ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ

Η τουρκοκρατία μέσα από τις παροιμίες των Ελλήνων

   

     Σε λίγες μέρες θα γιορτάσουμε την επέτειο του Μεγάλου Ξεσηκωμού του 1821 και της απελευθέρωσής μας από τον τουρκικό ζυγό. Ήταν η ευτυχής κατάληξη τεσσάρων αιώνων ταπεινωτικής σκλαβιάς, που έχει αφήσει πικρές εμπειρίες κι αρνητικά συναισθήματα για τους Τούρκους στη συλλογική ιστορική μνήμη των Ελλήνων.  

     Ψάξαμε στις παροιμίες μας, για να δούμε τι μας λένε για τους εξ ανατολών γείτονές μας οι προπαππούδες μας. Γιατί οι λαϊκές παροιμίες μας αποτελούν απόηχο της μακρόχρονης τουρκοκρατίας κι είναι χρήσιμο να μην τις ξεχάσει ο Νεοέλληνας, όχι για να διαιωνίζει την έχθρα προς το λαό που καταδυνάστευσε τους Έλληνες, αλλά για να αντλεί διδάγματα και να μην ξαναπάθει τα ίδια. Από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μέχρι το Μεγάλο Ξεσηκωμό του 1821 και τη δημιουργία ανεξάρτητου Νεοελληνικού Κράτους το 1830 — για τους Λέσβιους από το 1462 μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1914 — οι υπόδουλοι στους Τούρκους Έλληνες υπέφεραν πολλά δεινά. Διαβάστε τις, σκεφτείτε και κρίνετε...

    

1.- «Α βουληθείς να μ’ αρνηθείς και να με λησμονήσεις, εις την Τουρκιά στα σίδερα πολλά ν’ αγανακτήσεις»: Έμμετρη κατάρα.

2.- «Αγάς με δέρνει εμένανε, κι εγώ δέρνω εσένα»: Καταπίεση και σκληρότητα των Τούρκων και των οργάνων τους. Η τυραννία παράγει τυραννίσκους, η βία γεννά βία.

3.- «Αλλαή μπιλλαή, απ’ τον ύπνο στο φαΐ»: Νωθρότητα και τεμπελιά κατακτητών Τούρκων, που ζούσαν σε βάρος των υπόδουλων.

4.- «Άλλος αγάς, άλλα λάδια»: Αρπακτικότητα Τούρκων, διαρκής εκμετάλλευση ραγιάδων και χρηματισμός από Οθωμανούς αξιωματούχους, που απαιτούσαν να τους δίνουν οι υπόδουλοι διαρκώς μπαξίσια.

5.- «Ανάθεμά τον, είναι τουρκανάκατος»: Λεγόταν για όποιον ανακατευόταν από υπολογισμό με τους κατακτητές, είχε σχέσεις με Τούρκους κι ήταν αιμοβόρος σαν κι αυτούς. Και σήμερα είναι βρισιά.

6.- «Αν ο Αλής γίνεται Γιάννης κι η όρνιθα χταπόδι...»: Χάσμα θρησκειών, αδύνατο να μονοιάσουν και να συνυπάρξουν κατακτητές κι υπόδουλοι.

7.- «Ας με λένε Αλημπεΐνα, κι ας ψοφάω από την πείνα»: Λέγεται για τις ψωροπερήφανες.

8.- «Ας σον Ορωμαίον π’ ’ίνεται Τούρκος κι άλλο αφορισμένος ’ίνεται» (ποντιακή παροιμία: «Αυτός που από Ρωμιός γίνεται Τούρκος γίνεται σκληρότερος»): Σκληρότητα Γενιτσάρων και εξωμοτών, εξισλαμισμένων και φανατισμένων Ελλήνων.

9.- «Αυτό πάει, τούρκεψε»: Λέγεται για κάποιο πολύτιμο αντικείμενο που χάθηκε ή έσπασε. Η φράση φέρνει στο νου τις βίαιες αρπαγές των περιουσιών των υπόδουλων Ελλήνων από τους κατακτητές Τούρκους.

10.- «Βαστάτε, Τούρκοι, τ’ άρματα»: Απειλή.

11.- «Βαστάτε, Τούρκοι, το λαγό, να κατουρήσει ο σκύλος»: Παροιμία των Παξών, με νόημα παρόμοιο με την (28) και την (29). Στις κρίσιμες στιγμές πρέπει να ενεργούμε άμεσα και με ευθικρισία, χωρίς καθυστέρηση και κυρίως χωρίς την αυταπάτη πως οι εχθροί θα μας βοηθήσουν.   

