ΜΑΝΤΖΟΥΝΙΑ ΔΥΝΑΜΩΤΙΚΑ

Λαογραφικές καταγραφές

                    

Μαντζούνια Δυναμωτικά

 

Αισθάνεστε ατονία και αδυναμία; Είσαστε έγκυος ή λεχώνα; Υποφέρετε από κάποια χρόνια πάθηση ή είστε στην ανάρρωση; Κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι βαριά άρρωστο; Τα φαρμακεία σήμερα διαθέτουν κάθε είδους βιταμίνες, συμπληρώματα διατροφής και πολλά δυναμωτικά σκευάσματα για κάθε πάθηση, που εμείς οι Έλληνες υπερκαταναλώνουμε, με την ιδέα πως θα μας απαλλάξουν από τα ανεπιθύμητα συμπτώματα και θα μας δυναμώσουν γρήγορα. Άλλωστε φροντίζουν να μας πείσουν γι’ αυτό οι φαρμακοποιοί, βάζοντάς τα σε περίοπτη θέση και διαφημίζοντάς τα.

Τα παλιά χρόνια, η λέξη «φαρμακείο» ήταν ταυτισμένη με την έννοια «ακριβό», γι’ αυτό κατέφευγαν στο γιατρό ή στο φαρμακοποιό μόνο όταν τα γιατροσόφια δεν έφερναν αποτέλεσμα. Άλλωστε δεν υπήρχε τότε το φαινόμενο της πολυφαρμακίας, της υπερβολικής δηλαδή λήψης φαρμάκων, γιατί και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ήταν υποτυπώδης και η φτώχεια τούς… προστάτευε από τις καταχρήσεις!

Είχαν όμως γιατροσόφια και μαντζούνια δυναμωτικά, που παρασκεύαζαν οι ίδιοι ή κάποιες έμπειρες γερόντισσες ή η μαμή! Για παράδειγμα, έβραζαν πολυτρίχι, φυτό που βγαίνει κοντά σε νερά, κι έδιναν να πιουν οι λεχώνες, για να δυναμώσουν και να είναι ανθεκτικές στο θηλασμό (προφορική μαρτυρία Σουλτάνας Πανανή-Χρυσάφη, βιβλίο Γιάννη Μαυραγάνη «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου. Ιστορία - Πολιτισμός - Η Ζωή και τα Έθιμα» (Αθήνα 1995, σελ. 182) κ.ά.).

Δυναμωτικό και φάρμακο για τη δύσπνοια ήταν και το γάλα γαϊδούρας! (Ιωάννης Τζέτζης, Φαίδων Κουκουλές κ.ά.). Στην ανάρτησή μας για το μοναλεμπί (βλέπε https://paleochori-lesvos.blogspot.com/2013/03/blog-post_5129.html) αναφέρουμε ότι το έδιναν στις λεχώνες ως δυναμωτικό και γαλακτοπαραγωγικό.

Τη σημασία και την ετυμολογία της λέξης μαντζούνι ή ματζούνι δίνει ο Νικόλαος Ανδριώτης στο "Ετυμολογικό Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής": «δυναμωτικό, από το τουρκ. macun». Ο Γιώργος Γιαννουλέλλης, στη σελ. 61 του βιβλίου του "Νεοελληνικές ιδιωματικές λέξεις δάνειες από ξένες γλώσσες", γράφει: "ματζούνι. ουδ. = δυναμωτικό παρασκεύασμα, με τη μορφή σιροπιού, συνήθως από μέλι, φλοιό κινίνης, μαύρο κρασί, ρίζα ασφόδελου κ.ά. //Ετυμολογία: από το τουρκ. macun = πάστα, κόλλα, μείγμα από φάρμακα μέσα σε σιρόπι < περσ. māzūn = δυναμωτικό, τονωτικό, πρβ. περσ. māzār = αυτός που πουλά θεραπευτικά βότανα. Πιθανή μακρινή συγγένεια προς το αρχαίο ελληνικό "μᾶζα" (πρβ. Ερωτιανού 248 φύραμα ἐξ ἀλφίτων γινόμενον, ποτὲ μὲν ἐξ ὀξυμέλιτος... ἢ ὑδρομέλιτος...)". Ίσως λοιπόν η λέξη ματζούνι να είναι αντιδάνειο.

