Αναδημοσίευση
από την εφημερίδα Μυτιλήνης«ΕΜΠΡΟΣ»/Αιολίας
Λόγος
Τάκης Ιορδάνης
«Η από τον μεγάλο Αριστοτέλη προβολή του Βακχείου στα
Α(Ο)ρφίκια Λαψάρνων»
O θρησκευτικός τουρισμός στην προσκυνηματική του μορφή απαντάται στις διάφορες θρησκείες ανά τους αιώνες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: Για τους Χριστιανούς οι Άγιοι Τόποι, για τους Μουσουλμάνους η Μέκκα, για τους Ινδουϊστές ο Γάγγης ποταμός και λοιπά. Είναι γνωστό ότι το ίδιο γινόταν και στην αρχαία Ελλάδα, όπου λατρευόταν, λ.χ. στους Δελφούς ο Απόλλωνας, στην Επίδαυρο ο Ασκληπιός, στη Δήλο η Άρτεμις, ο Απόλλων και η Λητώ.
Στο νησί μας ασφαλώς και υπήρχαν τέτοια προσκυνήματα, με χαρακτηριστικότερο όλων εκείνο στα Μέσσα, που εικάζεται ότι ήταν Ιερό αφιερωμένο στη λεγόμενη «Λεσβιακή Τριάδα», «Δίας, Διόνυσος και Ήρα». Τούτο χτίστηκε μετά το 332 π.Χ., που ο Μέγας Αλέξανδρος απελευθέρωσε τη Λέσβο από την Περσική κατοχή.
Υπήρχαν όμως και άλλα ιερά και ναοί, όπου λατρεύονταν διάφοροι θεοί, ως ο του Απόλλωνος στη Μυτιλήνη, ο της Αφροδίτης που ήταν στην κορυφή μιας από τις πέντε πόλεις/κράτη, ο της Θερμίας Αρτέμιδος στη Θερμή, ο του Βρησαγενούς Διονύσου στην «άκρα Βρίσα» και ενδεχομένως και άλλα.
Το παλαιότερο όλων, ήταν το ιερό στα Α(Ο)ρφίκια. Τούτο, κατά τον Π. Φραγκέλλη, ήταν ένα Βακχείο. Κατά τον Α. Γονιδέλλη, το Βακχείο αυτό είχε κτισθεί το 10ο με 9ο αιώνα π.Χ. και είχε εξελιχθεί σε σπουδαίο μαντείο-ναό.
Ως ο μύθος αναφέρει, οι Μαινάδες διαμέλισαν τον μυθικό μύστη Ορφέα και την κεφαλή του, μαζί με την τετράχορδη λύρα του, έριξαν στη θάλασσα. Τα κύματα του πελάγους εξέβρασαν αυτά στην εκεί ακτή. Την μεν κεφαλή ενταφίασαν στο εν λόγω Βακχείο, τη δε λύρα ανέθεσαν στο ναό του Απόλλωνος στη Μυτιλήνη (Γονιδέλλης) ή την προσέφεραν οι Αντισσαίοι στον ποιητή και μουσικό Τέρπανδρο (Φραγκέλλης). Η ακτή αυτή, είναι εκείνη που ως και σήμερα φέρει το όνομα Α(Ο)ρφίκια. Τούτο από μόνο του ισχυροποιεί τα του μύθου σχετικά, όπως αναφέρει ο Π. Φραγκέλλης: «…μέσα από τις χιλιετίες, μέχρι σήμερα το τοπωνύμιο ΟΡΦΙΚΙΑ αποτελεί και τον πλέον αδιάψευστο μάρτυρα της παράδοσης».
Τα Βακχεία, ως γνωστόν, ήταν ιερά αφιερωμένα στο Βάκχο, δηλ. το Διόνυσο.
Ο Α. Γονιδέλλης γράφει: «…καθώς γνωρίζουμε, ο θεός (Διόνυσος) λατρευόταν με μεγάλες τιμές στην πόλη (Άντισσα)».
Ο Π. Φραγκέλλης επίσης αναφέρει σχετικά: «Θεωρούμε σκόπιμο να αναφέρουμε ότι στην αρχαία Άντισσα ετελούντο τα Διονύσια με ιδιαίτερη λαμπρότητα». Τούτο το στηρίζει στα απ’ το μεγάλο φιλόσοφο Αριστοτέλη σχετικώς γραφέντα.
Προφανώς η γιορτή αυτή γινόταν σε ιερό του Διονύσου, κάπου στην Αντισσαία επικράτεια. Δεδομένου δε ότι υπήρχε το Βακχείο στα Ορφίκια, τεκμαίρεται ότι τα Διονύσια στην Άντισσα προς τιμή του Βάκχου ή Διονύσου ελάμβαναν χώρα στην εκεί παραθαλάσσια περιοχή. Είναι γνωστό ότι το Βακχείο τούτο, όπου χρησμοδοτούσε η κεφαλή του Ορφέα, είχε αποκτήσει τέτοια και τόση φήμη, που είχε ξεπεράσει ακόμα και το Μαντείο των Δελφών και κόσμος πολύς προσερχόταν στο Ορφικό αυτό Μαντείο για να πάρει χρησμό. Γράφονται τούτα, προκειμένου να ξεκαθαριστεί πως εντός της Αντισσαίας επικράτειας δεν υπήρχε αλλού ιερό του Διονύσου. Αν υπήρχε, ευλογοφανώς θα αναφερόταν σε κάποια αρχαία πηγή.