12.- «Βγάλε τον Αλή και βάλ’ τον Καραλή»: Καμιά αλλαγή.

13.- «Βεζίρης έγινες, αλλά άνθρωπος δεν έγινες»: Λέγεται για βάρβαρο και ανήθικο άνθρωπο, που τα αξιώματα δεν του αλλάζουν την άγρια φύση.   

14.- «Βούλγαρο αν κάμεις φίλο, βάστα και κομμάτι ξύλο, κι αν τον Τούρκο κάμεις φίλο, βάστα πάντοτε το ξύλο»: Βούλγαροι και Τούρκοι κι οι δυο κακοί γείτονες των Ελλήνων. Ας είμαστε σε επιφυλακή πάντα, με το "ξύλο" στο χέρι, για να μην πάθουμε όσα πικρά έχουμε βιώσει στο παρελθόν. Σχετική και η (46). 

15.- «Δώκαν θάρρος στον Αλή κι έκατσε και στο χαλί»: Αδιαντροπιά.

16.- «Έγινε Τούρκος»: Θυμός, κοκκίνισμα από οργή, που θυμίζει τις ύβρεις και βιαιότητες των Τούρκων, αλλά και το κόκκινο φέσι τους.

17.- «Εδώκαν πρόσωπον τον Αλήν, και εσκώθεν έχεσεν ’ς σο χαλίν» (ποντιακή: Έδωσαν αξία στον Αλή, και σηκώθηκε κι έχεσε στο χαλί): Λέγεται για αγροίκους και αναιδείς, που κάνουν κατάχρηση της ανοχής και της φιλοξενίας. Όμοια με τη (15).

18.- «Είπεν ο αγάς: "Ε, Παρασκευά!"»: Λέγεται για άνθρωπο που φαντάζεται πως έχει υψηλές γνωριμίες.

19.- «Ετούρκεψε ο σουλτάνος»: Λέγεται όταν κάποιος πει κάτι το αυτονόητο και γνωστό σε όλους.

20.- «Θύμωσε ο αγάς κι έκοψε τα κάκαλά του»: Αψιθυμία που βλάπτει το ίδιο το άτομο που οργίζεται, αλλά και ακρισία.  

21.- «Κάθεται σαν αγάς»: Οκνηρία, ραχάτι, απραξία.

22.- «Καίει σαν Τούρκος»: Είναι πολύ καυτό κι επικίνδυνο σαν βάναυσος κατακτητής.

23.- «Κάλλι’ έχω Τούρκου μαχαιριά, παρά Βενετσάνου κρίση»: Πικρές οι μνήμες των Ελλήνων από την τουρκοκρατία, πικρότερες από τη Βενετοκρατία.

24.- «Κάλλιο μακελειό (σφάγιο) στον Τούρκο, παρά κριάς (κρέας) στο Βενετσάνο»: Όμοια με την (23η).

25.- «Καλός ο λόγος του κατή, αν κρατεί»: Αναξιοπιστία και διαφθορά Τούρκων δικαστών στις κρίσεις των υπόδουλων Ελλήνων, κακοδικία.

26.- «Καπνίζει σαν Τούρκος»: Είναι θεριακλής, μανιώδης καπνιστής, επειδή οι Τούρκοι κάπνιζαν όλη μέρα ναργιλέ. Κάτω όμως από το κυριολεκτικό νόημα των παροιμιών όπως αυτή κρύβεται κι ένα αλληγορικό νόημα.

27.- «Κατά τoν αγά και το πεσκέσι του»: Φιλοχρηματία και απληστία Τούρκων, που απαιτούσαν να τους δίνουν πεσκέσια ή εξαγοράζονταν με μπαξίσια. Όσο πιο υψηλά ιστάμενος ήταν ένας Τούρκος αξιωματούχος, τόσο μεγαλύτερο ήταν το ποσό εξαγοράς. 

28.- «Κάτσε, Τούρκο, να γεμίσω και στερνά να σε βαρέσω»: Στην κρίσιμη ώρα ο εχθρός δεν περιμένει, δεν πρέπει λοιπόν να είμαστε αργοί, ολιγόμυαλοι κι αναβλητικοί, όταν αντιμετωπίζουμε μεγάλους κινδύνους. 

29.- «Κάτσε, Τούρκο, να καργάρω»: Όμοια με την (28).