 Παρακάτω αναφέρουμε συνταγές από τα πιο γνωστά μαντζούνια που έφτιαχναν στο Παλαιοχώρι και σε άλλα μέρη της Λέσβου. Πολλά ήταν γνωστά πανελληνίως. Ήδη έχουμε αναφέρει το «θάσιο» στη συνταγή για τη σουμάδα (βλέπε https://paleochori-lesvos.blogspot.com/2013/05/blog-post_25.html), που ήταν το πιο εύκολο και συχνό δυναμωτικό μαντζούνι. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τρόφιμα που δεν έχουμε δοκιμάσει ποτέ...

   

*** 

Θάσιο

Υλικά:

• 50-80 gr αμύγδαλα κοπανισμένα

• 1 κουταλάκι γλυκού ζάχαρη

• κανέλα ή ανθόνερο

• 1 ποτήρι νερό

 

Εκτέλεση:

Κοπανίζουμε τα αμύγδαλα και τα βάζουμε σε τουλουπάνι, όπου ρίχνουμε καυτό νερό. Στύβουμε το τουλουπάνι, να τρέξει ο γαλακτώδης χυμός από τα αμύγδαλα σε ένα κατσαρόλι. Προσθέτουμε λίγη ζάχαρη και κανέλα, ανακατεύουμε καλά μέχρι να λιώσουν και είναι έτοιμο το μαντζούνι μας.

Πιο απλός τρόπος παρασκευής (που είχα παρακολουθήσει στα παιδικά μου χρόνια στο Παλαιοχώρι): Βράζουμε τα κοπανισμένα αμύγδαλα και τη ζάχαρη 15-20΄ λεπτά, προσθέτουμε λίγη κανέλα και δίνουμε το ζωμό με κουταλάκι στον ασθενή.

 

Ιδιότητες:

Δυναμωτικό και τονωτικό, γι’ αυτό το έδιναν σε λεχώνες, βαριά ασθενείς, ετοιμοθάνατους, πενθούντες και καταθλιπτικούς. 

 

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Ο Σπυρίδων Αναγνώστου (1862-1916), στη σελ. 93 του βιβλίου του «Λεσβιακά, ήτοι συλλογή περί Λέσβου πραγματειών», αναφέρει ότι η ονομασία "θάσιο" (αμύγδαλο) ίσως δόθηκε γιατί  το είδος αυτό των εύθραυστων αμυγδάλων μεταδόθηκε από τη Θάσο, επομένως συνεκδοχικά σημαίνει «αμυγδάλινον ρόφημα, ποτόν που προσφέρεται εις τας λεχούς κατά την τρίτη ημέρα μετά τον τοκετόν υπό των επισκεπτομένων αυτάς κυριών ή και εις ασθενείς υπό επισκεπτριών ωσαύτως συγγενών». 

Ο Παναγιώτης Νικήτας (1889-1965), στο βιβλίο του «Το Λεσβιακό Μηνολόγιο» ("Λεσβιακά", Δελτίον Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών, τόμος Α΄, τεύχος Α΄, Μυτιλήνη 2001, σελ. 37), γράφει σχετικά: «Συγγενείς και γειτόνισσες στέλνουν το πρώτο δώρο τους στη λεχούσα. Είναι ο "θάσος" από αμύγδαλα κοπανισμένα, που όταν βράσει γίνεται ένα γαλακτωμένο ρευστό με την ανάλογη ζάχαρη και κανέλα. Όταν πίνει το "θάσο" η λεχούσα, κατεβάζει γάλα πολύ». 

Την ίδια ετυμολογία δίνει και ο Νικόλαος Ανδριώτης στο "Ετυμολογικό Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής", σελ. 8: «αθάσι το, αμύγδαλο <μεσν. αθάσιον <μεταγν. επίθ. θάσιον <Θάσος». 

