ΟΜΙΛΙΑ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΚΥΡΙΑΖΗ (1ο και 2ο)
Από το συμπατριώτη μας καθηγητή φυσικό και ερευνητή συγγραφέα
Αριστείδη Κυριαζή λάβαμε και αναδημοσιεύουμε τα παρακάτω ιστορικά στοιχεία για
την περιοχή του Κόλπου Καλλονής Λέσβου, τα οποία παρουσίασε σε εκδήλωση Λεσβίων
στις 6/12/2015 στην Αθήνα και δημοσιεύονται σε τέσσερις συνέχειες στην
εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» Λέσβου, στη στήλη
ΑΠΟΨΕΙΣ / ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ (http://www.emprosnet.gr/blogs/hronografima/79481-istoriki-periigisi-ston-kolpo-kallonis-1o,http://www.emprosnet.gr/blogs/hronografima/79788-istoriki-periigisi-ston-kolpo-kallonis-meros-2o). Δημοσιεύουμε τώρα το πρώτο και δεύτερο
μέρος. Σύντομα θα προσθέσουμε το τρίτο και τέταρτο. Τέλος, συγχαίρουμε τον
εκλεκτό Λέσβιο λόγιο για την εξαιρετική ερευνητική εργασία και τον ευχαριστούμε
που μας στέλνει συχνά κείμενά του και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Λέσβος και Μυτιληναίων Αιγιαλός
Ιστορική περιήγηση στον Κόλπο Καλλονής (1ο)
Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις
Στις 6-12-2015 πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα μία ενδιαφέρουσα εκδήλωση, που διοργάνωσαν η ΟΛΣΑ και οι σύλλογοι Καλλονιατών και Αγίας Παρασκευής Λέσβου, με θέμα «Βιοποικιλότητα και άνθρωποι, ο παράδεισος του υδροβιότοπου Κόλπου Καλλονής». Από την εκδήλωση αυτή παραθέτω σε συνέχειες την ομότιτλη ομιλία μου:
Φ.1: Μπρούτζινο νόμισμα Πύρρας 4ου αι. π.Χ.
1.- Μάκαρα: Το 1826 π.Χ., ο καταγόμενος από την Αίγυπτο γιος του Ήλιου, ο Μάκαρ, λόγω της συμμετοχής του στο φόνο ενός αδελφού του, κατέφυγε από τη Ρόδο στη Λέσβο με τους γιους του Έρεσο, Κερδόλαο και λοιπούς και με τις κόρες του Ίσσα, Άντισσα, Αρίσβη, Μήθυμνα, Μιτυλήνη και Μεγακλώ, βρίσκοντας το νησί έρημο, ακατοίκητο και ονομαζόμενο Λασία από τα δάση του. Σε απόσπασμα ποιήματος που αποδίδεται στον Αλκαίο αναφέρεται ότι: «η δολοπλόκος Κύπρις Αφροδίτη ήλθε σανδαλοφορούσα στη Λέσβο, στου Μάκαρα το νησί» ("Μάκαρος ἔπελθε νᾶσον", Ὀξύρρυγχος 2378). Σήμερα η δυτική παραλία, από την είσοδο του Κόλπου Καλλονής με τα υπάρχοντα λείψανα Μυκηναϊκών τάφων, ονομάζεται Μάκαρα.
Φ.2: Τα Μάκαρα στη δυτική παραλία του Κόλπου Καλλονής.
2.- Αποθήκα: Τέσσερα χιλιόμετρα βόρεια από τα Μάκαρα, στη δυτική ακτή του Κόλπου, συναντούμε την Αποθήκα με τον καλόχτιστο ροδότοιχο λεσβίας δομής και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στυπτηρίας της ρωμαϊκής εποχής.
Φ.3: Καλόχτιστος ροδότοιχος Αποθήκας Λέσβου.
Φ.4: Στυπτηρίας εργαστήριο στην Αποθήκα Λέσβου.
