ΣΒΡΟΥΝΙΕΣ

Οβριά ή Αβρωνιά ή Αβρουνιά ή παλιοχωριανά Σβρουνιά

(Φυτό και Συνταγές)

     Από τέλη Φεβρουαρίου μέχρι τέλη Μαΐου πάμε σε ορεινά μέρη, για να μαζέψουμε σβρουνιές. Το μάζεμά τους, αν δεν είσαστε έμπειρες, θα σας γεμίσει γρατζουνιές από τους βάτους, όπου τρυπώνουν οι σβρουνιές. Καλύτερα να τις αγοράσετε από τη λαϊκή αγορά, όπου θα τις βρείτε στην τιμή 5 ευρώ περίπου το μάτσο μόλις πρωτοβγούν και 2-3 ευρώ αργότερα.

     Ονομασίες: Οι σβρουνιές, που σε άλλα μέρη τις λένε αβρωνιές (αρχ. αβρωνίες) ή αβρουνιές ή βρυωνιές ή σβυρνιές ή σβιρνιές ή σβρινιές ή βεργιά ή οβριές ή αδρακιές ή ποντικοστάφυλα ή αμπελουρίδες ή θεριόχορτα ή φαρμακιές, είναι ανοιχτά ή σκούρα πράσινα ή καφετιά τρυφερά βλασταράκια, που φυτρώνουν σε υγρά μέρη κοντά σε θάμνους.
   Πώς όμως οι αβρωνίες>αβρωνιές έγιναν σβρουνιές; Ας πάρουμε την αιτιατική πληθυντικού της λέξης στις φράσεις «καθαρίζω/μαγειρεύω/σερβίρω/τρώω τις αβρωνιές». Μάλλον πρώτα έγινε η αφαίρεση του αρχικού α- της λέξης α-βρωνιές, γεγονός που υποδηλώνεται από την ονομασία "βρυωνιές", όπου αναπτύχτηκε ένα -υ- προ του -ω- του θέματος της λέξης. Αλλά στην παλιοχωριανή ντοπιολαλιά την αφαίρεση του αρχικού α- ακολουθεί η μετατροπή του -ω- σε -ου-, γλωσσικό φαινόμενο πολύ σύνηθες στη Λέσβο. Τέλος, για ευφωνία, έχουμε συμπροφορά του τελικού -ς του άρθρου "τις" της αιτιατικής πληθυντικού ή, άλλως, ανάπτυξη ενός ευφωνικού σ- στην αρχή της λέξης: τις αβρωνιές > τις ’βρουνιές > τις σβρουνιές. 
     Μια άλλη ενδιαφέρουσα ετυμολόγηση, που μας πάει κατευθείαν στην πηγή της σημασίας της λέξης, κάνει ο Πολιχνιάτης Τάσος Μακρής στο βιβλίο του «Τα παραμύθια των λέξεων» (έκδ. Συλλόγου Πολιχνιατών Αθήνας, Μυτιλήνη, 2007), ο οποίος στη σελ. 164 γράφει: «Η σβυρνιά είναι το γνωστό μας βλαστάρι, που τόσο εκτιμούμε τη νοστιμιά του. Η αδυναμία της είναι να φυτρώνει σε τόπους δροσερούς. Το βλαστάρι είναι γεμάτο νερό και η ρίζα του φυτού είναι κυριολεκτικά μια αποθήκη νερού. Λογικό είναι να γίνεται απ’ το "βρύω". Βρυνιά λοιπόν και με αντιμετάθεση βυρνιά και για το εύηχον της λέξης σβυρνιά.» 
     Οι Δημήτρης και Γιάννης Παπάνης, στη σελ. 404 του βιβλίου τους «Λεξικό της Αγιασώτικης Διαλέκτου» (Μυτιλήνη, 2001) δίνουν τη δική τους άποψη: «σβιρνιά =1. βλαστός οφιοειδής, που τρώγεται βραστός/ αρχ. βρυωνία>σβιρνιά, με προθετικό <σ>, μετάθεση του <ρ> και σίγηση του <ω> ή απ' τη φράση "πάμε στις βρυωνιές", απ' την οποία απεσπάσθη το <ς> του άρθρου <τις> και προστέθηκε στη λ. βρυωνιές <σ-βρυωνιές».

