Χρονογράφημα

Η περιπλάνηση της Σιγριανής Αρτέμιδος στον Βόσπορο

Σάββατο 12 Μαρτίου 2016 | Αριστείδης Κυριαζής

Νήσος Αιολίς Λέσβος, η δε χώρα Λεσβία
Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις

Mε αφορμή πέντε άρθρα του αγαπητού Ερέσιου φίλου Σπύρου Πιπερά στο «Εμπρός», από 28-9-13 μέχρι 11-1-14, δημοσίευσα στις 9-8-14 στη στήλη, το κείμενο «Η Άρτεμις Λαφρία της Λέσβου στην Κωνσταντινούπολη από το 1865» (http://www.emprosnet.gr/blogs/hronografima/62526-i-artemis-lafria-tis-lesvoy-stin-konstantinoypoli-apo-1865), όπου τόνιζα:

«Tο εξαίσιας ομορφιάς, όλο έρωτα, κίνηση και χάρη άγαλμα είναι καταχωρημένο ανάμεσα σε δεκαεννέα περιπτώσεις στο διεθνές Εικονογραφικό Λεξικό των Κλασικών Μυθολογιών στην κατηγορία των αγαλμάτων της “Αρτέμιδος Λαφρίας και πλησιέστερων τύπων”. Το άγαλμα βρέθηκε στη Λέσβο περίπου το 1865 και αφού εκλάπη από τους Τούρκους μεταφέρθηκε κρυφά στην Κωνσταντινούπολη και εκτίθεται στο εκεί Αρχαιολογικό Μουσείο χωρίς, εδώ και εκατό πενήντα χρόνια, κάποιος Έλλην Λέσβιος, πριν από τον Σπύρο Πιπερά, να έχει αναφέρει κάτι γι' αυτό!

Από το ότι δεν υπάρχει στη Λέσβο μαρτυρία της εποχής εκείνης για τη μεταφορά του αγάλματος, συμπεραίνω ότι πρέπει να βρέθηκε στο Σίγρι, που τότε είχε μόνο μουσουλμάνους κατοίκους και γι' αυτό δεν μαθεύτηκε από τους Έλληνες λόγιους».

Το 1885 ο Γάλλος αρχαιολόγος Salomon Reinach έγραψε σχετικά: «Γοητευτική μορφή, ένα από τα πιο αξιοσημείωτα αγάλματα του τουρκικού μουσείου, χαριτωμένος τύπος αγάλματος Λεσβίας κόρης, κομψή τοποθέτηση πτυχώσεων του φορέματος, στάση και έκφραση προσώπου που ανακαλούν την ιδανική παρθένα-θεά, η σιγμοειδής απόδοση του κορμού που αναπαύεται σε στήριγμα, που ήταν ένα από τα αγαπημένα μοτίβα του Πραξιτέλη, δίνει σε όλη τη μορφή μια εικόνα ηρεμίας που προστίθεται στην ονειρώδη και γαλήνια έκφραση της κεφαλής. Μπορούμε να δεχθούμε ότι ένα από τα αριστουργήματα του Πραξιτέλη, όλα άγνωστα σε εμάς εκτός του αγάλματος των Αντικύρων, μπορεί να ενέπνευσε τον Ελληνορωμαίο καλλιτέχνη που δημιούργησε το γλυπτό της Λέσβου» (American Journal of Archaeology).

Στο «Λεσβιακό Ημερολόγιο» του 2016, ο Ιωάννης-Ανδρέας Βλάχος, στο κείμενο «Σίγριον, ένα αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη αρχαίο λιμάνι της Λέσβου», έγραψε:

