Παντελής και Πηνελόπη Γανώση - Ζαδέλη
Δυο Παλιοχωριανοί ριμαδόροι
Με υποδέχτηκαν με χαρά, ως παλιά γειτόνισσα, μ’ ένα τραγούδι για το όνομά μου «Μυρσίνη χρυσοπράσινη…». Μ’ έβαλαν να καθίσω κοντά τους κι άρχισαν να μιλούν και να απαγγέλλουν στιχάκια, ένα ο Παντελής, ένα η Πηνελόπη. Η Ειρήνη προσπαθούσε να θυμηθεί ένα τραγούδι. Ήξεραν ότι μου αρέσει να τα καταγράφω και συναγωνίζονταν να βρουν τα πιο ταιριαστά. Η Δέσποινα τους παρακινούσε να τα επαναλαμβάνουν, για να προλαβαίνω να τα γράφω. Ανοιχτές καρδιές, ανοιχτά σπίτια, φιλίες που κρατούν ολόκληρη ζωή. Σαν συναντιούνται αγαπημένα πρόσωπα, ο λόγος είναι σαν το μέλι, μας γλυκαίνει και μας ευχαριστεί μέχρι τα κατάβαθα της ύπαρξής μας. Διαλεκτική σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο θα ονόμαζα τη βραδινή υπαίθρια συνομιλία μας… Διαβάστε μερικά στιχάκια τους παρακάτω.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ:
Το καλωσόρισμα…
Μυρσίνη χρυσοπράσινη, της εκκλησιάς στολίδι,
χωρίς εσέ δεν γίνεται κανένα πανηγύρι.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ:
Η φιλοφρόνηση...
Το παρακάτω δίστιχο δεν είναι μόνο ερωτικό, λέγεται και για να δηλώσει χαρά για το συναπάντημα ή λύπη για τον αποχωρισμό φίλων εξαιτίας της μετανάστευσης.
Τέσσερα φύλλα έχ’ η καρδιά, τα δυο τα ’χεις παρμένα,
τ’ άλλα τα δυο μου τ’ άφησες κι εκείνα μαραμένα.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ:
Μια ιστορία...
... για έναν υπερδραστήριο ερωτιάρη συγχωριανό μας — «ονόματα δεν λέμε» — που ζήτησε κάποτε από τον Παντελή να του φτιάξει ένα στιχάκι. Το Χουριό/Χωριό είναι το γειτονικό Μεγαλοχώρι, ανατολικά του Παλαιοχωρίου, και προς τη δύση η Δρώτα.
Αγάπη είχα στου Χουριό, αγάπη και στη Δρώτα,
ιγώ ’μι τσ’ έχου τσι του νου μ’ τσι πού να πάγω πρώτα;
ΠΗΝΕΛΟΠΗ:
Η Πηνελόπη απαγγέλλει ένα πολύ γνωστό στο χωριό μας παραπονετικό τραγούδι, που λέγεται σε διάφορες περιστάσεις κι εκφράζει με αντιφατικό τρόπο επιθυμία να μην χαθεί η αγάπη με το θάνατο ούτε με εξωτερικές εκδηλώσεις, όπως το κλάμα και τα μαύρα ρούχα.
Σαν αποθάνω, μάτια μου, δεν θέλω να δακρύσεις,
θέλω στα μαύρα να ντυθείς και λύπη να κρατήσεις.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ:
Και το παρακάτω δίστιχο το συνέθεσε ο Παντελής για το μερακλή συγχωριανό μας που ζητά να υμνηθεί η ερωτική του δεινότητα. Από διακριτικότητα ο Παντελής δεν ανέφερε το όνομά του. Διαφορετικά, η ευθυμία θα καταντούσε κουτσομπολιό…
Πριν αγαπούσα λεύτερες και αρραβωνιασμένες,
τώρα θ’ αρχίσω ν’ αγαπώ χήρες και παντρεμένες.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ:
Οι γυναίκες στο Παλαιοχώρι έχουν προτίμηση στα παραπονετικά τραγούδια. Θέμα τους η ζωή και τα συναισθήματα των ανθρώπων. Ποίηση προσωπική, καημοί της ζωής, το παρελθόν και το παρόν σε αέναη αντιπαράθεση, με κοινό στοιχείο τις δυσκολίες και τον αδιάκοπο αγώνα να τις ξεπεράσουμε με κουράγιο και υπομονή.
