ΕΝΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥΣ
Ο γέρος ξυλοκόπος και το λιοντάρι
«Η μαχαιριά γιανίσκει,
μα ο κακός ο λόγος μεινίσκει.»
Μια φορά ήταν ένας γέρος πολύ φτωχός κι είχε κάμποσα παιδιά. Κάθε μέρα έπαιρνε το γαϊδούρι του κι επήγαινε στο δάσος κι έκοβε με το πελέκι του ξύλα. χτυπούσε αποδώ, χτυπούσε αποκεί, όσο μπορούσε.
Μια μέρα έρχεται μπροστά του ένα λιοντάρι και του λέει:
― Κάτσε, γέρο, να ξεκουραστείς κι εγώ να σου κόψω τα ξύλα, να φορτώσεις το ζώο σου και να πας να τα πουλήσεις και να πάρεις τίποτε των παιδιών σου για να φάνε.
Έτσι και έγινε. Έκατσεν ο γέρος να ξεκουραστεί, του έκοψε το λιοντάρι τα ξύλα, εφόρτωσε το γαϊδούρι του κι έφυγεν ο γέρος…
Ύστερα από μερικές μέρες ξαναπήγεν ο γέρος στο δάσος και το λιοντάρι του είπε:
― Φέρνε, γέρο, το ζώο σου κάθε μέρα, να σου το φορτώνω ξύλα.
Από τις πολλές φορές μια μέρα έκαμνε ζέστη φοβερή. Κουράστηκε το λιοντάρι κόβοντας τα ξύλα κι είπε:
― Κάτσε, γέρο, αποκάτω απ’ την ελιά που έχει δροσιά, να ’ρθω κι εγώ να βάλω το κεφάλι μου πάνω στα γόνατά σου, να ξεκουραστώ.
Ακούμπησε το κεφάλι του στα γόνατα του γέρου και τον ερώτησε:
― Είμαι όμορφος, μπάρμπα;
― Είσαι όμορφος, γιε μου.
― Είμαι αντρειωμένος;
― Είσαι, λιοντάρι μου, είσαι!
― Είμαι και νιούτσικος;
― Είσαι.
― Είδες τι παλικάρι είμαι εγώ; Έχω όλα τα χαρίσματα!
― Τα έχεις όλα καλά, μα έχεις κι ένα μεγάλο κακό… Βρωμάει πολύ το στόμα σου!
Το λιοντάρι αμέσως σηκώθηκε, φόρτωσε τα ξύλα στο γάιδαρο και είπε στο γέρο:
― Έλα τώρα, πάρε το πελέκι σου και δώσε μου μια μέσα στο σβέρκο.
― Ποτέ δεν θα το κάνω αυτό, γιε μου, να χτυπήσω μέσ’ στο σβέρκο με το πελέκι ένα πλάσμα που μου έκαμε τόσο καλό!
― Μα εγώ το θέλω, είπε το λιοντάρι κι ο γέρος του έδωσε μια με το πελέκι του και του άνοιξε μια πληγή δυο δάχτυλα βαθειά…
Επήγαινε πάλι κάθε μέρα ο γέρος στο δάσος και το λιοντάρι, έτσι πληγωμένο που ήταν, έκοβε ξύλα κι ο γέρος τα φόρτωνε στο ζώο του.
Άμα πέρασε αρκετός καιρός, του λέει το λιοντάρι:
― Κοίτα, γέρο, πώς σου φαίνεται ο σβέρκος μου;
― Έγιανε τέλεια, καλέ γιε μου! του λέει ο γέρος.
― Κοτζιά μου πληγή έγιανε, του απαντά, μα ο λόγος που είπες, πως βρωμάει το στόμα μου, έμεινε μέσα στην καρδιά μου, και άιντε φύγε και μη ξανάρθεις πια, γιατί θα σε φάω.
Γι’ αυτό λένε:
Η μαχαιριά γιανίσκει (’γιαίνει),
μα ο κακός ο λόγος μεινίσκει (μένει).