Ο Γιώργος Αλβανός, στο βιβλίο του «Το χωριό μου Βασιλικά Λέσβου» (2^ος τόμος), γράφει στη σελ. 88: «θάσιου (το) (ουσ.): <μσν. αθάσιν (αμύγδαλο) <μτγν. αθάσιον (αθασία = αμυγδαλιά) // Πολτός από κοπανισμένα αμύγδαλα και ζάχαρη. Τον έφτιαχναν για τις λεχώνες, για να κάνουν πολύ γάλα. Το πικρουθάσιου ήταν από πικραμύγδαλα. Σε κάποιον που είχε ερωτική απογοήτευση έλεγαν ειρωνικά: "ήπιης του πικρουθάσιου!" // Θάσια λένε τα αμύγδαλα με λεπτό περικάρπιο, που σπάζουν εύκολα ακόμα και με τα δάχτυλα, σε αντίθεση με τα σκληρά, τα πετραμύγδαλα». Είναι προφανές ότι το «θάσιου» είναι το ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου: «θάσιους,-α,-ου: <πιθανόν από το νησί Θάσος: αφράτος, εύθραυστος: "θάσια αμύγδαλα"» (Πηγή: https://www.vasilika.gr/pdf/lexiko-a.pdf). 

Ο Τάσος Μακρής, στις σελ. 210-211 του βιβλίου του "Τα παραμύθια των λέξεων" (έκδοση Συλλόγου Πολιχνιατών Αθήνας, Μυτιλήνη 2007), γράφει:

«Το αθάσιον στα αρχαία ήταν το αμύγδαλο με τη λεπτή εύθραυστη φλούδα. Στον τόπο μας έμεινε η λέξη με αυτή ακριβώς τη σημασία, αλλά για να λέμε ακόμα κι ένα γλυκό δυναμωτικό χυλό, που έφτιαχναν με αμύγδαλα για τις λεχώνες. Σκωπτικά και με κάποια δόση χαιρεκακίας, γι' αυτούς που υφίσταντο ερωτική απογοήτευση, έλεγαν τη φράση: "ήπγι του θάσιου". Η ψυχική και κατά συνέπεια και σωματική κατάπτωση του απογοητευμένου θύμιζε λεχώνα». Παραλλαγή της φράσης ήταν "ήπγι του πικρουθάσιου", κυριολεκτικά, γιατί έβαζαν και πικραμύγδαλα μερικές φορές, και μεταφορικά, γιατί επρόκειτο για την πικρή εμπειρία της ερωτικής απογοήτευσης (βλέπε Γιώργου Αλβανού "Ο κλήδονας")». 

Ο Χαράλαμπος Κλ. Δεμίρης, στη σελ. 78 του βιβλίου του "Λεξικό Γλωσσικού Ιδιώματος Ερεσού Λέσβου" (έκδοση Συλλόγου των απανταχού Ερεσίων «Ο Θεόφραστος», Αθήνα 2003), γράφει:

«θάσιου (του): Ποικιλία εύθραυστου αμυγδάλου. Επίσης ρόφημα που γινόταν από βρασμένα αμύγδαλα αυτής της ποικιλίας και άλλα υλικά και το έδιναν στις λεχώνες για ανάκτηση των δυνάμεών τους μετά τη γέννα [μεσν. αθάσιον = αμύγδαλο] και «θάσιους = εύθραυστος, αφράτος».

 

Επιβεβαιώνοντας όσα οι Λέσβιοι συγγραφείς αναφέρουν, ο συμπατριώτης μας Stratis, στον ιστότοπο της Βρίσας Λέσβου με τίτλο «Κάτω από τον Πλάτανο…» (Βλέπε https://vatera.gr/platanos/?p=8596/18-05-2014), δημοσιεύει εκτενώς και με χιούμορ συνταγή για θάσιο, που κατέγραψε από την κ. Στέλλα. Διαβάστε την παρακάτω:

«Πώς να φτιάξουμε “θάσιο”:

[Παρατήρηση: Είναι αδύνατο σε έναν μη Λέσβιο να προφέρει την παραπάνω λέξη με τη “σωστή” Μυτιληνιά προφορά. Κάπως “θάshιο”]

Το θάσιο είναι ένα ποτό, το οποίο προσφέρεται σε άτομα τα οποία είναι για οποιονδήποτε λόγο πολύ στεναχωρημένα. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις απώλειας προσφιλών προσώπων. Έτσι για παρηγοριά. Στεναχώριες όμως οι άνθρωποι έχουν και για άλλους λόγους, όπως η αποτυχία στις εκλογές. Στην περίπτωση αυτή το θάσιο προσφέρεται φυσικά για τη σχετική καζούρα στους ηττημένους! Και επειδή στις εκλογές πάντα υπάρχουν ηττημένοι σήμερα σίγουρα κάποιοι θα το χρειαστούμε.