3.- Ίσσα: Δέκα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αποθήκας, δεσπόζει σε 1,5 χιλιόμετρο από την ακτή το Παλαιόκαστρο της Ίσσας με το βραχώδες ομοίωμα ανθρώπινου προσώπου, που είναι διερευνήσιμο αν είναι φυσικό ή τεχνητό.
Φ.5: Φυσικό ή τεχνητό βραχώδες ομοίωμα ανθρώπινου προσώπου στο Παλαιόκαστρο της Ίσσας.
Δυτικά και παράλληλα στα εικονιζόμενα στη διπλανή φωτογραφία βράχια του Παλαιόκαστρου συναντούμε τη νότια πύλη με τα εννέα σκαλοπάτια της, που οδηγεί στα θεμέλια των εννέα δωματίων του ανακτόρου της Ίσσας, τα οποία σχεδίασε το 1890 ο Γερμανός αρχαιολόγος Robert Koldewey και ο αρχαιολόγος Δημήτρης Κοντής θεώρησε σύγχρονα των ανακτόρων της Θερμής και της Αρίσβης.
Φ.12: Τα θεμέλια του παλατιού των εννέα δωματίων στο Παλαιόκαστρο της Ίσσας.
Φ.6: Η Ερατώ στο ένατο λαξευμένο σκαλοπάτι της Πύλης του Παλαιόκαστρου της Ίσσας.
Φ.11: Στο τέλος του χωματόδρομου, δεξιά η λευκή αποθήκη, αριστερά τα βράχια του Παλαιόκαστρου
και πάνω η κορυφή Καρύδι της Ίσσας.
και πάνω η κορυφή Καρύδι της Ίσσας.
Τη Νύμφη Ίσσα, την κόρη του Μάκαρα, ερωτεύθηκε ο Φοίβος, ο θεός του φωτός και του ήλιου, ο Απόλλων, που την ξεπλάνεψε έχοντας πάρει μορφή αγρότη με γερακίσια φτερά και ρίχνοντας πάνω του ως ποιμένας ράχη λιονταριού, όπως ιστορεί ο Λατίνος Οβίδιος τον 1ο π.Χ. αιώνα. Την Ίσσα ερωτεύθηκε και ο φτερωτός απεσταλμένος του Δία, ο νεκροπομπός θεός Ερμής, και μαζί της απέκτησε τον σπουδαίο μάντη Πρύλι. Όπως έγραψε τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Λυκόφρων ο Χαλκιδεύς, όταν ο Αγαμέμνων επισκέφθηκε την Ίσσα για να πάρει χρησμό, ο Πρύλις μάντεψε ότι η Τροία θα πέσει τότε και μόνον τότε, εφόσον οι Αχαιοί κατασκευάσουν τον Δούρειο Ίππο.
Φ.7: Ο μάντης Πρύλις της Ίσσας Λέσβου.
4.- Πόλις Λέσβος: Το 1349 π.Χ. ήλθε με Πελασγούς αποίκους από τη Θεσσαλία ο Λέσβος, γιος του Λαπίθου και εγγονός του Αιόλου, και παντρεύτηκε την Μήθυμνα. Το 1300 π.Χ. σε δύο πινακίδες σφηνοειδούς γραφής των Χετταίων καταγράφεται η νήσος και η πόλις Lazpa, ονομασία που αναγνωρίσθηκε διεθνώς ως η νεότερη ετυμολόγηση της Λέσβου.
Φ.8: Πήλινη πινακίδα των Χετταίων με σφηνοειδή γραφή.