*Σημείωση: Αυτό το διδακτικό παραμύθι θα το βρείτε στις σελίδες 13-15 του 2ου τόμου της εξαίρετης συλλογής του Γεωργίου Μέγα «Ελληνικά Παραμύθια», εκδόσεις "Εστία".
ΓΝΩΜΙΚΑ, ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΚΑΚΟΓΛΩΣΣΙΑ – ΚΑΤΑΚΡΙΣΗ – ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑ – ΥΒΡΗ
-Αγκάθια και γαϊδουράγκαθα κεντούν πολύ, ψεύτικες γλώσσες ακόμα περισσότερο.
-Άκουσε ο κούκος ένα λόγο και ξεκούφανε τον κόσμο (κοινοποίηση μυστικού).
-Άμα δεν θέλεις κουτσομπολιά, στο μύλο μην πηγαίνεις.
-Ανάθεμα τα στόματα, που κάνουν ανακατώματα.
-Ἀνδρὸς χαρακτὴρ ἐκ λόγου γνωρίζεται (…και γυναικός).
-Απ’ αυτά που λες, κυρά μου, χορτασμένη είναι η κοιλιά μου.
-Απ’ τον κόρακα «κρα» θ’ ακούσεις.
-Αργυρό το μίλημα και χρυσό το σώπα.
-Ἄρρητον μὴ λέγε (= Μη μαρτυράς τα μυστικά).
-Γιατρεύονται λαβωματιές, μα όχι κακοί λόγοι.
-Γλῶσσαν εὔφημον (= Να μιλάμε ευγενικά, Κλεόβουλος ὁ Ῥόδιος).
-Γλῶσσα λανθάνουσα τὰ ἀληθῆ λέγει.
-Γλώττης κρατεῖν (= Να συγκρατούμε τη γλώσσα μας, Χίλων ὁ Λακεδαιμόνιος).
-Δεν είναι (υπάρχει) κοντάρι που να κάνει τέτοια λαβωματιά σαν φαρμακερή γλώσσα και κακό στόμα.
-Διαβολὴν μίσει (= Να μισείς τη συκοφαντία).
-Είπες λόγο κι έκαψες λόγγο.
-Ἔριν μίσει (= Να αποφεύγεις τους καυγάδες).
-Ευλογημένα χέρια, καταραμένο στόμα.
-Έχει μέλι στα χείλη και φαρμάκι στην καρδιά.
-Η γλυκιά γλώσσα βγάζει και φίδι από την τρύπα.
-Η γλυκιά γλώσσα βυζαίνει δυο μανάδες.
-Η γλώσσα κάστρα καταλυεί και κάστρα θεμελιώνει.
-Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.
-Η γλώσσα κόκαλα δεν έχ’, αλλά κόκαλα σπά’ (Λέσβου).
-Η γλώσσα μου, ο φίλος μου κι ο εχθρός μου.
-Η γλώσσα σπαθί δεν είναι, κι όμως κόβει.
-Η γλώσσα υψώνει κι η γλώσσα ταπεινώνει.
-Ἡ γλῶττα μὴ προτρεχέτω τῆς διανοίας (Γνωμικό που γράφαμε 10 ή περισσότερες φορές, ως τιμωρία, όταν μιλούσαμε την ώρα του μαθήματος του αείμνηστου Φωκίωνος Γάζελα, καθηγητή του Γυμνασίου Πλωμαρίου).
-Η κακή λαβωματιά γιατρεύεται και το κακό όνομα σκοτώνει.
-Η καλή γ-η γλώσσα βγάζ’ του φίδ’ απ’ τ’ dρύπα τ᾿ (παροιμία Λέσβου).
-Η κακογλωσσιά δίνει το θάνατο (Σαίξπηρ).
-Η λαβωματιά του μαχαιριού περνά, η λαβωματιά που έκαμε η γλώσσα μένει.
-Η μαχαιριά γιανίσκει (γιατρεύεται), μα ο κακός λόγος μεινίσκει (μένει).