Τούτων λεχθέντων, τα περί της εορτής του Διονύσου στα
Ορφίκια ως ιστορικό δεδομένο,
δίδεται απ’ τον μεγάλο φιλόσοφο της αρχαιότητας, τον Αριστοτέλη, στα «Οικονομικά»
του, όπου αναλυτικά αναφέρει: «Σωσίπολις
ο Αντισσαίος, καθώς η πόλις είχε ανάγκη από χρήματα, γιατί (οι Αντισσαίοι) ήταν
συνηθισμένοι να τελούν τα Διονύσια με λαμπρότητα, κατά τα οποία και άλλα πολλά
έξοδα έκαναν, ετοιμάζοντας τα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, και θυσίες
πλούσιες (τελούσαν) κι όταν αυτή η γιορτή ήταν έτοιμη, έπεισαν αυτούς, τον μεν
Διόνυσο να παρακαλέσουν τον επόμενο χρόνο ν’ αποδώσει τα διπλάσια, αυτά δε αφού
συγκεντρώσουν να τα πουλήσουν. Μαζεύτηκαν, λοιπόν, απ’ αυτούς πολλά χρήματα για
την αντιμετώπισι της ανάγκης» (μετάφραση Π.
Φραγκέλλη).
Θα πρέπει να λεχθεί ότι ο Αριστοτέλης στα «Οικονομικά» του καταγράφει διάφορες περιπτώσεις ως προς το τι έκαναν κατά καιρούς πόλεις και άρχοντες, για να αντιμετωπίσουν επείγουσες οικονομικές τους ανάγκες. Τούτο δε, χωρίς να αναφέρει από πού και πώς είχε τις σχετικές πληροφορίες. Μεταξύ αυτών αναφέρει και τη χρηματοδότηση της Άντισσας για τα Διονύσια από τον Σωσίπολι Αντισσαίο.
Για να καταθέτει ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος το γεγονός τούτο λεπτομερώς με τόση ενάργεια και σαφήνεια, εκτιμώ ότι ή του τα αφηγήθηκε κάποιος που γνώριζε τα πράγματα από μέσα ή ο ίδιος ως «προσκυνητής» παρευρέθηκε κάποια φορά στην εορτή των Διονυσίων, στα Ορφίκια. Θα μπορούσε να έχει συμβεί ή το ένα ή το άλλο, λαμβάνοντας υπόψη πως επί διετία, 345-343 π.Χ., αυτός έζησε στη Λέσβο μαζί με τον Ερέσιο μαθητή και διάδοχό του Θεόφραστο. Τότε, που με τις έρευνες και μελέτες του στον Πυρραίο εύριπο (Κόλπος Καλλονής), έθεσε τα θεμέλια της επιστήμης της Βιολογίας και της Βοτανικής. Ο χρόνος δύο ετών είναι εξαιρετικά μεγάλος, ακόμη και για έναν πολυάσχολο ερευνητή φιλόσοφο, στο να μπορέσει να χωρέσει μία επίσκεψή του σε ένα διάσημο ήδη τότε χώρο του νησιού, ως της περίπτωσής μας, κατά τα Διονύσια το Βακχείο στα Ορφίκια. Τούτο είχε ήδη ζωή τεσσάρων - πέντε αιώνων και, όπως προαναφέραμε, είχε αποκτήσει πολύ μεγάλη φήμη.
Για το θέμα των Α(Ο)ρφικίων έχω ασχοληθεί κι άλλες φορές, είτε αρθρογραφώντας είτε απευθύνοντας έγγραφά μου σε ταγούς του νησιού, όπως την π. Περιφερειάρχη Χρ. Καλογήρου το 2015 και τον π. Δήμαρχο Λέσβου Σπ. Γαληνό το 2017. Έγραφα, στον τελευταίο: «Η πρότασή μου για την αξιοποίηση του παγκοσμίως ακατάρριπτου δεδομένου/ρεκόρ της Ιστορίας να έχουμε ονομασία τόπου στο νησί μας που χρησιμοποιείται η ίδια εδώ και 3.000 χρόνια τουλάχιστο: το όνομα Α(Ο)ρφίκια Λαψάρνων Αντίσσης. Τούτο χρειάζεται να γίνει μέσω αποφάσεως του Δ.Σ., σε τρόπο ώστε να αρχίσει η σχετική προβολή του διά των μέσων τουριστικής ανάπτυξης και λοιπά.»
Με αφορμή το παρόν, επαναφέρω αυτή την πρότασή μου, που σήμερα ισχυροποιείται λαμβάνοντας υπόψη το εξαιρετικό γεγονός της προβολής των Διονυσίων στα Α(Ο)ρφίκια από τον μεγάλο Αριστοτέλη, προ 2.500 ετών.
Τάκης Ιορδάνης
4/3/2020
