ΚΥΡΙΑΖΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ~ ΑΠΟ ΤΑ ΘΟΛΩΝΕΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΛΟΥ ΣΤΗ ΓΕΡΝΑ

Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» Μυτιλήνης στις 07/10/2017
http://www.emprosnet.gr/apopseis/apo-ta-tholoneia-tou-gialoy-sti-gerna

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
                    
  Νήσος Αιολίς Λέσβος, η δε χώρα Λεσβία

       
Από τα Θολώνεια του γιαλού στη Γέρνα

                
Γράφει ο Αριστείδης Κυριαζής

                                                                                                                                                                                                                                      Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις

     Από τα Οθωμανικά κατάστιχα του 1548, σημείωσα στο «Λεσβιακό Ημερολόγιο» του 2015, το χωριό Αγορατό ή αλλιώς Αγία Παρασκευή και τη Γέρνα, που βρίσκεται ερειπωμένη σήμερα στα δύο χιλιόμετρα νότια της Αγίας Παρασκευής. Το 1620 ο μητροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ αναφέρει την Αγία Παρασκευή, τη Γέρνα και την εκκλησία του χωριού Άγιος Δημήτριος και ο Χρίστος Παρασκευαΐδης σημειώνει την «Εντός εκατόν ετών (1650-1750) μετοικεσία των κατοίκων Γέρνας και Αγίου Δημητρίου, καθώς και των πέριξ αγροικιών» στην Αγία Παρασκευή (Η παλαιά Αγία Παρασκευή. 1936).

     Το 1575 ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Σίλβεστρος γράφει ότι στη Γέρνα ανήκουν πέντε ιδιοκτησίες κοντά στο γιαλό του Κόλπου της Καλλονής: «Εις την Γέρναν κομάτια β΄. το ένα εις τα έλεα (;) και το έτερον εις τον Θόλον (;) Του ηγουμένου είναι αυτά του Λειμώνος. Έτερον εις την Γέρναν του Γρηγορίου αγορά από τον Δούκα της Ξενιτούδηνας. Του Λειμώνος. Εις τον Ταξιάρχην εις την Γέρναν κομάτια β΄. χωράφια· πλησίον Μιχαήλ Παχλού· και πλησίον του αράπη της Μαυροϊερακήνας και Ιωάννου του Τσαγκάρι· Των δύο μοναστηρίων» (Σταύρος Καρυδώνης. Τα εν Καλλονή της Λέσβου Μοναστήρια. 1900).

     Βορειοανατολικά από τα Παπιανά, το τοπωνύμιο «Ελιούδα» παραπέμπει στα "έλεα". Ανατολικά των Παπιανών, στο τοπωνύμιο «Σαχλός», που θυμίζει το επώνυμο Παχλός του 1575, στη θέση «Παλιός ποταμός» που δικαιολογεί τις προς τα ανατολικά μετακινήσεις του Τσικνιά, στέκει το παλιό ξωκλήσι του Ταξιάρχη σε κτήμα Αγιαπαρασκευώτη που ανακατασκεύασε το 1954 ο Γ. Σπανιόλας. Ο Κώστας Μάκιστος ταυτοποιεί το Θόλο με τα «Θολόνια» και παραθέτει την εξής περιγραφή του Χριστόφα Χατζηγιάννη: «Εις την περιοχήν Θολόνια διακρίνονται θεμέλια οικοδομών, υπάρχει δε διάσπαρτο άφθονο οικοδομικό υλικό: Πέτρες και καλά επεξεργασμένες γωνίες, κιονόκρανα κ.λπ.. Το πολύ όμως υλικό έχει μεταφερθή και χρησιμοποιηθή είτε εις αγροτικάς κατασκευάς, είτε εις ανοικοδόμησιν οικιών εις Αγίαν Παρασκευήν {…} Έξωθεν του κτήματος του Κολοβελώνη, εις θέσιν «Παναθύρια» υπάρχει πηγάδι, παράπλευρα του οποίου έχει τοποθετηθεί δεξαμενή, σωζομένη εν αρίστη καταστάσει, λαξευμένη περιτέχνως επί σκληρού βράχου σχήματος στρογγύλου, διαμέτρου 1,50μ. περίπου και βάθους 0,70. Το κατασκεύασμα ήτο η "κολέθρα" υπάρχοντος εκεί πρωτόγονου ελαιομύλου» (Η Σελλάδα της Αγίας Παρασκευής. 1970).