30.- «Κι εγώ με τον αγά μιλώ»: Λέγεται γι’ αυτούς που καυχιούνται πως έχουν υψηλές γνωριμίες.  

31.- «Κι o αγάς μας έχει αγά»: Αυθαιρεσία και αδικία Τούρκων αγάδων, που ανάγκαζε τους υπόδουλους να προσφεύγουν με δώρα στον ανώτερό τους, για να γλιτώσουν την περιουσία, την τιμή και τη ζωή τους (Παράδειγμα η προσφυγή των Λέσβιων στο σουλτάνο, για να καταγγείλουν το θηριώδη Μπεκήρ Αγά. Ο σουλτάνος τον κάλεσε στην Πόλη και του πήρε το κεφάλι).

32.- «Κουτός ο ραγιάς, κουτότερος ο αγάς»: Κουτοπονηριά εις διπλούν!

33.- «Κόψε με, αγά μου, ν’ αγιάσω»: Ειρωνεία για τους δειλούς και δουλοπρεπείς.

34.- «Μεριά μας δέρνει ο θάνατος, μεριά κι ο Γενιτσάρος»: Σκληρότητα Γενίτσαρων προς τους υπόδουλους. Το παιδομάζωμα, ο εξισλαμισμός κι ο φανατισμός δημιούργησαν άγρια θηρία που κατασπάραζαν ομοεθνείς τους. Σκεφτήκατε ποτέ πόσοι Τούρκοι του σημερινού τουρκικού κράτους είναι απόγονοι Γενιτσάρων, άρα Έλληνες στην καταγωγή;    

                                

35.- «Με τον αραμπά πιάνει ο Τούρκος το λαγό» ή: «Με το γιαβάς-γιαβάς ο Τούρκος όλα τα καταφέρνει»: Η υπομονή είναι αρετή των Τούρκων.                                                                                                     

36.- «Μήτε στο διάβολο κερί μήτε στον Τούρκο κώλο»: Προφύλαξη κι αποφυγή στενών επαφών με Τούρκους, που έχουν κακή φήμη για τις σεξουαλικές διαστροφές τους, αλλά και για την αναξιοπιστία τους.

37.- «Μοσέ, μισέ και μουσελίμη στο σπίτι σου μη βάζεις»: Μακριά από Εβραίους και Τούρκους.

38.- «Ο θεός να σε φυλάει από Σαλονικιό Εβραίο, από Αθηναίο Ρωμιό κι από Εγριπιώτη Τούρκο»: Σύγκριση, προφύλαξη.

39.- «Ο κατής γαμεί τη μάνα του κι εμέ ποιος θα με κρίνει;»: Διαφθορά και αυθαιρεσία Τούρκου δικαστή, που δεν έχει ιερό και όσιο.  

40.- «Όποιος έχει φίλο τον κατή, το μπέη δε φοβάται»: Διαβλητές και διεφθαρμένες οι τουρκικές αρχές στα χρόνια της τουρκοκρατίας, κυρίως οι δικαστές, που εξαγόραζαν με γρόσια την εύνοιά τους.   

41.- «Όπου πατήσει Τούρκος, χορτάρι δε φυτρώνει»: Αγριότητα Τούρκων.

42.- «Όσο καλοπίνει ο Τούρκος, τόσο εσύ να πονηρεύεσαι»: Λόγω πικρών εμπειριών των Ελλήνων από την πολύχρονη συμβίωση με τους Τούρκους, οι παππούδες μας συνιστούν προφύλαξη κι επαγρύπνηση, ιδιαίτερα όταν φαίνονται ευχαριστημένοι από τα μπαξίσια και τα πεσκέσια, γιατί τους ανοίγει η όρεξη να αρπάξουν περισσότερα.

43.- «Όταν θα γίνει η τρίχα του γουρουνιού μετάξι, τότε κι ο Τούρκος θα λάβει πολιτισμό και τάξη»: Αδύνατο ν’ αλλάξει ένας βάρβαρος λαός.

44.- «Ο Τούρκος άμα σου δει καλό πράμα, το κρατεί και σου λέει: "Ε, τώρα τούρκεψε!"»: Αρπακτικότητα και αυθαιρεσία Τούρκων.

45.- «Ο Τούρκος για ναμούζ (τιμή) φωνάζει και ναμούζ δεν έχει»: Υποκρισία και άτιμη συμπεριφορά Τούρκων.  