Συνταγή: Σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε αρκετό νερό και λίγο αλεύρι και ζάχαρη και βράζουμε το μείγμα, ώστε να μετατραπεί σε έναν πολύ αραιό και γλυκό χυλό. Κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε αλεσμένα καρύδια και αμύγδαλα  στα οποία καλό είναι να περιλαμβάνονται και δυο-τρία πικραμύγδαλα. Προσθέτουμε λίγη κανέλα  κι ανακατεύουμε καλά, ώστε να επιτευχθεί η ομοιομορφία. Το αποθηκεύουμε σε ένα μπουκάλι και το καταναλώνουμε σε δόσεις που έχουν να κάνουν με το μέγεθος της… ήττας! (Η συνταγή από την κ. Στέλλα στον Πλάτανο, η οποία όμως δεν έχει σκοπό σήμερα να παρασκευάσει. Έτσι προτείνουμε ως υποκατάστατο -τι άλλο;- ούζο!)»

Σημείωση: Χαρακτηριστικό είναι και το σχόλιο ανώνυμου αναγνώστη κάτω από το παραπάνω κείμενο, ο οποίος γράφει τη δική του συνταγή και εξήγηση:

«H συνταγή της κ. Στέλλας είναι το λεγόμενο μαλεμπί. Το θάσιο φτιάχνεται ΜΟΝΟ με αμύγδαλα καθαρισμένα άσπρα και αλεσμένα σαν αλεύρι. Τα βράζουμε με γάλα και ζάχαρη και 2-3 πικραμύγδαλα για άρωμα. Είναι νόστιμο και δυναμωτικό. Αυτός είναι ο λόγος που είναι και παρηγορητικό. Η πολλή νοστιμιά σε κάνει να ξεχνάς την κάθε στεναχώρια.»

Εμείς θα λέγαμε σχετικά ότι κάθε τόπος έχει τις δικές του παραλλαγές θάσιου και την προσωπική σφραγίδα αυτού/αυτής που το παρασκευάζει. Γι’ αυτό και κάνουμε λεπτομερή συγκέντρωση γραπτών αναφορών, με σκοπό τη διάσωση της παραδοσιακής μας συνταγής. 

Ο Μιχάλης Π. Δελησάββας στο «Λεξικό Μάκρης και Λιβισίου Μικράς Ασίας», σελ. 42, αναφέρει τα λήμματα "ασσάσιν" (=το αμύγδαλο, από το αρχ. επίθετο "αθάσιον" [της Θάσου]) και "ασσασόαλους" (=ο χυμός του αμυγδάλου). 

Ο Παναγιώτης Α. Μπιμπέλας, στη σελ. 34 του βιβλίου του «Λαογραφικά Κυδωνιών, Μοσχονησίων και Γενητσαροχωρίου» (εκδ. Χαρτοπωλείο "Πέτρα"-Ν. Χριστόπουλος, Αθήνα 1956), αναφέρει ότι στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) η μαμή πότιζε τη λεχούσα "θάσο" με κουκουνάρια, για να κατεβάζει γάλα.

 

*** 

Μαντζούνι με κρασί και κίννα

Υλικά:

• 1 μπουκάλι κρασί «Μαυροδάφνη»

• κίννα (μπαχαρικό, ρίζα καφετιά όπως η πιπερόριζα)

Εκτέλεση:

Κοπανίζουμε την κίννα και την περνούμε από ψιλό τρυπητό. Έπειτα τη ρίχνουμε στο κρασί και ανακατεύουμε.

 

Ιδιότητες: Δυναμωτικό.

Δοσολογία: Ένα ποτηράκι ρακιού (ούζου) τρεις φορές ημερησίως (πρωί, μεσημέρι, βράδυ) προ του φαγητού, αφού πρώτα το ανακατέψουμε καλά. 