Φωτογραφία του συγχωριανού μου Γρηγόρη Κουτλή, ο οποίος μάζεψε τις σβρουνιές σε εξόρμησή του κάπου στην Αττική. Τον ευχαριστούμε...

     Το φυτό: Η σβρουνιά είναι πολυετές αναρριχώμενο φυτό, χωρίς έλικες, που μοιάζει με το μικρό κισσό και το άγριο σπαράγγι και μπορεί να φτάσει μέχρι 3-4 μέτρα. Η επιστημονική ονομασία της είναι τάμος ο κοινός (tamus communis) και ανήκει στην οικογένεια Διοσκορίδες (Dioskoreaceae). Έχει καρδιόσχημα λαμπερά φυλλαράκια μυτερά μπροστά. Η ρίζα της είναι κόνδυλος ατρακτοειδής (σαν αδράχτι), με σκούρο χρώμα απ’ έξω. Είναι φυτό δίοικο, δηλαδή άλλα φυτά είναι αρσενικά και άλλα θηλυκά. Ανθίζει από Μάιο έως Ιούνιο. Τα άνθη είναι πρασινοκίτρινα, μικρά, με έξι πέταλα, σε μακρύ χαλαρό βότρυ (τσαμπί) τα αρσενικά άνθη, σε κοντό πυκνό βότρυ τα θηλυκά άνθη. Το καλοκαίρι ο μίσχος της ξεραίνεται και βγάζει καρπό. Ο καρπός είναι ωοειδής κόκκινη γυαλιστερή ράγα, που έχει σφαιρικούς γυαλιστερούς σπόρους. Είναι τοξικός και προκαλεί εμετό.

Εικόνα: Λίγοι ξέρουν τους κόκκινους καρπούς της σβρουνιάς. Φωτογραφία Ανδρέα Σχίζα,  δασολόγου - περιβαλλοντολόγου ΑΠΘ - http://texnologosgeoponos.blogspot.gr/2013/11/tamus-communis.html και www.agro-dasos.blogspot.gr

Σύντομα θα προσθέσουμε στο κείμενο δικές μας εικόνες, μόλις βρούμε σβρουνιές και τις φωτογραφίσουμε.

           Συστατικά: Δεν αρκεί να τρώμε, αλλά πρέπει να γνωρίζουμε και τι περιέχουν οι τροφές. Η γεύση της σβρουνιάς είναι πικρή και δεν πρέπει να τρώγεται ωμή, γιατί περιέχει την τοξική ουσία διοσγενίνη, η οποία εξουδετερώνεται με το βράσιμο. Περιέχει τη διουρητική ουσία ασπεργίνη, βιταμίνες και μέταλλα: ασβέστιο, κάλιο, κοβάλτιο, μαγγάνιο, μαγνήσιο και φώσφορο. Η ρίζα της σβρουνιάς περικλείει κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου και μία ουσία που δρα ως ισταμίνη.

                 

     Θεραπευτικές ιδιότητες:

     Η σβρουνιά, παρ’ όλο που είναι τοξική, θεωρείται πολύ θεραπευτική.

     Στην αρχαία ιατρική θεωρούνταν ως ένα από τα βότανα του Κένταυρου Χείρωνα και χρησιμοποιήθηκε για θεραπεία γυναικολογικών και ουρολογικών προβλημάτων. Ο Θεόφραστος, ο ιατρός Διοσκουρίδης και άλλοι γιατροί της αρχαιότητας της απέδιδαν ιδιότητες διουρητικές, καθαρτικές και αφροδισιακές, γι’ αυτό στόλιζαν με σβρουνιές τη νύφη στους γάμους, για ευγονία. Κατά τον Ιπποκράτη, ήταν φάρμακο κατά του τετάνου. Κατά το Διοσκουρίδη, ο καρπός (ράγα) της σβρουνιάς είναι καλλυντικό για φακίδες και λεκέδες προσώπου.  

     Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιούνται οι βλαστοί, τα φύλλα, η ρίζα και λιγότερο ο καρπός-ράγα της σβρουνιάς. Ο Κωστής Λαγουδιανάκης, στο ποίημά του «Αβρωνιά» από την ενότητα «Βότανα και μοσκοβολιές στ’ ανάπλαγα τση Κρήτης», που βρήκαμε δημοσιευμένο στην κρητική εφημερίδα «Πατρίς» (http://www.patris.gr/articles/110242?PHPSESSID=#.US3M2aypfTo) και το αναδημοσιεύουμε παρακάτω, αναφέρει πως είναι φάρμακο για τις νεφρολιθιάσεις:

                          «…Έχει στη γιατροπόρεψη την εδική τζη πάρτη

                              αν έχει πέτρα ο νεφρός τριγιακουνά και σπά’ τη.»  

                

           Στο βιβλίο «369 Συνταγές του Καλόγερου – Πάτερ Γυμνάσιος Λαυριώτης – θεραπεία με βότανα» (επιμ. Κ. Κουκάς, εκδ. "Λέων", Αθήνα 1975), η λέξη αναφέρεται ως αβριγινιά/αβριγιανιά/αβριγυνιά/αβρωνία ή βρυωνία. Στις σελ. 49-50 γράφει συνταγές: «Ξηρόπονοι:… 181) άλλος τρόπος. Βράζουμε τα φύλλα αβριγινιάς. Κατόπιν παίρνουμε τη ρίζα του φυτού αυτού, που είναι σαν πατάτα, την στουμπίζουμε στο γουδί με ένα κουτάλι αλάτι και τα φύλλα, και με το μίγμα αυτό κάνουμε εντριβές στο μέρος που πονεί. 181) άλλος τρόπος (όταν ο ξηρόπονος είναι στο πόδι). Παίρνουμε 100 δράμια αβριγιανιά φύλλα και στουμπίζουμε μαζί με αλάτι μέσα σε ένα γουδί, ρίχνουμε και 100 δράμια πετρέλαιο ακάθαρτο και κάνουμε εντριβές εις το πόδι που μας πονεί επί 2 βραδιές κατά σειράν». Στη σελ. 72 αναφέρει: «Τριχοφυΐα:... 280) άλλος τρόπος. Βράζουμε κουκούτσια αβριγυνιάς και με το νερό αυτό κάνουμε εντριβάς». Στη σελ. 101 γράφει: «Αβρωνία ή Βρυωνία: για εγκαύματα».

                 

     Ας δούμε αναλυτικότερα ποιες θεραπευτικές ιδιότητες της αποδίδουν, αν και πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τα βότανα, ειδικά αυτά που περιέχουν τοξικές ουσίες: 

   • ΒΛΑΣΤΟΙ - ΦΥΛΛΑ:

     -Για νεφρολιθιάσεις και άλλα ουρολογικά προβλήματα, γιατί έχει διουρητικές, καθαρτικές και επουλωτικές ιδιότητες.

     -Στην Κρήτη οι βλαστοί αβρωνιάς (σβρουνιάς) λέγονται απετωνιές και θεωρούνται αναπλαστικοί του αίματος και απαλλακτικοί από τυχόν κακά συστατικά του. Συνιστούν τις αβρωνιές ιδιαίτερα στους πάσχοντες από ελώδεις πυρετούς, σπλήνα, επιληψία, αλωπεκία.

     -Για τους Κρητικούς ο χυμός ωμής αβρωνίας (σβρουνιάς) έχει ιδιότητες ελμινθοκτόνες, καταπολεμά δηλαδή τα παρασιτικά σκουλήκια του εντέρου (ταινία). Αλλά και ως τροφή συνιστάται για εντερικές παθήσεις.

    -Κατάπλασμα από πολτοποιημένα φύλλα σβρουνιάς για φακίδες, λεκέδες δέρματος και μώλωπες.

     -Βλαστοί σβρουνιάς σε μορφή σκόνης ή αλοιφής ή καταπλάσματος χρησιμοποιούνται κατά των εγκαυμάτων, καθώς το φυτό έχει αντιφλογιστικές ιδιότητες.

   • ΡΙΖΑ:

     -Κατάπλασμα με ξύσμα ρίζας φρέσκιας σβρουνιάς για εγκαύματα, μώλωπες, μάτια μαυρισμένα.