46.- «Ο Τούρκος δεν θέλει χαϊδέματα, είναι σαν το αντρικό μαραφέτι, που, όσο το χαϊδεύεις, τόσο δυναμώνει»: Μόνο με δυναμική και θαρραλέα στάση αντιμετωπίζονται οι αξιώσεις των Τούρκων, όχι με αφελείς πολιτικές και καλοπιάσματα που τους ανοίγουν περισσότερο την όρεξη.     

47.- «Ο Τούρκος είναι φίδι που, μόλις ζεσταθεί, σε δαγκάνει»: Ύπουλος και αχάριστος ο Τούρκος, σαν το φίδι.   

48.- «Ο Τούρκος έχει τη φιλία στο στόμα, όχι στην καρδιά»: Εχθρότητα και ανειλικρίνεια Τούρκων.

49.- «Ο Τούρκος και γεφύρι να γενεί, πάνω του μην περάσεις»: Αναξιοπιστία Τούρκων, ύπουλος χαρακτήρας.

50.- «Ο Τούρκος και το σκυλί ένα πράμα είναι»: Αγριότητα κι αιμοβόρος χαρακτήρας.

51.- «Ο Τούρκος κάνει ελεημοσύνη για να κλέψει»: Έλλειψη ηθικών φραγμών κι αρπακτικότητα Τούρκων, που ζούσαν σαν παράσιτα σε βάρος των υπόδουλων στα χρόνια της τουρκοκρατίας. 

52.- «Ο Τούρκος κι η ουχιά δεν έχουνε μπιστιά»: Αναξιοπιστία, ύπουλος χαρακτήρας Τούρκων σαν την επικίνδυνη οχιά.

53.- «Ο Τούρκος όλο "καλά" σου λέει και το δικό του δεν τ’ αφήνει»: Ψευτιά και αναξιοπιστία. Παράδειγμα οι διεκδικήσεις και καθημερινές παραβιάσεις.    

54.- «Ο Τούρκος σ’ ελεεί ή για να πάει στο δικό του παράδεισο ή για να σε κλέψει»: Υπολογιστική και υποκριτική συμπεριφορά Τούρκων.

55.- «Ο Τούρκος σε πιάνει φίλο του ή για τη γυναίκα σου ή για τ’ όμορφο παιδί σου»: Φιληδονία, έλλειψη σεβασμού κι αδιαφορία για την τιμή του άλλου.

56.- «Ο Τούρκος σου δίνει το βελόνι, για να κλέψει το γυνί» [το γυνί<υνί= σιδερένια μύτη του αλετριού] ή «Ο Τούρκος σου δίνει βελόνι, για να σου πάρει γυνί»: Υπολογιστική συμπεριφορά κι αρπακτικότητα Τούρκων, που προσφέρουν κάτι μικρό, για να αρπάξουν πολλαπλάσια. Το βλέπουμε και στην εξωτερική τους πολιτική σήμερα, με την υπόσχεση για άνοιγμα της Σχολής της Χάλκης κι άλλα πολλά.  

57.- «Ο Τούρκος τη φιλία την έχει στο γόνατο^. μόλις σηκωθεί, πέφτει»: Ανειλικρίνεια, υπολογισμός και φιλοχρηματία Τούρκων, που κάνουν τους φίλους όσο κάθονται και τους ταΐζεις στο τραπέζι σου και δείχνουν το αληθινό εχθρικό τους πρόσωπο, όταν πάρουν αυτό που θέλουν.    

58.- «Ο Τούρκος φίλος, μούργος (μαύρος) σκύλος»: Μοχθηρία, ύπουλος χαρακτήρας κι επιθετικότητα Τούρκων, που τους παρομοιάζουν με μούργους, άγρια επιθετικά σκυλιά που, ενώ σου κάνουν το φίλο, ψάχνουν ευκαιρία να σε δαγκώσουν.

  

59.- «Ούτε Τούρκοι στο βουνό, ούτε Τούρκοι στο χωριό»: Καμιά επικοινωνία με ανθρώπους που σε εχθρεύονται. Οι Τούρκοι, είτε τους συναντούσαν οι υπόδουλοι Έλληνες μέσα στο χωριό είτε στο βουνό, ήταν   πρόξενοι συμφορών για τους ραγιάδες, γι’ αυτό προσπαθούσαν να τους αποφεύγουν.   