Ο Ν. Ανδριώτης ("Ετυμολογικό Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής", σελ. 159) γράφει με ένα -ν- τη λέξη κίνα και λέει ότι είναι είδος φαρμακευτικού ξύλου (από περουανικό kina = δέντρο του Περού, που από τη φλούδα του παράγεται το κινίνο). Το μπαχαρικό η κίνα δεν έχει καμιά σχέση με τη λέξη η "κινά" > κ’νά [πρβ. κ’ναρουτός] (= κόκκινη βαφή, από το τουρκ. kina). 

                                   

***

                                                                            

Μαντζούνι από ρίζες ασφόδελου

Υλικά:

• ½ κιλό περ. ρίζες από σπόρδιλα (ασφόδελο)

• ½ κιλό μέλι

• καρύδα (ινδοκάρυδο) ή καρυδόψιχα

• μπαχαρικά (γαρύφαλλα, κανέλα)

 

Εκτέλεση:

1. Την άνοιξη, βγάζουμε ρίζες από ασφόδελο, φυτό της λεσβιακής υπαίθρου, σκάβοντας κοντά στη βάση του στελέχους του ασφόδελου. Έχουν σχήμα μικρού ψιλού καρότου. Τις καθαρίζουμε, τις πλένουμε καλά, τις αλέθουμε σε μύλο λαχανικών και τις βάζουμε σε μια λεκάνη.

2. Έπειτα ρίχνουμε στη λεκάνη μισό κιλό μέλι, καρύδα ή καρυδόψιχα και μπαχαρικά, για να εξουδετερώσουμε τη μυρωδιά του ασφόδελου. Τα ανακατεύουμε όλα μαζί και είναι έτοιμο το μαντζούνι μας.

 

Ιδιότητες: Ορεκτικό και δυναμωτικό, ιδιαίτερα για αρρώστους και λεχώνες.

Δοσολογία: Ένα κουταλάκι του γλυκού, τρεις φορές ημερησίως (πρωί, μεσημέρι, βράδυ), προ του φαγητού.

     

Σημειώσεις:

α. Τις συνταγές για τα μαντζούνια μας υπαγόρευσε τηλεφωνικά από τη Μυτιλήνη η αείμνηστη συγχωριανή μας Βούλα Σπ. Μαυραγάνη το καλοκαίρι του 1993. Όπως μας είπε, τη συνταγή την έμαθε από τη μητέρα της Πηνελόπη κι εκείνη από τη δική της μητέρα. Δυστυχώς, δεν έχουμε ακριβείς ποσότητες όλων των υλικών, γιατί τα παρασκεύαζαν εμπειρικά, δοκιμάζοντας τη γεύση τους.

β. Ο ασφόδελος ή σφερδούκλι ή σπόρδιλας ή "φυτό της Περσεφόνης" είναι πολυετές βολβώδες μελισσοκομικό φυτό της οικογένειας λιλιειδών, που το αναφέρουν ως τροφή των φτωχών ο Ησίοδος («Έργα και Ημέρες», στίχ. 41) και ο Πλούταρχος («Δείπνον επτά σοφών», κεφ. 41), ενώ ο Διοσκουρίδης («Περί ύλης ιατρικής») το θεωρούσε «πανάκεια», για τις πολλαπλές θεραπευτικές και θρεπτικές ιδιότητές του. Ο Θεόφραστος ο Ερέσιος («Περί φυτών ιστορία») αναφέρει ότι οι κόνδυλοι (ρίζες), οι βλαστοί και τα σπέρματά του τρώγονται. Φύεται σε πετρώδη τοπία κι έχει πλούσιο ριζικό σύστημα από κυλινδρικούς κονδύλους που περιέχουν άμυλο. Γι’ αυτό, σε περιόδους πείνας, κυρίως στην Κατοχή, χρησίμευσαν ως τροφή.

γ. Ο Όμηρος («Οδύσσεια», ραψ. λ, στίχ. 545, 579, ραψ. ω, στίχ. 12 κ.α.) λέει ότι στον Άδη υπήρχε ο «ασφοδελός λειμώνας». Το ίδιο ποιητικό μοτίβο βρίσκουμε και σε ποιήματα νεοελλήνων ποιητών (π.χ. Λορέντζου Μαβίλη «Λήθη»). Οι αρχαίοι φύτευαν στους τάφους ασφόδελους, γιατί πίστευαν ότι με τις ρίζες τους τρέφονταν οι νεκροί.