     -Στην ομοιοπαθητική το βάμμα της ρίζας (=διάλυμα ρίζας εμποτισμένης σε οινόπνευμα) χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις ηλιακών εγκαυμάτων.

     -Χυμός φρέσκιας ρίζας, αναμειγμένος με λίγο λευκό κρασί, είναι ισχυρό διουρητικό ενάντια στις πέτρες νεφρών.

     -Χυμός ρίζας σβρουνιάς μαζί με μέλι ως θεραπεία για το άσθμα.

     -Βάμμα ρίζας χρησιμοποιείται ενάντια στις χιονίστρες.

     -Κατάπλασμα με ξύσμα ρίζας φρέσκιας σβρουνιάς για ρευματισμούς, ουρική αρθρίτιδα, νευρόπονους, παράλυση.  Ο Γιάννης Μαυραγάνης, στο βιβλίο του «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου - Λέσβου. Παράδοση - Ιστορία - Η Ζωή και τα Έθιμα», στο κεφάλαιο «Αρρώστιες - Γιατρικά» (σελ. 136), αναφέρει ότι στο Παλαιοχώρι η ρίζα της σβρουνιάς θεωρείται φάρμακο για ρευματισμούς, αρθριτικά και νευρόπονους.

     -Προσοχή όμως! Η φαρμακευτική χρήση των βοτάνων πρέπει να είναι γίνεται με μέτρο και προσοχή, γιατί μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες παρενέργειες. Η σβρουνιά, αν καταναλωθεί υπερβολικά, μπορεί να προκαλέσει εμετό ή ερεθισμούς. 

   

     Συντήρηση: Καλό είναι να τις μαγειρέψουμε φρεσκοκομμένες. Αν όμως χρειαστεί να τις συντηρήσουμε μερικές μέρες, τις βάζουμε σε λεκάνη με λίγο νερό, όπως τα λουλούδια, με το σκληρό μέρος προς τα κάτω, μέσα στο νερό, και τυλιγμένες σε χαρτί, γιατί σαπίζουν εύκολα. Και μετά στο ψυγείο.

     Μαγειρική - Συνταγές: Οι σβρουνιές στο Παλαιοχώρι μαγειρεύονται βραστές ή ομελέτα. Στην Κρήτη και σε άλλα μέρη έχουν και άλλες συνταγές, αβρωνιές γιαχνί, αβρωνιές με χταπόδι και άλλα. Θεωρούνταν ακριβό κι ιδιαίτερο φαγητό συμποσίων στην αρχαιότητα και για τη νοστιμιά τους και γιατί γίνονται πολύ λίγες.

     Ας μαγειρέψουμε τώρα σβρουνιές αλά παλιοχωριανά!

Παλιοχωριανή συνταγή

Σβρουνιές ομελέτα

Υλικά:

• 1 μάτσο σβρουνιές (600 gr)

• 5 αυγά

• 2 κρεμμύδια ξερά ή 1 ξερό και 2-3 χλωρά

• 2 κουταλιές σούπας αλεύρι

• λίγο χλιαρό νερό (ή γάλα)

• ελαιόλαδο

• πιπέρι

• αλάτι

-----------

• μια φέτα μπαγιάτικο τριμμένο ψωμί (προαιρετικά)

• μάραθο ή άνηθο (προαιρετικά)

Εκτέλεση:

1. Πλένουμε τις σβρουνιές και μετά τις κόβουμε με το χέρι μία-μία σε μικρά κομμάτια, ξεκινώντας να σπάμε το μίσχο από το μπροστινό μέρος κι αφαιρώντας το μεστό τμήμα του. Τρίβουμε μετά τα χέρια μας με μια λεμονόκουπα, για να φύγει η μαυρίλα από το καθάρισμά τους.    