60.- «Πάλι τα κλαδιά χτυπούσι, πάλι Τούρκοι κατεβαίνουν»: Διαρκείς επιδρομές Τούρκων σε ελληνικά χωριά, λεηλασίες, βιασμοί, εκβιασμοί και τρομοκράτηση υπόδουλων Ελλήνων.   

61.- «Πασάς στα Γιάννενα»: Ικανοποίηση.

62.- «Ρωμιών καβγάς, Τούρκων χαλβάς»: Η διχόνοια κι η ασυνεννοησία, τα μεγάλα ελαττώματα των Ελλήνων που μόνο τους εχθρούς ωφελούν. Οι εχθροί χαίρονται και κερδίζουν πολλά, όταν οι Έλληνες δεν είναι ενωμένοι. Όμοια και το (β).

63.- «Ρώτησαν τους βουνίσιους "πώς τα περνάτε το χειμώνα;" κι αποκρίθηκαν "κατά τα χιόνια και κατά τους Τούρκους"!»: Σαν την κακοκαιρία ρίχνονταν οι κατακτητές Τούρκοι πάνω στους υπόδουλους Έλληνες, λεηλατούσαν κι έσφαζαν με αγριότητα.

64.- «Σα τουν Τούρκου τουν ιβλέπω»: Εχθρότητα.

65.- «Σάμπως να πέρασε Τουρκιά»: Μνήμες από την αγριότητα, τις λεηλασίες, τις σφαγές και τις καταστροφές που προκαλούσαν οι ορδές των Τούρκων, λέγεται σε περιπτώσεις ολοκληρωτικής καταστροφής.

66.- «Σαν σε γαμήσ’ ου κατής, πού θα πας να κριθείς;»: Διαφθορά τουρκικών αρχών, αυθαιρεσία και αδικία σε βάρος των υπόδουλων.

67.- «Σε Οβραίο να μην τρως, σε Τούρκο να μην κοιμάσαι»: Προφύλαξη από την προστυχιά και τη σεξουαλική διαστροφή.  

68.- «Σε Τούρκου σπίτι να τρως, αλλά να μην κοιμάσαι»: Όμοια με την (67).  

69.- «Στάσου, Τούρκο, να γεμίσω»: Αφελής απειλή και αδικαιολόγητη αργοπορία, ενώ οι περιστάσεις είναι κρίσιμες κι απαιτούν γρήγορη δράση.

70.- «Σφάξε με, αγά μου, ν’ αγιάσω»: Χλευασμός προς τους δειλούς. Λέγεται γι’ αυτούς που δείχνουν παθητική στάση απέναντι στον εχθρό κι από δειλία δεν προβάλλουν καμιά αντίσταση.      

71.- «Τον Τούρκο ή δείρε τον ή μην τον φοβερίζεις»: Οι Τούρκοι δεν καταλαβαίνουν από φοβέρες, χρειάζονται έργα παλικαριάς κι όχι λόγια, για να περιορίσουν τις αυθαίρετες αξιώσεις τους. Είναι αφέλεια να νομίζουν οι πολιτικοί μας ότι θα λυθούν τα ελληνοτουρκικά ζητήματα με ρητορικές και πολιτικές ενδοτισμού.

  

72.- «Τον Τούρκο κάνε σύντεκνο και το ραβδί σου βάστα»: Η σχέση με τους Τούρκους χρειάζεται διαρκή προφύλαξη, καμιά φορά και φοβέρα, γιατί είναι μπαμπέσηδες και αναξιόπιστοι.

73.- «Τον Τούρκο όλη μέρα να τον έχεις αγκαλιά, λίγο να τον αφήσεις για να ξαποστάσεις, θα σε πει γκιαούρη»: Αυθαιρεσία, αγριότητα, υβριστική συμπεριφορά κι αχαριστία Τούρκων, που εφαρμόζουν το «δίκαιο του ισχυροτέρου». Είναι χαρακτηριστικό ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όταν ένας Τούρκος συναντούσε Έλληνα ραγιά στο δρόμο, τον ανάγκαζε να τον παίρνει στους ώμους και να τον μεταφέρει σηκωτό. Γι’ αυτό οι Χιώτες κι οι Πλωμαρίτες πήγαιναν δυο-δυο κι, όταν έβλεπαν κάποιον Τούρκο, ο ένας σήκωνε τον άλλο, για να μην αναγκαστούν να μεταφέρουν σηκωτό τον Τούρκο.   

74.- «Τον Τούρκο φίλευε και τη γυναίκα σου φύλαγε»: Φιληδονία και αδιαφορία για την τιμή του άλλου.