Τα παλαιά μου βάρσανα περάσαν ένα-ένα,
τα τωρινά είναι σκληρά και δεν τα γράφει η πένα.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ:
Μα κι ο Παντελής θα μιλήσει για τα σοβαρά της ζωής, για το κουράγιο, για τις λίγες χαρές και τις πολλές πίκρες, που μια καρδιά είναι λίγη να τις αντέξει:
Ήθελα να ’χω δυο καρδιές, η μια κοντά στην άλλη,
μικρή να είναι για χαρές, για πίκρες πιο μεγάλη.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ:
Σπουδή πάνω στο ίδιο θέμα: τα παλαιά βάσανα πέρασαν, τα τωρινά είναι πολλά, σκληρά κι επικίνδυνα σαν φίδια φαρμακερά. Θέμα διαχρονικό και πάντα επίκαιρο. Πώς να αντέξει ο άνθρωπος τόσα πάθη; Όμως οι Παλιοχωριανοί, αντί ν’ απελπιστούν, κάνουν το θρήνο τους τραγούδι.
Τα περσινά μου βάσανα περάσανε και πάνε,
τα τωρινά γενήκανε φίδια για να με φάνε.
Η θλιβερή διάθεση και το παράπονο θυμίζουν στη Δέσποινα ένα τραγούδι της Σοφίας Λούπου, θείας του άντρα της από τα Παράκοιλα. Η Δέσποινα το έγραψε στο τετράδιο με τα στιχάκια:
ΣΟΦΙΑ ΛΟΥΠΟΥ (διαβάζει η ΔΕΣΠΟΙΝΑ από τετράδιο):
Θέλω να είμαι σε βουνό και δάσος να μην έχει,
θέλω αέρας να φυσά κι ο ουρανός να βρέχει.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ:
Η Πηνελόπη επιμένει. Ζωγραφίζει
την εικόνα της μέσα στο τραγούδι της, να
γυρίζει πίσω στα παλιά και να βλέπει σκοτάδι, θολές αναμνήσεις από τη φτώχεια
και τον πόλεμο. Στρέφει μετά τη ματιά της μπροστά κι αντικρίζει μαυρίλα, εξαθλίωση,
φόβους, γηρατειά. Ίδια και τα συναισθήματα του Παντελή. Εξομολόγηση κι αξιολόγηση ζωής σε τρία δίστιχα στιχάκια…
Γυρίζω βλέπω τα παλιά, είναι σκοτεινιασμένα,
κοιτάζω και τα τωρινά, μαύρα κι αραχνιασμένα.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ:
Με τη σειρά του ο Παντελής κάνει έναν σύντομο απολογισμό της ζωής του μέσα στα στενά όρια του χωριού, δηλώνοντας με εμφαντικό τρόπο, με δυο αρνήσεις «ούτε… ούτε…», τη στέρηση των απαραίτητων για την ευτυχία. Η αιτία βρίσκεται στο β΄ ημιστίχιο του δεύτερου στίχου. Προσωπικός ο απολογισμός σε πρώτο ενικό πρόσωπο, γι’ αυτό χρησιμοποιεί την παλιοχωριανή διάλεκτο.