H πόλις Λέσβος αναφέρεται τον 2ο μ.Χ. αιώνα από τον Αίλιο Ηρωδιανό. Αργότερα από τους Ησύχιο Αλεξανδρινό, Στέφανο Βυζάντιο, Ευστάθιο Κατάφλωρο και Δημήτριο Τρικλίνιο και σε χάρτες, όπως του Vincenzo Coronelli το 1696, με τη νήσο Mitilene και στο κέντρο της την πόλη Lesbo, δίπλα στο Castel Caloni. Το 1782, ο Γάλλος Choiseul Gouffier γράφει: «Αν είχε ποτέ υπάρξει αυτή η πόλη, είναι πιθανόν ότι θα ήταν κτισμένη στο κέντρο του νησιού, από τον φόβο των πειρατών, κατά τη συνήθεια των πρώτων κατοίκων της Ελλάδας. Όταν έπαψε αυτός ο φόβος, οι τελευταίοι έχτισαν στην άκρη της θάλασσας καινούριες πόλεις, η ευτυχέστερη κατάσταση των οποίων προκάλεσε την εγκατάλειψη της πόλης Λέσβου».
Φ.9: Η Λάζπα (Λέσβος) σε Χεττιτικές ονομασίες (Πάπυρος Λαρούς - Μπριτάννικα).
Σύμφωνα με τον καθηγητή του
Πανεπιστημίου του Τορόντο Hugh Mason: «Ο
Όμηρος υμνεί την Λέσβο όπως αυτή αναφέρεται και στα Χεττιτικά κείμενα, ως
"καλοκτισμένη" (ἐϋκτιμένη), όπως περιγράφουμε μία πόλη και ως κράτος
ή "ἕδρα" (=ἕδος -- Ὁμήρου «Ἰλιὰς»,
ραψ. Ω, στίχ. 544: «…ὅσσον Λέσβος ἄνω
Μάκαρος ἕδος ἐντὸς ἐέργει…») ενός βασιλιά, του Μάκαρα. Αν και οι θέσεις στο
νησί της εποχής του Χαλκού δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς, θα πρέπει να
αναζητήσουμε έναν τόπο κατάλληλο για την ύπαρξη ενός ανατολικού τύπου
περιφρουρούμενου παλατιού-ακροπόλεως».
Φ.10: Η πόλις Lesbo του I. Laurenbergio (1590-1658).
Υποθέτω ότι μία πιθανή θέση για την πόλη Lazpa μπορεί να θεωρηθεί το βουνό της κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη πρώτης πρωτεύουσας της Λέσβου, της "περιρρύτου" κατά τον Λυκόφρονα πόλεως Ίσσας με το μη ελληνικό όνομα, το οποίο σημαίνει οχυρό κοντά σε νερά. Η Lazpa παραπέμπει σε δύο άλλες ονομασίες της Λέσβου, στην ομόηχη "Λασία" και στην "Ἱμερτὴ" (επιθυμητή), όπως επιθυμητή στους Απόλλωνα και Ερμή είναι η Ίσσα και επίσης επιθυμητή σημαίνει στα Χεττιτικά η ρίζα lazzi-!
Αριστείδης Κυριαζής
ßß
Λέσβος και Μυτιληναίων Αιγιαλός
Ιστορική περιήγηση στον Κόλπο Καλλονής (2ο)
Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις
Συνεχίζω με το δεύτερο μέρος της ομότιτλης ομιλίας μου:
5.- Μπεκήρ Αγάδες: Βόρεια της Ίσσας, διακόσια μέτρα δυτικά από το γεφύρι της Ποταμιάς, στέκει ερειπωμένο το αρχοντικό των Μπεκήρ Αγάδων, των εξισλαμισμένων ντόπιων χριστιανών που διοίκησαν τον 19ο αιώνα από τα Δάφια με τον Ναζίρη Μπεκήρ Αγά όλο το νησί. Για τα καλοκαίρια οι Μπεκήρηδες είχαν και εξοχικό στην Καλή Λαγκάδα, δίπλα στην Κρυφή Παναγιά.
Φ.13: Το αρχοντικό
του Μπεκήρ Αγά στην Ποταμιά της Καλής Λαγκάδας.
Φ.14: Η Κρυφή Παναγιά στην Καλή Λαγκάδα.