     Η εικονιζόμενη εξαιρετική προχθεσινή φωτογραφία με το πηγάδι στα «Θολώνεια» είναι του Αγιαπαρασκευώτη Χριστόφορου Σαμαρά, τον οποίον και ευχαριστώ.

     Ο Καρυδώνης γράφει ότι το τοπωνύμιο «Θολώνεια» ήταν χωριό που το κατέστρεψε το 1450, μαζί με την πόλη Καλλονή και τα είκοσι τότε χωριά της, ο Οθωμανός Σουλεϊμάν Μπαλτάογλου. Ο Μάκης Αξιώτης σημειώνει στο χάρτη του τα «Θολόνια» νότια του δρόμου Καλλονής - Μυτιλήνης (Περπατώντας τη Λέσβο. 1992). Ο Στρατής Κράλλης αναφέρει στα Θολώνεια την ύπαρξη πιθαριών και το χάλασμα του Αγίου Κωνσταντίνου. (Η Αγία Παρασκευή Λέσβου. 1963).

     Από τον γιο του Ποσειδώνα Γέρην προέρχονται οι ονομασίες Γέρνα, Γέρηνα της Μεσσηνίας, Γερήνιχος της Βοιωτίας και Γέρην, η οποία κατά τον Μάκιστο βρισκόταν αμέσως βόρεια από το ξωκλήσι Χριστός της «Αρακλής» και νότια της γέφυρας του Τσικνιά, και κατά τον Γερμανό ιστορικό Κarl Tumpel «στο σημερινό Γεράνι νότια της Αρίσβης» (Real Encyclopadie der Classischen Altertumswissenschaft, Band VII. Βερολίνο 1910, σ. 1246).

     Ο Απόστολος Αρβανιτόπουλος, καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έγραψε ότι η πόλη Γέρην «διατήρησε και μέχρι σήμερον το αρχαίον όνομα εν τω χωρίω Γεράνι, πλησίον της Αρίσβης. Εκεί ετιμάτο ιδιαιτέρως ο Ποσειδών διά θυσίας ταύρων, θυομένων ιδίως εις τον μέσον Κόλπον, τον λεγόμενον υπό των αρχαίων "Μεσόγειον Έρμα", σήμερον δε Κόλπον Καλλονής (Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη. 1928).

     Η κατά την παράδοση εντυπωσιακή κάθοδος των κατοίκων της Αγίας Παρασκευής στη Σκάλα Καλλονής, για το πανηγύρι της Αγίας Άννας, συνεχίζεται επειδή από το χωριό Θολώνεια και την ευρύτερη αγροτική περιοχή του γιαλού του Κόλπου της Καλλονής, μεταξύ Τσικνιά και Μυλοπόταμου, ξεκίνησαν το 1450 οι κάτοικοι για να κτίσουν τη Γέρνα, λόγω της καταστροφής των οικισμών της Καλλονής από τον Μπαλτάογλου, αλλά και εξαιτίας των τεσσάρων Ενετοτουρκικών πολέμων των ετών 1463 - 1571 και των πειρατικών επιδρομών.

Αριστείδης Κυριαζής

aristeidis2007@gmail.com

* Εστάλη για αναδημοσίευση από τον συγγραφέα. Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» Μυτιλήνης το Σάββατο 07/10/2017/ http://www.emprosnet.gr/apopseis/apo-ta-tholoneia-tou-gialoy-sti-gerna.