-Ή να σιωπάτε ή να λέτε ανώτερα από τη σιωπή. Είναι καλύτερα να ρίχνεις πέτρα, παρά άστοχο λόγο (Πυθαγόρας).
-Η πληγή από το μαχαίρι είναι ελαφρότερη από την πληγή που προκαλούν τα λόγια (Πυθαγόρας).
-Η πληγή της μαχαιριάς βρίσκει γιατρειά, της γλώσσας μήτε παρηγοριά.
-Η πληγή της μαχαιριάς βρίσκει γιατρειά, της γλώσσας όμως όχι (παραλλαγή).
-Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου (εκκλησιαστική φράση).
-Κάθι μέρα αυγά τσι πλια (συχνοί καυγάδες, εριστικότητα, παροιμία Λέσβου).
-Κάθισε στραβά και κρίνε ίσια.
-Κάλλιο άσχημη φάτσα, παρά άσχημη γλώσσα.
-Κάλλιο η λαβωματιά, παρά η κακογλωσσιά.
-Κάλλιο λίγα να μαθαίνεις και λιγότερα να λες.
-Κάλλιο λόγια στο χωράφι, παρά μάγκανα / ντράβαλα (φασαρίες) στο αλώνι.
-Κάλλιο να σε μαλάξει γλώσσα φιδιού, παρά ανθρώπου στόμα.
-Καλύτερα να γλιστρήσεις με τα πόδια, παρά με τη γλώσσα.
-Καλύτερα να γλιστρήσει το πόδι σου, παρά η γλώσσα σου (παραλλαγή).
-Καλύτερα να το βουλώνεις, παρά να κακομιλάς.
-Καλύτερο είναι να χτυπηθεί κάποιος από χέρι, παρά να λαβωθεί από γλώσσα.
-Λαλήσας μὲν πολλάκις μετενόησα, σιωπήσας δὲ οὐδέποτε.
-Λόγον και πέτρα έριξες; Δεν θα τα ξαναπιάσεις.
-Με τη γλώσσα μπορούμε να πούμε τα καλύτερα, αλλά και τα χειρότερα (Αίσωπος).
-Μὴ κακολόγει τοὺς πλησίον (Χίλων ὁ Λακεδαιμόνιος).
-Μην κατακρίνεις και κριθείς κι αναγελάς και πάθεις.
-Μη λέγεις πάντα όσα γνωρίζεις, αλλά γνώριζε πάντα όσα λέγεις (Σωκράτης).
-Μην κρίνεις, για να μην κριθείς.
-Μικρός τόπος, μεγάλη γλώσσα.
-Μιλάν’ όλοι, μιλάνε κι οι κώλοι.
-Να βουτάς τη γλώσσα σου στο μυαλό, προτού μιλήσεις (συμβουλή δασκάλας μας).
-Οι κακές γλώσσες κόβουν περισσότερο από σπαθιά.
-Ο καθένας έτοιμη έχει την κακογλωσσιά στο στόμα (Αισχύλος).
-Ο κακός λόγος κι ο κακός παράς του νοικοκυρού απομένει.
-Ο καλός άνθρωπος δεν δίνει σημασία, όταν τον κακολογούν άνθρωποι φαύλοι (Δημόκριτος).
-Ο καλός λόγος είναι ολιγοέξοδος, μα αξίζει πολύ.
-Ο λόγος από χείλια βγαίνει και σε χίλια μπαίνει (αυτιά και στόματα).
-Ο λόγος σου με χόρτασε και το ψωμί σου φά’ το.
-Όποιον λόγο πεις, τέτοιον και θ’ ακούσεις.
-Όποιος εύκολα πιστεύει σε συκοφαντίες, ή ο ίδιος είναι κακός στο χαρακτήρα ή έχει μυαλό εντελώς μικρού παιδιού (Μένανδρος).
-Όποιος δε μιλάει, τον θάφτουν ζωντανό.
-Όποιος μιλάει σπέρνει κι όποιος ακούει θερίζει.
