr/dl/read?pid=uoadl%3A4825&childId=331&hint=0.90).
• πασπαλάς (ο) = 1) κρέας χοιρινό βρασμένο με κρεμμύδια. 2) είδος γλυκίσματος από αλεύρι, αμύγδαλα, μέλι. 3) περιοχή λιόφυτη Αγιάσου, απέναντι απ’ τις Λάμπες. [Ίσως απ’ το παιπάλη > πασπάλη = λεπτή σκόνη αλευριού / ουσία τριμμένη, λεπτή σκόνη από οποιοδήποτε υλικό - ρ. παιπάλλω > πασπαλίζω (με τροπή του ι σε σ)]. (Βλέπε: Δημήτρη Παπάνη και Γιάννη Δ. Παπάνη «Λεξικό της Αγιασώτικης Διαλέκτου», Μυτιλήνη 2002, σελ. 356).
• Μια όμορφη εκτενή ετυμολογική ανάλυση της λέξης κάνει ο Τάσος Μακρής στο βιβλίο του «Τα παραμύθια των λέξεων» (έκδοση Συλλόγου Πολιχνιατών Αθήνας, Μυτιλήνη 2007, σελ. 176-177):
«Ο χαλβάς κι ο πασπαλάς
Μια οικογένεια λέξεων, που είναι μεν γνωστές στα λεξικά, αναγκάζομαι όμως να τις φέρω στο προσκήνιο γιατί δίνουν την εντύπωση πως είναι τούρκικες, ενώ τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το ρήμα πάσσω, που σημαίνει σκορπίζω, σκονίζω, είναι το κλειδί.
Ο μπασμός είναι μια διαδικασία του ψαρέματος, κατά την οποία σκορπίζονται στη θάλασσα διάφορες ουσίες με μυρουδιά, για να μαζευτούν τα ψάρια. Η σωστή λέξη είναι πασμός και παίρνει τη σημασία της διασποράς από το πάσσω.
Η πασπάλ’ είναι κάθε τι που είναι κονιορτοποιημένο και σ’ εμάς η σκόνη αυτή έχει τη σημασία της ανάμειξης πολλών υλικών. «Πασπάλ’» π.χ. λεγόταν ένα είδος αλεύρι-τροφή για τους χοίρους. Το ρήμα πάλι πασπαλίζω έχει τη σημασία του σκονίζω. Και το πασπατεύγου όμως απ’ εκεί γίνεται. Ήταν στην αρχή πασπαλεύω και έγινε πασπατεύγου.
Όλ’ αυτά καλά, αλλά ο πασπαλάς κανείς δεν θα πίστευε πως είναι ελληνική λέξη. Η τούρκικη λέξη είναι χαλβάς κι έχει πολύ γούστο που όλη η Ελλάδα λέει το γλύκισμα με την τούρκικη ονομασία του κι εμείς, που δήθεν έχουμε άλλες τούρκικες λέξεις, τη λέμε με την ελληνική, ή έστω την πολιχνιάτικη, που γίνεται όμως από το ρήμα «πάσσω». Με αλεύρι γίνεται το γλύκισμα. Σκονίζεται το αλεύρι μέσα σε λάδι καυτό και σοροπιάζεται κατόπιν.»
• πασπαλάς (στη Μάνη) = πρόχειρο και γρήγορο φαγητό που φτιάχνουν οι Μανιάτισσες στο τηγάνι, ρίχνοντας αλεύρι σε καυτό λάδι, ένα είδος τηγανόπιτας.
• ο Πασπαλάς/η Πασπαλά: κύριο όνομα, επώνυμο που απαντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας.
• ο Πασπαλάς – οι Πασπαλάδες > οι Πασπαλάδις /θηλυκό η Πασπαλάδαινα > Πασπαλάδινα – οι Πασπαλάδαινες > οι Πασπαλάδινις: παρατσούκλι οικογένειας στο Παλαιοχώρι Λέσβου.
• πασπαλαδέλια (τα) = υποκοριστικό της λ. πασπαλάς με την κατάληξη -έλια του λεσβιακού ιδιώματος, που μάλλον σημαίνει κομμάτια από το γλύκισμα πασπαλάς, αλλά συνάμα δηλώνει πόσο νόστιμα και γλυκά και αρεστά είναι στην Άντισσα και στην υπόλοιπη Λέσβο (Βλέπε: http://www.lesvoskitchen.gr/video/item/331-paspalades-i-paspaladelia-antissas.html, όπου μπορείτε να βρείτε παραλλαγές της συνταγής από την Αφροδίτη Σταυράκη. Παρόμοια είναι η συνταγή γλυκίσματος που λέγεται πετιμεζόπιτα).