2. Σε μία κατσαρόλα βράζουμε νερό (όχι πολύ, για να μη χάσουν τη γεύση τους), ρίχνουμε 1 κουταλάκι αλάτι, ανακατεύουμε να λιώσει και μετά ζεματάμε τις σβρουνιές 10΄λεπτά περίπου, για να ξεπικρίσουν και να μαλακώσουν. Έπειτα τις σουρώνουμε και τις βάζουμε σε ένα πιάτο. [Το ζουμί, που στο Παλαιοχώρι το πετάμε γιατί είναι πικρό, μπορούμε να το κρατήσουμε 2-3 ημέρες στο ψυγείο και να το πίνουμε λίγο-λίγο, ρίχνοντας μέσα λίγο ελαιόλαδο και χυμό λεμονιού. Είναι καθαρτικό, διουρητικό κι επουλωτικό].

3. Σε ένα τηγάνι ρίχνουμε μπόλικο ελαιόλαδο. Ψιλοκόβουμε τα κρεμμύδια και τα ρίχνουμε στο τηγάνι, να τσιγαριστούν σε σιγανή φωτιά. Έπειτα ρίχνουμε τις σβρουνιές και πιπέρι κι αφήνουμε να σιγοψηθούν μερικά λεπτά, για να ανακατευτούν τα αρώματά τους (Προαιρετικά, βάζουμε 1 κουταλιά σούπας ψιλοκομμένο μάραθο ή άνηθο).

4. Σε ένα φλυτζάνι διαλύουμε το αλεύρι σε λίγο χλιαρό νερό (ή γάλα), φροντίζοντας να μην έχει σβώλους [Ένας τρόπος για να το πετύχουμε είναι να περάσουμε το ρευστό διάλυμα από λεπτό σουρωτήρι].

5. Σε ένα μπολ σπάμε και χτυπάμε για λίγα λεπτά τα αυγά, κρόκους και ασπράδια μαζί. Προσθέτουμε λίγο αλάτι και το διάλυμα με το χλιαρό νερό και το αλεύρι, που θα κάνει πιο σφιχτή την ομελέτα και θα μειώσει τη μυρωδιά των αυγών και την πικρίλα από τις σβρουνιές.

6. Αδειάζουμε το μείγμα μέσα στο τηγάνι πάνω από τις σβρουνιές και με προσοχή, χωρίς να ανακατεύουμε, φροντίζουμε να στερεοποιηθούν τα αυγά. Χρησιμοποιούμε μία ξύλινη σπάτουλα, για να διευκολύνουμε το ψήσιμο σε σιγανή φωτιά, και προσέχουμε να μην κολλήσει το φαγητό και καεί. Τέλος, σβήνουμε τη φωτιά, αφήνουμε 5΄ λεπτά το φαγητό στο τηγάνι και μετά τις σερβίρουμε (Δεν πρέπει να μείνουν παραπάνω ώρα στο τηγάνι, γιατί θα απορροφήσουν πολύ λάδι).  

7. Σερβίρεται ζεστό ή κρύο, σαν κύριο γεύμα ή σαν μεζές. Είναι μυρωδάτο και νόστιμο φαγητό, με μια ελαφριά πικρίλα, που την απαλύνει η γεύση των αυγών.

8. Επειδή οι σβρουνιές συλλέγονται κατά την περίοδο της νηστείας της Σαρακοστής, μπορούμε, αντί για αυγά, να βάλουμε τριμμένο μπαγιάτικο ψωμί και να τις κάνουμε λαδερές. Τέτοια συνταγή βρήκαμε στο http://www.agioritikovima.gr/ag-mag/9097-monatiriaki-u. Η Μυρτούλα Σκυβαλάκη-Τσιμναδή κι η Λίτσα Κουτλή-Καραμπέτσου προσθέτουν μία φέτα μπαγιάτικο τριμμένο ψωμί και στην ομελέτα, για να περιοριστεί η πικρίλα και να είναι πιο μπόλικο το φαγητό.

9. Έγραψα την παραπάνω συνταγή αναλυτικά, για να μπορούν να μαγειρέψουν σβρουνιές κι όσες δεν τις γνώριζαν μέχρι τώρα. Την έμαθα από τη μητέρα μου Διαμάντη Καλαϊτζή-Βουνάτσου, η οποία δεν έβαζε ψωμί στην ομελέτα, μόνο λίγο αλεύρι στα χτυπημένα αυγά. Επίσης, δεν έβαζε μυρωδικά άνηθο ή μάραθο, γιατί οι σβρουνιές έχουν δική τους χαρακτηριστική έντονη μυρωδιά, που ανοίγει την όρεξη. Μη φάτε όμως πολλές!