75.- «Τον Τούρκο φίλευε, τον κώλο σου φύλαγε»: Καχυποψία, προστυχιά και σεξουαλικές διαστροφές Τούρκων. 

76.- «Του κάνει τεμενάδες»: Υποτέλεια, ραγιαδισμός, δουλοπρεπής συμπεριφορά, σαν κι αυτήν που απαιτούσαν από τους ραγιάδες οι Τούρκοι κατακτητές.

77.- «Τούρκικες δουλειές παλιογκουφουλιές (ιστοί αράχνης)»: Δολερή συμπεριφορά και μηχανορραφίες Τούρκων σε βάρος των Ελλήνων.

78.- «Τούρκο έκανες φίλο; Κράτα και κανένα ξύλο»: Ειρηνική συνύπαρξη, όμως με προσοχή, προφύλαξη και πυγμή.

79.- «Τούρκον είδες; Άσπρα θέλει. Κι άλλον είδες; Κι άλλα θέλει»: Απληστία, φιλοχρηματία κι αρπακτικότητα Τούρκων [Τα άσπρα - akce ήταν ασημένια τουρκικά νομίσματα, που κόπηκαν το 1328 επί Ορχάν Α΄και αρχικά είχαν βάρος 1,20 gr περίπου].

80.- «Τούρκον φίλον έπιασες, φύλαγε την τσέπη σου»: Φιλοχρηματία, απιστία και αρπακτικότητα Τούρκων.

81.- «Τούρκος ήρθε, γρόσα θέλει, κι άλλος ήρθε, κι άλλα θέλει»: Όμοια με την (79).

82.- «Τούρκος και καλός δεν γίνεται»: Κακία.

                               

83.- «Τούρκος και μουλάρι και... καλόγηρος εμπιστοσύνη δεν έχουν»: Προσοχή και προφύλαξη από σεξουαλική διαστροφή και τις ύπουλες «κλωτσιές» των Τούρκων.

  

84.- «Τούρκος και σκυλί εμπιστοσύνη δεν έχουν»: Αναξιοπιστία και αγριότητα Τούρκων.

                     

85.- «Τούρκος, παπαγάλος και λαγός, και οι τρεις μπελάδες»: Αστεία παροιμία, που αφήνουμε σε σας να της δώσετε όποια ερμηνεία θέλετε!  

             

86.- «Τούρκο στο σπίτι φίλευε και την τιμή σου φύλαγε»: Φιληδονία Τούρκων κι αδιαφορία για την τιμή του άλλου [Ίδια παροιμία έχουν και οι Άραβες για τους Τούρκους].

87.- «Φεσωθήκαμε» (από το φέσι): Απογοήτευση.

88.- «Ώσπου ν’ ανέβη και να κατέβη το σπαθί του Τούρκου, έχει ο Θεός!»: Ελπίδα και πίστη στη βοήθεια του θεού, έστω και την τελευταία στιγμή.  

89.- «Χέστηκε η Φατμέ στο Γενί τζαμί»: Απάθεια, αδιαφορία.

Παλιοχωριανές εκφράσεις:

90.- «βρε Τούρκο», «μωρή Τούρκα»: Βρισιά, σκληρός άνθρωπος.

  

91.- «βρε τουρκανάκατε»: Βρισιά, όμοια με την (5). Λέγεται για άνθρωπο χωρίς ηθικές αρχές, που από υπολογισμό ανακατευόταν με Τούρκους κι επιδιδόταν σε ανήθικες πράξεις.

92.- «Γάδαρους διμένους, αγάς αναπαμένους»: Προνοητικότητα (Λέσβου).

                 

93.- «Κάθεται σαν τον πασά»: Τεμπελιά, ραχατλίκι.

94.- «Μέσα σι τούτου του ντουμάν’ δεν αναγνώνιτι φιρμάν’»: Μεγάλη φασαρία, αταξία.

95.- «Σα τουν δείτι του ντιρβίσ’, γράψιτί του πά’ σκη βρύσ’» (Αν ξαναδείτε το δερβίση [=μουσουλμάνος περιπλανώμενος μοναχός], γράψετέ το πάνω στη βρύση): Εξαφάνιση, απίθανο εύρεσης χαμένου αντικειμένου ή επιστροφής προσώπου.

96.- «Το ’μαθι τσι κ’φός η καδής» («Το έμαθε κι ο κουφός Τούρκος δικαστής»): Κοινολόγηση μυστικού, κοινοποίηση. Πολύ συχνή στο χωριό μας.