-Ό,τι κόβει το μαχαίρι γιατρεύεται, ό,τι κόβει η γλώσσα δε γιατρεύεται.
-Ό,τι πληγώνει η γλώσσα είναι δύσκολο να γιατρευτεί.
-Περισσότερο πληγώνει ο κακός ο λόγος, παρά το ακονισμένο σπαθί.
-Πλειότερο βλάβει (βλάπτει) η γλωσσιά, παρά η κονταριά.
-Ποῖον ἔπος ’φυγεν ἔρκος ὀδόντων; (Ὅμηρος)
-Προτιμότερο είναι να μη νηστεύεις, παρά να τρώγεις με την καταλαλιά (κακολογία) τις σάρκες των αδελφών σου.
-Στον άρρωστο το γιατρικό, στον πονεμένο ο λόγος.
-Τα βόδια τα δένουν από τα κέρατα, τον άνθρωπο από το λόγο του.
-Τα δόντια τα ’δωσε ο Θεός, να συγκρατούν τη γλώσσα.
-Τα λόγια γυρίζουν το ποτάμι.
-Τα λόγια των πολλώ(ν), κάνουν τον άνθρωπο τρελό.
-Της καρδιάς το κλειδί ο λόγος το κρατεί.
-Το ξίφος πληγώνει το σώμα, τον δε νου τα λόγια (Μένανδρος).
-Φοβοῦ τὰς διαβολὰς κἄν ψευδεῖς ὦσι (= Να φοβάσαι τις συκοφαντίες, ακόμα κι αν είναι ψεύτικες, Ισοκράτης).
-Ψέγε μηδένα (= Να μην κατακρίνεις κανέναν).
Και μια δική μου σχετική-άσχετη παροιμία:
-Από εμπρός φίλος κι από πίσω λυσσασμένος σκύλος.
*****
ΕΜΜΕΤΡΕΣ ΓΝΩΜΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
• Η γλώσσα είναι δίκοπο και κοφτερό μαχαίρι
και αν δεν την προσέξουμε, πολλές πληγές θα φέρει.
• Η γλώσσα είναι χειρότερη κι από το δυναμίτη,
πετάει ξάφνου μια μπαλωθιά και σου γκρεμεί το σπίτι.
• Θα έχεις όνομα καλό κι υπόδειγμα θα γίνεις,
όταν δεν πράττεις όσα εσύ στους άλλους κατακρίνεις.
• Με ξύδι τρως λίγο ψωμί, με μέλι το χορταίνεις,
με τον καλό το λόγο σου, τον άνθρωπο κερδαίνεις.
• Μη ’μπιστευτείς το φίλο σου και πεις το μυστικό σου,
μαύρο φιδάκι σ’ έφαγε, κι ας είναι κι αδελφός σου.
• Μην τα πετάς τα λόγια σου σαν τ’ άχυρο στ’ αλώνι,
γιατί τα παίρνει ο άνεμος και ποιος τα συμμαζώνει; (Παλαιοχωρίου Λέσβου)
• Όποιος τα λόγια του μετρά, προτού τα ξεστομίσει,
εκείνος δεν είναι δυνατό, ποτέ του ν’ αστοχήσει.
• Τα δυο σου μάτια πιο πιστά, παρά τα δυο αυτιά σου,
κοίτα καλά μην πλανηθεί με λόγια η καρδιά σου.
• Τα λόγια σου είναι ψεύτικα, σαν του Μαρτιού το χιόνι,
οπού το ρίχνει αποβραδίς και το πρωί το λιώνει.
• Τι να τα κάνω τα φλουριά και τα πολλά τα γρόσια,
κοντά στη γνώμη την καλή και στη γλυκιά τη γλώσσα;
• Το μυστικό σε φίλο σου ποτέ μη φανερώσεις,
φίλος σε φίλο θα το πει και θα το μετανιώσεις.
Επιλογή παραμυθιού και παροιμιών:
Μυρσίνη Μ. Βουνάτσου