              

Καλή Όρεξη!

Παλιοχωριανή συνταγή

Σβρουνιές βραστές

Υλικά:

• 1-2 δεμάτια σβρουνιές (600-1200 gr)

• αλάτι

• ελαιόλαδο

• χυμός λεμονιού ή ξύδι

Εκτέλεση:

1. Πλένουμε τις σβρουνιές και μετά τις κόβουμε με το χέρι μία-μία σε μικρά κομμάτια, αφαιρώντας το μεστό τμήμα.

2. Σε μία κατσαρόλα, βράζουμε νερό (αρκετό για να φύγει η πικρίλα, αλλά όχι υπερβολικά πολύ, για να μη χάσουν τη γεύση τους), ρίχνουμε 1-2 κουταλάκια γλυκού αλάτι, ανακατεύουμε να λιώσει και μετά ζεματάμε και βράζουμε τις σβρουνιές 15΄-20΄ λεπτά περίπου, για να ξεπικρίσουν και να μαλακώσουν.

3. Έπειτα τις σουρώνουμε και τις βάζουμε σε ένα πιάτο. Ρίχνουμε ελαιόλαδο και χυμό λεμονιού ή ξύδι και τρώμε τις σβρουνιές σαν σαλάτα ή κύριο γεύμα. Έχετε προσέξει πώς αλλάζει το χρώμα του ζωμού, όταν ρίξετε χυμό λεμονιού; Γίνετε κοκκινωπό!

 

4. Το ζουμί μπορούμε να το κρατήσουμε και να το πίνουμε λίγο-λίγο, ρίχνοντας μέσα μερικές σταγόνες ελαιόλαδο και χυμό λεμονιού. Είναι καθαρτικό, διουρητικό κι επουλωτικό [Αν θέλουμε, κρατούμε και τα σκληρά μέρη, για να τα βράσουμε άλλη μέρα και να κάνουμε ζωμό, ή τα βάζουμε σε τούλι, τα βράζουμε μαζί με τα μαλακά και τα πετάμε μετά. Θα συνιστούσα να τα ρίξετε σε ζεματιστό νερό για λίγο, να πετάξετε το πικρό ζουμί που έχει την τοξική ουσία διοσγενίνη κι έπειτα να βάλετε πάλι νερό στην κατσαρόλα, να ρίξετε τα σκληρά μέρη, να τα βράσετε 10΄λεπτά και να πιείτε το ζουμί τους].

    

  Καλοφάγωτες!

(Πηγές-Πληροφορητές: Δήμητρα Βουνάτσου-Γεωργή, Μαρίτσα Μαϊστρέλη-Βουνάτσου, Λίτσα Κουτλή- Καραμπέτσου, Σοφία Μάρκου-Πρωτογύρου, Μυρτούλα Σκυβαλάκη-Τσιμναδή κι η αφεντιά μου.)

                                                

Παλιοχωριανή και κρητική συνταγή

           

Αβρωνιές με αλευρολέμονο ντερμπιγιέ

Υλικά:

• 2 μάτσα/περίπου 1 κιλό σβρουνιές (στην Κρήτη τις λένε αβρωνιές)

• ½ φλυτζάνι τσαγιού ελαιόλαδο

• 3 ξερά κρεμμύδια ψιλοκομμένα

• 70 gr αλεύρι 

• 50 gr άνηθος ψιλοκομμένος

• 3 λεμόνια (χυμός)

• αλάτι

• πιπέρι

• μια φέτα μπαγιάτικο τριμμένο ψωμί (προαιρετικά)

Εκτέλεση:

[Ντερμπιγιέ ονομάζουν έναν ελαφρύ χυλό από αλεύρι, χυμό λεμονιού και λίγο ζουμί, με το οποίο δένει η σάλτσα του φαγητού, απ’ όπου και το φαγητό παίρνει το όνομά του.]

1. Πλένουμε τις σβρουνιές και μετά τις κόβουμε με το χέρι μία-μία σε μικρά κομμάτια, αφαιρώντας τα σκληρά μέρη.