Ούλ’ τη ζουή μ’ πέρασα ιγώ στου Παλιχώρ’,
ούτι τ’ αχείλι μ’ γέλασι ούτι του πουρτουφόλ’.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ:
Από το ατομικό στο γενικό. Δεν είναι μόνο τα προσωπικά βάσανα που προκαλούν λύπη στον ευαίσθητο άνθρωπο, μα και ο κοινωνικός περίγυρος, ο κόσμος που έχει αλλάξει. Οι καιροί και οι δυσκολίες αλλάζουν το χαρακτήρα και τις σχέσεις των ανθρώπων, ματαιώνοντας το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο.
Τον κόσμο το σημερινό τον βλέπω και λυπούμαι,
δεν είναι σαν τα πρωτινά, οπού τον ενθυμούμαι.
ΠΑΝΤΕΛΗΣ:
Κι ο Παντελής συμφωνεί και φιλοσοφεί σαν σύγχρονος Αίσωπος με τις αλληγορίες για το παιχνίδι του ανθρώπου-λύκου με το συνάνθρωπο-αρνί και του αρπακτικού ανθρώπου-γερακιού με το συνάνθρωπο-αηδόνι. Δυστυχισμένοι χρόνοι για τους αδύναμους και τους άκακους. Καιροί, που μόνο με θλιμμένα παραπονετικά τραγούδια, σαν τ’
αηδονιού το λυπητερό κελάηδισμα τη νύχτα, μπορούμε να τους περιγράψουμε...
Έτσι τα φέραν οι καιροί, δυστυχισμένοι χρόνοι,
να παίζει ο λύκος με τ’ αρνί, γεράκι με τ’ αηδόνι.
Δεν χρειάστηκε η Πηνελόπη κι ο Παντελής να μιλήσουν για τη ζωή τους με μεμψίμοιρες περιγραφές. Τα είπαν όλα με τα τραγούδια τους, με στιχάκια που βοηθούν τον άνθρωπο να εκφράσει στο συνάνθρωπο τα παράπονα της ζωής του με αξιοπρέπεια και ν' αντλήσει δύναμη από τον ίδιο του τον εαυτό. Κι ήξεραν ότι κατανόησα πλήρως πώς είναι και πώς αισθάνονται. Αν δεν καλούσε τους αγαπητούς φίλους η νύχτα σε λυτρωτικό ύπνο κι αν δεν έπρεπε να τους πω αντίο, ο διάλογος σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο θα μπορούσε να διαρκέσει μέχρι το πρωί.
Καλή αντάμωση. Άραγε θα συναντηθούμε ξανά;
Μυρσίνη Μ. Βουνάτσου
Παλαιοχώρι Λέσβου, 31 Αυγούστου 2016
_______________
Φεύγουμε εμείς, τα έργα μας για το χωριό μας μένουν…
Η Πηνελόπη έχει πλέξει δύο δαντέλες και τις έχει δωρίσει σε μένα για την
έκθεση δαντέλας που διοργάνωσα τον Αύγουστο 2016 στο Παλαιοχώρι. Τα σχέδια των
δαντελών και τη φωτογραφία της Πηνελόπης να πλέκει με βελονάκι στο σπίτι της
κόρης της Μεταξίας Ζαδέλη-Ψυχογιού στο Πλωμάρι θα βρείτε στην ανάρτησή μας με
τίτλο «ΕΚΘΕΣΗ ΔΑΝΤΕΛΑΣ-2» (https://paleochori-lesvos.blogspot.com/2014/07/blog-post_3.html). Μελλοντικά
θα φροντίσω να εκτεθούν στο Λαογραφικό Μουσείο Παλαιοχωρίου. Φεύγουμε
εμείς, τα έργα μας για το χωριό μας μένουν…
Η Πηνελόπη Γανώση-Ζαδέλη απεβίωσε πλήρης ημερών στις 3 Αυγούστου 2025. Υπήρξε μία αξιαγάπητη Παλιοχωριανή, καλή μητέρα και νοικοκυρά, παλιά γειτόνισσα και πιστή οικογενειακή φίλη, ένας καλόψυχος και αξιοπρεπής άνθρωπος. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους της.
