Νήσος Αιολίς Λέσβος, η δε χώρα Λεσβία
Ο μήνας του μέλιτος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ΙΑ΄ στο Σκαμνούδι Λισβορίου
Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις
Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ και εγγονός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄, παντρεύτηκε στη Λέσβο, στις 27-7-1441, την Αικατερίνη Γατελούζου, κόρη του ηγεμόνα της Λέσβου Δορίνου Γατελούζου, εγγονή του Φραγκίσκου Β΄ και δισέγγονη του Φραγκίσκου Α΄, ο οποίος στις 17-7-1355 παντρεύτηκε στη Λέσβο τη Μαρία Παλαιολογίνα αδελφή του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄, δηλαδή την αδελφή του παππού του Κωνσταντίνου και προγιαγιά της Αικατερίνης.
Σκαμνούδι Λισβορίου Λέσβου
Ο ιστορικός του Βυζαντίου Γεώργιος Φραντζής γράφει ότι ο Κωνσταντίνος αναχώρησε από τη Λέσβο στον Μυστρά το Σεπτέμβριο του 1441 μόνος του και προσθέτει ότι τον επόμενο χρόνο: «Τον Ιούλιο του 1442 ο αυθέντης μου και δεσπότης κυρ Κωνσταντίνος, πηγαίνοντας από τον Μυστρά στην Κωνσταντινούπολη για να βοηθήσει τον αδελφό του αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄, από το υποστηριγμένο από τους Τούρκους κίνημα του επίσης αδελφού του Δημητρίου, περνώντας από τη Λέσβο πήρε μαζί του τη δέσποινα και σύζυγό του. Όταν όμως έφθασε στη Λήμνο, πολεμήθηκε από τον τουρκικό στόλο για πολλές μέρες (27 υπολογίζει ο William Miller), αλλά με τη βοήθεια του θεού ο τουρκικός στόλος έφυγε άπρακτος. Η δέσποινα και σύζυγός του, λόγω των περιστάσεων, αρρώστησε και αποβάλλοντας το παιδί που κυοφορούσε πέθανε και ενταφιάστηκε στο Παλαιόκαστρο της Λήμνου τον Αύγουστο του ίδιου έτους».
Η πλέον των εννέα μηνών απουσία του Κωνσταντίνου από τη Λέσβο δηλώνει ότι η άτυχη Αικατερίνη συνέλαβε το κυοφορούμενο παιδί τους τον Ιούλιο του 1442. Επίσης, από το ότι εκείνη αρρώστησε και αποβάλλοντας πέθανε στη Λήμνο τον Αύγουστο συνάγεται ότι ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στις αρχές Ιουλίου στη Λέσβο, όπου και παρέμεινε τουλάχιστον ένα μήνα.
Εξωκκλήσι Αγίου Νικολάου στο Σκαμνούδι Λισβορίου Λέσβου.
Λαμβάνοντας υπόψη: α) τις αναφορές του Γεωργίου Φραντζή για τις δύο επισκέψεις του Κωνσταντίνου στη Λέσβο το 1441 και 1442, β) το εικονιζόμενο μονόγραμμα του πατέρα του Κωνσταντίνου, Μανουήλ Β΄, που είναι χαραγμένο στην εντοιχισμένη πλάκα στο εξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου στο Σκαμνούδι Λισβορίου και το ταυτοποίησε ο αρχαιολόγος Σεραφείμ Χαριτωνίδης,
Μονόγραμμα αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου σε εντοιχισμένη πλάκα του Αγίου Νικολάου
στο Σκαμνούδι Λισβορίου.
γ) τα ερείπια του πύργου του Μανουήλ Β΄ στο Σκαμνούδι, τα οποία ο Σεραφείμ Χαριτωνίδης ταυτοποίησε με τον πύργο των Βασιλικών χωρίων που κατέγραψε στο χάρτη του ο Φλωρεντίνος Cristoforo Buondelmonti το 1420,
Πύργος Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου στο Σκαμνούδι Λισβορίου Λέσβου.
δ) τα νομίσματα των Γατελούζων που βρέθηκαν στο Σκαμνούδι, ε) την παραμονή του Κωνσταντίνου στο θρόνο από 27-11-1439 μέχρι 1-2-1440, όταν αντικατέστησε τον αδελφό του Ιωάννη Η΄ που παραβρέθηκε υποστηρικτικά στη σύνοδο Φερράρας- Φλωρεντίας και όπου υπό την προεδρία του Πάπα Ευγένιου Δ΄ συζητήθηκε το ζήτημα της ένωσης των Εκκλησιών, με αποτέλεσμα να ψηφισθεί η ένωση αλλά να μην εφαρμοστεί και στ) την αναφορά του φιλολόγου, αρχαιολόγου και δημοσιογράφου Μίλτη Παρασκευαΐδη ότι «στο Σκαμνούδι βρέθηκε ένα μολυβδόβουλλο του Πάπα της Ρώμης Ευγένιου Δ', που είχε επιτύχει την εφήμερη ένωση της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας στη σύνοδο της Φλωρεντίας και αλληλογράφησε με ηγεμόνα που διέμενε προσωρινά στην περιοχή Λισβορίου», συμπεραίνω ότι ο ηγεμόνας στον οποίο έστειλε επιστολή από τη Ρώμη στο Σκαμνούδι ο Πάπας Ευγένιος Δ΄ δεν ήταν ο Μανουήλ Β΄ που είχε πεθάνει το 1425, ούτε ο Ιωάννης Η΄ που δεν επισκέφθηκε τη Λέσβο, αλλά ο μετέπειτα αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος (1449-1453), ο οποίος, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, έζησε στον πύργο του πατέρα του το 1441 στο Σκαμνούδι το μήνα του μέλιτος με τη δεύτερη σύζυγό του Αικατερίνη Γατελούζου κι ένα χρόνο μετά, το 1442, ένα δεύτερο ερωτικό μήνα μαζί της, τον πρώτο της εγκυμοσύνης της, όταν η ένωση των Εκκλησιών τον απασχολούσε έντονα εν όψει της απειλητικής επέκτασης των Οθωμανών.
Σκαμνούδι Λισβορίου Λέσβου. Παραλία.
Σημειώνω ότι το γάμο του φιλενωτικού Κωνσταντίνου πρέπει να τέλεσε ο επίσης φιλενωτικός λόγιος μητροπολίτης Μυτιλήνης Δωρόθεος, στη δικαιοδοσία του οποίου ήταν τα Βασιλικά χωρία και πρωτοστάτησε στη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας, θεωρούμενος και συγγραφέας των ελληνικών πρακτικών της.
Αριστείδης Κυριαζής
* Κείμενο
δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Εμπρός» της Μυτιλήνης στις 11-2-2017.