2. Ρίχνουμε τις σβρουνιές σε μία κατσαρόλα με αλατισμένο νερό που βράζει και τις ζεματάμε για 5΄λεπτά. Έπειτα, με μία τρυπητή κουτάλα, τις μεταφέρουμε σε ένα μεγάλο μπολ με παγωμένο νερό, τις αφήνουμε 2΄-3΄λεπτά να ξεπικρίσουν και τις σουρώνουμε. Αδειάζουμε την κατσαρόλα κι αν θέλουμε κρατάμε το ζουμί στο ψυγείο, για να το πίνουμε λίγο-λίγο με λίγο χυμό λεμονιού κι ελαιόλαδο.   

3. Ρίχνουμε μετά στην κατσαρόλα 5-6 κουταλιές σούπας ελαιόλαδο, το ζεσταίνουμε σε μέτρια φωτιά και τσιγαρίζουμε τα ψιλοκομμένα κρεμμυδάκια για 3΄-4΄λεπτά, ανακατεύοντας με ξύλινη κουτάλα. Έπειτα ρίχνουμε τον ψιλοκομμένο άνηθο, το πιπέρι και τις σβρουνιές και προσθέτουμε νερό, μέχρι να σκεπαστούν (1-1½ ποτήρια περίπου). Χαμηλώνουμε τη φωτιά, σκεπάζουμε την κατσαρόλα και βράζουμε για 15΄λεπτά περίπου, μέχρι να μαλακώσουν. Προαιρετικά, ρίχνουμε λίγο μπαγιάτικο τριμμένο ψωμί στο τέλος.

4. Φτιάχνουμε μετά το αλευρολέμονο ως εξής: Σε ένα μπολ ρίχνουμε το χυμό 3 λεμονιών και το αλεύρι κι ανακατεύουμε καλά με σύρμα, μέχρι να διαλυθεί το αλεύρι. Προσθέτουμε λίγο ζουμί από το φαγητό και λίγο αλάτι, περιχύνουμε τις σβρουνιές με το αλευρολέμονο, ανακινούμε κυκλικά την κατσαρόλα και βράζουμε περίπου 10΄λεπτά, μέχρι να πήξει.

6. Γαρνίρουμε, ρίχνοντας σε κάθε πιάτο 1-2 κουταλιές σούπας ελαιόλαδο.

                                                             

Καλή Όρεξη!

 

(Σημείωση: Η παραπάνω συνταγή, λιγότερο συνηθισμένη στους συγχωριανούς μας που λατρεύουν τις σβρουνιές ομελέτα, γίνεται κυρίως σε μέρες νηστείας. Οι εξαδέλφες μου Λίτσα Κουτλή-Κωνσταντακέλη και Σοφία Μάρκου-Πρωτογύρου κι η θεία μου Μαρίτσα Μαϊστρέλη-Βουνάτσου θυμήθηκαν ότι οι μητέρες τους μαγείρευαν σβρουνιές με σάλτσα αλευριού τη σαρακοστή. Μία κρητική παραλλαγή της βρήκαμε στο βιβλίο της Μαριάνας Καβρουλάκη «Η Γλώσσα της Γεύσης» (εκδόσεις asprimera) και στο http://alatikaipiperi.tumblr.com/post/47447652643. Φαγητά με σάλτσα ντερμπιγιέ κάνουν και στα άλλα νησιά. Άλλη κρητική σαρακοστιανή συνταγή, αβρωνιές με κρεμμύδια, δάφνη και κύμινο, σαν λαδερό στιφάδο, θα βρείτε στο http://cretangastronomy.blogspot.gr/2011/03/blog-post_30.html.  

Βότανα και μοσκοβολιές στ’ ανάπλαγα τση Κρήτης

του Κωστή Λαγουδιανάκη

Αβρωνιά

Με το νερό ’χει ορταγιά, με το νερό ’ναι ταίρι

καλλιά ’χει βαροχειμωνιά, παρά το καλοκαίρι.

Πιάνει την κατασκέπαση, στο κλάημα τηνέ βγάνει

νεροφυργιά όντε φανεί τ’ αχείλι τζη δακάνει.