6.- Δαφνία Αρτέμιδα: Στα Δάφια, δίπλα από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής βρίσκονται τα θεμέλια του Τζαμιού που κατεδαφίστηκε το 1935 και κάτω από αυτά τα θεμέλια του αρχαίου ναού της Δαφνίας Αρτέμιδος, από την οποία ονομάστηκαν τα Δάφια. Η Δαφνία Άρτεμις, σύμφωνα με μια επιγραφή των προπυλαίων του Τζαμιού, ονομάσθηκε «ξύμβουλος», επειδή μάντευε τα μελλούμενα.
Φ.15: Η Αγία
Παρασκευή των Δαφίων δίπλα από τα θεμέλια της Δαφνίας Αρτέμιδος.
Φ.16: Τρίτο θωράκιο, στο νότιο εσωτερικό τοίχο αυλής του Δ. Γεωργαντά.
7.- Η Μονή του Λειμώνα: Βορειοδυτικά από τα Δάφια, ο Άγιος Ιγνάτιος ο Αγαλλιανός έκτισε το 1523, εξήντα ένα χρόνια μετά την κατάληψη της Λέσβου από τους Οθωμανούς, το γυναικείο Μοναστήρι της Μυρσινιώτισσας και το 1526 το ανδρικό του Λειμώνα στα ερείπια των εκκλησιών της Παναγίας και του Ταξιάρχη Μιχαήλ.
Φ.17: Άγιος Ιγνάτιος Αγαλλιανός, ιδρυτής Μονής Μυρσινιώτισσας και Μονής Λειμώνος.
Εκεί λειτούργησαν, με πρώτο Σχολάρχη τον Ηγούμενο και μετέπειτα Μητροπολίτη Μηθύμνης Ιγνάτιο, η πρώτη σχολή θηλέων σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία και η πρώτη σχολή αρρένων στη Λέσβο, η Λειμωνιάς. Ο Ζακυνθινός καλόγερος και δάσκαλος του Γένους Παχώμιος Ρουσάνος υποχρεώθηκε από τον Άγιο "δολίως καὶ δαιμονίως", όπως έγραψε σε μια οργισμένη επιστολή του, να διδάξει το 1545 στην Λειμωνιάδα σε παιδιά, παρά το ότι θεωρούσε ότι είναι "ἄκοσμον τῷ μοναχῷ μανθάνειν κοσμικὰ παιδία".
Φ. 18: Μονή Λειμώνος
8.- Καραβούλια: Στο βόρειο μυχό του Κόλπου, δύο χιλιόμετρα δυτικά της Σκάλας Καλλονής, κάτω από το παλιό εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου διακρίνονται τα θεμέλια της Μονής Παρασιγίου του 14ου αιώνα, για την οποία σε Συναξάριο της Κωνσταντινούπολης του 10ου αιώνα αναφέρεται το θαύμα του Αγίου Γεωργίου με τη σωτήρια διακτίνιση, την αστραπιαία μεταφορά του Λέσβιου χριστιανού νεανίσκου από την Κρήτη στη Λέσβο.
Φ.19: Άγιος Γεώργιος Παρασιγίου στο Δέλτα των ποταμών.
Σε εικόνες εκκλησιών της Λέσβου διακρίνεται ο νεανίσκος να κρατά την κανάτα, που επίσης διακτινίστηκε, με την οποία κερνούσε κρασί στους Σαρακηνούς απαγωγείς του στην Κρήτη.
Φ.20: Άγιος Γεώργιος της Μονής Παρασιγίου με τον Νεανίσκο.
Δύο χιλιόμετρα βόρεια από τα Καραβούλια, νοτιοανατολικά από το Μετόχι των Αγίων Αναργύρων της Μονής Λειμώνα, πρέπει να υπήρχε νεκρομαντείο κάτω από την περιοχή «Ρέσσες», τις αναιρέσεις των νεκρών, στη θέση Μάρμαρο, όπου τα νερά από τις Λίμνες σμίγουν με τον Αλευροπόταμο και τον Καθάριο, που πηγάζουν από την Ερμοπύλη και στη συνέχεια τα δυο ποτάμια στον Αχερώνα της Αχερώνης χύνονται.