«Ο Burcher (Pauly-Wissowa, σελ. 2456, “Σίγριον”) είχε σκεφθεί πως θα έπρεπε ίσως να συσχετισθούν τα τοπωνύμια αυτά (“Σίγριον άκρον” από τον Στράβωνα και “Σίγριον Λέσβου λιμήν” από τον Βυζάντιο) με μια λέξη που μνημονεύει ένας άλλος, κατά τι παλαιότερος του Στέφανου Βυζαντίου λόγιος, ο Ησύχιος: την ιδιαίτερα σκοτεινής ετυμολογίας λέξη “σίγρα”, που μόνο στο Λεξικό του εμφανίζεται και που την αναφέρει μόνο στον πληθυντικό (“σίγραι”). Η λέξη αυτή, σημειώνει ο Ησύχιος, σήμαινε “των αγρίων συών οι βραχείς και σιμοί”, δηλαδή “μικρόσωμοι και κοντοί αγριόχοιροι” [...] Συνεπώς, η Άρτεμη λατρευόταν στην άκρα δυτική αυτή περιοχή της Λέσβου, είτε στην περιοχή του “Σιγρίου άκρου”, είτε στο ομώνυμο λιμάνι, ως προστάτιδα της ναυσιπλοΐας».

Στα παραπάνω προσθέτω: α) Ο Σιγριανός φίλος Γιάννης Τσίκνας μου εξέθεσε ότι «ο Μπαρμπαντώνης Λεοντής, o μεγαλύτερος αδελφός του Μπαρμπαγιάννη, μού είπε ότι τον παλαιό οικισμό Παλιοχώρι του Σιγρίου, όπου βρέθηκαν τάφοι, παλιά τον έλεγαν Γουρνοχώρι». β) Στο βιβλίο «Mytilena Sacra» του Ιάκωβου Κλεόμβροτου καταγράφονται οι γειτονικοί μεταξύ τους παλαιοί χριστιανικοί οικισμοί «Γούρνος» και «Παλιοχώρι», που βρίσκονταν αντίστοιχα βόρεια και ανατολικά του κάμπου Σιγρίου (τ. Δ΄, σ. 393), όπως και χωράφι «Κοπριούδα» (τ. Α΄ σ. 232). γ) Κατά το λεξικό του Δημ. Δημητράκου: «γουρνάς, ο γουρνάρης, ο χοιροβοσκός». δ) Η Ευαγγελία Μπαλτά σημειώνει ότι στα Οθωμανικά Κατάστιχα του έτους 1548 στο Ναχιγιέ Ερεσού, καταγράφεται το αμιγές χριστιανικό χωριό Gorina ή Gurnya με 112 οικογένειες (Αριστείδης Κυριαζής, «Λεσβιακό Ημερολόγιο 2015») και ε) Ο φίλος Κώστας Καμπουρίδης με πληροφόρησε ότι στο υπό έκδοση βιβλίο «Η Λέσβος τον 16ο αιώνα. Οικονομία και πληθυσμός. Το Οθωμανικό κατάστιχο απογραφής του 1548» γράφει ότι στην παραγωγή του χωριού Gourina αποδίδεται από την Μονή Υψηλού - Ιωάννου Θεολόγου ετήσιος φόρος κατ’ αποκοπή 200 άσπρων για ένα χωράφι 2-3 στρεμμάτων που καλλιεργούσαν στο χωριό αυτό οι καλόγεροι.

Φωτ: Αντίγραφο αγάλματος της Σιγριανής Αρτέμιδος Λέσβου από το Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης.

Στις 13-1-16, επισκέφθηκα με την Ερατώ το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπου σε περίοπτη θέση φυλάσσεται το άγαλμα της Αρτέμιδος της Λέσβου, ύψους 107 εκατοστών, και προμηθεύτηκα από το εκθετήριο το εικονιζόμενο αντίγραφό του σε σμίκρυνση, ύψους 40 εκατοστών με τη βάση, το οποίο μετέφερα και παρέδωσα στην Αθήνα στον Σπύρο Πιπερά, αναμένοντας τη συνέχιση των ερευνών του και ευχόμενος ο θησαυρός της Σιγριανής Αρτέμιδος, που εκλάπη και κρυφά περιπλανήθηκε στο Βόσπορο από τους Οθωμανούς το 1865, να επιστρέψει στον τόπο του, στην περιοχή της Ερεσίας και μάλιστα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Γιαλού της Ερεσού.