Στσι νερουξές και στσι βροχές το γέλιο τζη αθίζει

η αβρωνιά τα κάλλη τζη στσ’ αθρώπους χελελίζει.

Τση φαμελιάς τση οι πλια πολλοί ψακώνουνε νομάτοι

την αβρωνιά μη φοβηθείς, μαγέρεψε και φά’ τη.

Τροζαίνουνται οι Κρητικοί με την ονοστιμάδα

κι ας αποσέρνει όντε την τρως και μια ολιά πρικάδα.

Τάξε καρδιάς πως μοιάζουνε, ερωντικά ’χει φύλλα

στη μπίκα-μπίκα αλαφρά σέρνουνε κοκκινίλα.

Μακρύ-μακρύ ’χει το βλαστό, σκαλώνει σ’ άλλη αγκάλη

η τρούλα τζη μαγερευτή πρεπίζει το τσικάλι.

Έχει στη γιατροπόρεψη την εδική τζη πάρτη

αν έχει πέτρα ο νεφρός τριγιακουνά και σπά’  τη. 
                    
Γλωσσάρι (αλφαβητικά):

- γιατροπόρεψη (η) = παροχή θεραπείας με λαϊκή ιατρική.

- κατασκέπαση (η) = ψυχική αναστάτωση.

- κλάημα (το) = κλάμα.

- μπίκα (η) = η μυτερή, οξεία απόληξη/μπίκα-μπίκα = άκρη-άκρη.

- νερουξά (η) = έντονη βροχόπτωση.

- νεροφυριά (η) = έλλειψη νερού.

- ονοστιμάδα (η) = νοστιμιά.

- ορταγιά (η) = συνεργασία.

- πρεπίζω (ρ.) = στολίζω, ευπρεπίζω/τιμώ κι εκτιμώ ιδιαίτερα κάποιον.

- πρικάδα (η) = πίκρα, πικρή γεύση.

- τριγιακουνώ (ρ.) = “τρίζω τα δόντια” σε κάποιον/ταρακουνώ.

- τροζαίνομαι (ρ.) = τρελαίνομαι για κάτι. 

- τρούλα (η) = κορυφή.
- τσικάλι (το) = τσουκάλι/σκεύος για μαγείρεμα.

- χελελίζω (ρ.) = χαλαλίζω.

- ψακώνω (ρ) = δηλητηριάζω.

         

(Πηγή: http://www.patris.gr/articles/110242?PHPSESSID=#.US3M2aypfTo)

Πηγές πληροφοριών:

 1. http://www.agioritikovima.gr/ag-mag/9097-monatiriaki-u

 2. http://alatikaipiperi.tumblr.com/post/47447652643

 3. http://cretangastronomy.blogspot.gr/2011/03/blog-post_30.html
4. http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=24300&subid=2&pubid=63661538

 5. https://www.facebook.com/gastronaftis/posts/458226417589955

 6. http://www.fooddaily.gr/arthro.php?id=93.

 7. http://www.haniotika-nea.gr/96844-ygeia-botana/

 8. http://www.herblife.gr/

 9. http://www.idaiagi.gr/el/DE58068A
10. http://luirig.altervista.org/naturaitaliana/viewpics.php?title=Tamus+Communis

11. http://www.patris.gr/articles/110242?PHPSESSID=#.US3M2aypfTo
12. http://texnologosgeoponos.blogspot.gr/2013/11/tamus-communis.html

    13. http://www.mybeautynet.gr/fyta-fytika-sysytatika/fyta-me-eyegetiki-drasi-sto- derma-kai-tin-ygeia-mas-avronia

   14. Ιγνάτιος Ζαχαρόπουλος, «Σύγχρονη πλήρης θεραπευτική με τα Βότανα», εκδ. Ψύχαλος, σ. 65-66, 305.

    15. Επιμ. Κ. Κουκά «369 Συνταγές του Καλόγερου - Πάτερ Γυμνάσιος Λαυριώτης - Θεραπεία με βότανα», εκδ. "Λέων", Αθήνα 1975, σελ. 49-50, 72, 101. 

    16. https://www.youtube.com/watch?v=NZ-B_YJBFs4.

ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ Μ. ΜΥΡΣΙΝΗ