Φ.21: Λίμνες, Ρέσσες, Καθάριος, Αλευροπόταμος, Αχερώνας, Μάρμαρο. Χάρτης Χρήστου Τραγέλλη.
Οι μοναδικές διασωζόμενες στη Λέσβο φυσικές Λίμνες δεν είναι άλλες από τις Αχερούσιες.
Φ.22: Λίμνες Καλλονής.
Στα Καραβούλια, ερεύνησαν το 345-343 π.Χ. τον βιότοπο του Κόλπου ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης και ο Ερέσιος Θεόφραστος, χαρακτηριζόμενοι αντίστοιχα θεμελιωτές της Βιολογίας και της Βοτανικής. Επιβάλλεται να ιδρυθούν από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου αντίστοιχα Κέντρα Ερευνών, για τη συνέχιση των μελετών του πλούσιου βιότοπου που πραγματοποίησαν οι δύο φιλόσοφοι, οι οποίοι ασφαλώς δεν θα περίμεναν ότι θα περνούσαν 2.360 χρόνια από τότε μέχρι σήμερα, χωρίς να έχει οργανωθεί τουλάχιστον ένα εκπαιδευτικό εργαστήριο στον τόπο που εκείνοι ερεύνησαν. Στη Σκάλα Καλλονής στήθηκε πέρυσι από τον ομώνυμο σύλλογο η εικονιζόμενη προτομή του Αριστοτέλη, που φωτογράφησε η Ερατώ.
Φ.23: Αριστοτέλης, Σκάλα Καλλονής.
9.- Αρίσβη και Παλαιόκαστρο Καλλονής: Δίπλα στο χωριό Αρίσβη δεσπόζει η Αρίσβη του 8ου π.Χ. αιώνα, με τον «μύθο του αμύθητου θησαυρού», που αποκαλύπτεται σε χάσμα των τειχών κάθε Πάσχα, αλλά μόνο για όσο χρόνο ψάλλει ο ιερέας το «Χριστός Ανέστη». Στους πρόποδές της ήταν η πόλις Καλλονή, το Κάστρο της οποίας αναφέρει το 1334 ο Βασιλεύς του Βυζαντίου Ιωάννης Καντακουζηνός και την οποία ο Βυζαντινός ιστορικός Λαόνικος Χαλκοκονδύλης χαρακτηρίζει "πόλιν τῆς Λέσβου εὐδαίμονα" όταν το 1450 την κατέστρεψε εκ θεμελίων ο ναύαρχος του Οθωμανικού στόλου Βούλγαρος εξωμότης Σουλεϊμάν Μπαλτάογλου.
Φ.24: Τείχη αρχαίας Αρίσβης.
10.- Γέρνα: Βορειοανατολικά της Αρίσβης υπάρχουν τα θεμέλια της Γέρνας, που αναφέρει το 1620 ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ Σουμαρούπα. Οι κάτοικοί της, μαζί με εκείνους των χωριών Αγόρατου και Αγίου Δημητρίου, έκτισαν το 1644 την Αγία Παρασκευή.
Φ.25: Σχολείο Αγίας Παρασκευής Λέσβου.
Παλαιότερα το 1591 η Γέρνα, κατά τον Σταύρο Καρυδώνη, βρισκόταν ανατολικά του Τσικνιά, δύο χιλιόμετρα από τις εκβολές, κοντά στην πόλη Γέρην του ομώνυμου ήρωα της Λέσβου, του γιου του Ποσειδώνα, στην περιοχή όπου υπάρχει σήμερα το εξωκκλήσι του «Χριστού τ' Αρακλή», που δηλώνει την έντονη λατρεία των Λεσβίων στον μυθικό Ηρακλή.
Φ.26: Εκβολές ποταμού Τσικνιά. Φ.27: Η Αγία Τράπεζα στον «Χριστό τ’ Αρακλή».
Συνεχίζεται στις επόμενες επισημάνσεις (3ο και 4ο μέρος).
Αριστείδης Κυριαζής