97.- «Τούρκιψι γη αγάς»: Καμιά αλλαγή.

98.- «Τούρτσ’ στ’ Ακράσ’»: Παροιμιώδης φράση, που λέγεται με θυμηδία στο Παλαιοχώρι, ως πείραγμα, για να δηλώσει ανυπόστατη φήμη, κι έχει σχέση με ένα αστείο περιστατικό του 1912. Την έχει διασώσει ο Γιάννης Μαυραγάνης στις σελ. 23-24 του βιβλίου του «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου» και στο 27ο τεύχος του περιοδικού «Τα Παλιοχωριανά», 1987, σελ. 414:     

     «Όταν ο ναύαρχος Κουντουριώτης ήλθε στη Λέσβο με το θωρηκτό «Αβέρωφ» κι άλλα ελληνικά πλοία στις 8 Νοεμβρίου 1912, για να ελευθερώσει τη Λέσβο από τους Τούρκους, ενώ οι άλλες τουρκικές αρχές παραδόθηκαν, ο στρατιωτικός διοικητής Γκανή αρνήθηκε και ταμπουρώθηκε στον Κλαπάδο. Μετά τη μάχη του Κλαπάδου, αναγκάστηκε να υπογράψει πρωτόκολλο παράδοσης στις 8 Δεκεμβρίου κι οι Έλληνες έπιασαν πολλούς Τούρκους αιχμαλώτους. Για ασφάλεια, όπως φαίνεται, τους μετέφεραν πρώτα στο γειτονικό χωριό Ακράσι και μετά στο Παλαιοχώρι, όπου διανυκτέρευσαν στην «Καφετέρια». Μάλιστα αναφέρεται ότι ένας απ’ αυτούς είχε κόψει θηλές από μαστούς Ελληνίδων και τις είχε κάνει κομπολόι!

     Πριν τους φέρουνε στο Παλαιοχώρι, κυκλοφόρησε η είδηση ότι έφτασαν Τούρκοι στο Ακράσι. Από σύγχυση όμως, συνέβη το παρακάτω εύθυμο περιστατικό: Η Μαριόγκα νόμισε ότι οι Τούρκοι πήγανε εκεί για να τιμωρήσουν τους Έλληνες που ξεσηκώθηκαν και σιγά-σιγά θα έφταναν και στο Παλαιοχώρι. Έμενε τότε με την κόρη της το Ρηνιώ, που ήταν παντρεμένη με τον Κανέλλο Λούπο, κι είχανε μερικά κουτσούβελα. Τις μέρες αυτές ο Κανέλλος δεν είχε γυρίσει από το ταξίδι του στα κάρβουνα. Τότε η Μαριόγκα, από φόβο που δεν είχανε κανέναν άντρα στο σπίτι, σκέφτηκε να ειδοποιήσει τον Κανέλλο να γυρίσει πίσω γρήγορα, γιατί οι Τούρκοι έφτασαν στ’ Ακράσι. Πήγε λοιπόν στη Βίγλα κι αγνάντευε το πέλαγος. Μόλις είδε ένα καράβι να περνά ανοιχτά από τη Μελίντα, έβαλε τις φωνές: "Ου παμπόρ (βαπόρι), ου παμπουριέρ’δις… Πείτι στουν Κανέλλα πους ήρταν Τούρτσ’ στ’ Ακράσ’ τσι να σ’κουθεί να έρκ’ αμάνι-μάνι". Την παραγγελία αυτή την επαναλάμβανε συνέχεια, νομίζοντας ότι οι "παμπουριέρ’δις" θ’ ακούσουν και θα μεταφέρουν την παραγγελία της στον Κανέλλο. Το έμαθαν τα πειραχτήρια της εποχής και το έκαναν παροιμιώδη φράση: "Ου παμπόρ), ου παμπουριέρ’δις. Τούρτσ’ στ’ Ακράσ’". Ακόμα και σήμερα ακούγεται καμιά φορά στο χωριό "Τούρτσ’ στ’ Ακράσ’"».

                                             

Παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις Τούρκων

για τους Έλληνες

α.- «Αίμα γκιαούρικο δε γίνεται Οθωμανός αν δεν το πιει»: Αιμοβόρο μίσος Τούρκων κατά Ελλήνων.

β.- «Γκιαούρ’ καβγά, Μουσουλμάν’ πιλάφ’»: Οι διχόνοιες των Ελλήνων κέρδος για τους Τούρκους.