δ. Στο Παλαιοχώρι, τα παιδιά παλιά έφτιαχναν μικρογραφίες επίπλων, ανεμόμυλους κι άλλες κατασκευές με τα ξεραμένα κυλινδρικά στελέχη των ασφόδελων και τα συνέδεαν με καρφίτσες.

ε. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες και συνταγές για τονωτικό κρασί, αλοιφή για κάθε πληγή, κατάπλασμα, αντίδοτο για δήγματα ιοβόλων φιδιών κ.ά. βρήκαμε στη σελ. 30 του Στ΄ τόμου του βιβλίου "Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός" του Φαίδωνος Κουκουλέ (Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1955) και στις εξής ηλεκτρονικές διευθύνσεις: http://visini-melissa.blogspot.gr και http://diaeta-express.com.

***

                                                                            

Καρ'δοζούμι (Καρυδοζούμι)

                             

Ο Παναγιώτης Νικήτας, στο βιβλίο «Λεσβιακό Μηνολόγιο» ("Λεσβιακά", Δελτίον Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών, τόμος Α΄, τεύχος Α΄, Μυτιλήνη 2001, σελ. 37), γράφει για το δυναμωτικό και καλλυντικό καρυδοζούμι που έδιναν στις λεχώνες: 

«Τη λεχούσα την ποτίζανε άσπρη μυρωδιά (γλυκάνισο) και φλισκούνι. Και το μωρό το ποτίζανε άσπρη μυρωδιά, κιρμίζι και τίλιο, για να χύσει το παιδί το "μπιλουκλάδ'" (σπυριά). Τις πρώτες μέρες, τη λεχούσα την ποτίζουν καρ'δοζούμι. Τσακίζουν καρύδια, παξιμάδια και ζάχαρη και τα ρίχτουν μέσα σε ζεστό νερό. Μ' αυτό το καρ'δοζούμι νίφτουν και το πρόσωπο της λεχούσας, για να φύγει η αγριάδα.»                                                                            

***

                                                       

Σούπα για παιδιά και ασθενείς

Υλικά:

• 2½ φλιτζάνια γάλα

• 2 κουταλιές σούπας κορν-φλάουρ

• 2 κουταλιές σούπας φρέσκο βούτυρο

• 1-2 κρόκους αυγών (προαιρετικά)

• αλάτι

Εκτέλεση:

Σε μια κατσαρόλα, βάζουμε να βράσουν 2 φλιτζάνια γάλα. Στο υπόλοιπο μισό φλιτζάνι γάλα διαλύουμε 2 κουταλιές κορν-φλάουρ και ρίχνουμε το μείγμα στην κατσαρόλα, ανακατεύοντας μέχρι να πάρει βράση. Προσθέτουμε λίγο αλάτι και, αν θέλουμε, 1-2 κρόκους αυγών κι ανακατεύουμε καλά. Στο τέλος βάζουμε 2 κουταλιές φρέσκο βούτυρο και σβήνουμε τη φωτιά. Σερβίρουμε τη σούπα ζεστή.

 

Σημείωση:

Τη συνταγή αυτή αντιγράψαμε από τετράδιο συνταγών μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής της αείμνηστης Βούλας Σπ. Μαυραγάνη το καλοκαίρι του 1993.

 

***

                                                       

Σήμερα τα παραπάνω δυναμωτικά είναι ελάχιστα γνωστά και σπάνια τα φτιάχνουμε. Για το λόγο αυτό, προσπαθήσαμε να διασώσουμε συνταγές, καταγράφοντας όσες προφορικές και γραπτές μαρτυρίες μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε και επικαιροποιώντας κατά διαστήματα την ανάρτησή μας. Γι' αυτό θεωρούμε υποχρέωσή μας να ευχαριστήσουμε τους συγγραφείς και λεξικογράφους, Λέσβιους και μη. Τέλος, θα ήταν χαρά μας, αν μας στέλνατε άλλες συνταγές μαντζουνιών ή πληροφορίες για τα δυναμωτικά που αναφέρουμε.                                                                                                                          

Υγιαίνετε! 

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΠΟ

ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ Μ. ΜΥΡΣΙΝΗ