γ.- «Νόμος στο Ρωμαίικο!»: Ειρωνεία, όταν το 1830 οι Έλληνες έφτιαξαν Ανεξάρτητο Νεοελληνικό Κράτος.

δ.- «Οι Ρωμιοί και με φουστανέλα και με παντελόνια Ρωμιοί είναι»: Δεν αλλάζει το χαρακτήρα ενός λαού η αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης.

ε.- «Οι Ρωμιοί δε συμφωνούσι, παρά μόνο στο κατούρημα»: Ασυμφωνία, διχόνοια, το πανάρχαιο ελάττωμα των Ελλήνων.

  ς΄.- «Ο Ρωμιός έχει το μυαλό έξω απ’ το φέσι του»: Η επιπολαιότητα κι η βιαστική κρίση ελαττώματα των Ελλήνων.

ζ.- Την πρώτη γνώση του Ρωμιού να την έχει το άλογό μας (ορμητική) και τη δεύτερη εμείς (έλεγαν οι Τούρκοι στα παιδιά τους): Βιαστική κι επιπόλαιη η πρώτη σκέψη κι απόφαση των Ελλήνων, σοφότερη η δεύτερη. Συνήθως βάζουν γνώση αφού πάθουν.

η.- Τρεις Ρωμιοί, πέντε μπαϊράκια (σημαίες): Φιλαρχία και πολυαρχία Ελλήνων [Προσέξτε πόσα κόμματα και πόσοι υποψήφιοι θα διεκδικήσουν την ψήφο μας στις προσεχείς εκλογές].

θ.- «Ένας Τούρκος αξίζει όσο δυο Ρωμιοί»: Υποτίμηση υπόδουλων Ελλήνων  και διακριτική συμπεριφορά σε βάρος τους.

     Εκτός από τα παραπάνω, η γλώσσα μας περιλαμβάνει πολλές σύνθετες ή απλές λέξεις με αρνητικό συνήθως περιεχόμενο, που φτιάχτηκαν στα χρόνια της τουρκοκρατίας κι επιβιώνουν μέχρι σήμερα ως ύβρεις κυρίως: τουρκολογιά, τουρκολόι, τουρκιά, Τούρκαλος (=άσπλαχνος, τύραννος), βρωμότουρκος και τουρκάλετσος, τουρκεύω, τουρκεμένη, τουρκογειτονιά, τούρκικο ασκέρι, σουλτάν μερεμέτ’, Γενίτσαρος, Γενιτσαριά, Γενιτσαροχώρι, τουρκόγερος και τουρκοκοτζάμπασης (=σκληρός προεστός), εκτουρκισμένος, φιρμάνι, φετφάς, χαράτσι, τουρκοφονιάς, τουρκογάμετος, τουρκομολεμένη, τουρκόσπορος, τουρκοσπορίτης, τουρκόσπερμα, τουρκόπιασμα, τουρκογεννημένος, τουρκοπατημένος, τουρκομερίτης, τουρκοπαιδεύω (=τιμωρώ με σκληρότητα), τουρκοπαίδεψη, τουρκοεβραίος (=σκληρός και φιλάργυρος), Γιουρούκης/Γιουρούκ’σα (περιπλανώμενος Τούρκος, που ζούσε κυρίως από την υλοτόμηση και την επαιτεία), τουρκάλογος (=πεισματάρης και φωνακλάς), τουρκοφάγος, τουρκογύφτισσα, Τουρκοβούνια και άλλες.       

     Τόσες πικρές εμπειρίες κι αρνητικά συναισθήματα των προπαππούδων μας από το μακρόχρονο θανάσιμο εναγκαλισμό των δύο λαών, κατακτητών Τούρκων κι υπόδουλων Ελλήνων, τα τετρακόσια χρόνια της τουρκοσκλαβιάς μάς κάνουν να αναρωτιόμαστε σήμερα αν θα μπορέσουμε κάποτε να δημιουργήσουμε μια σχέση καλής γειτονίας, χωρίς παραβιάσεις και κακοπιστία. Γιατί η ειρήνη είναι ένα ακριβό αγαθό, που όμως προϋποθέτει αμοιβαίο σεβασμό, αξιοπιστία και ανθρωπισμό. 

    

     Και μια διασκευασμένη παροιμία, που ταιριάζει στις περιστάσεις που βιώνουμε σήμερα. Δεν είναι υπερβολική, αν σκεφτούμε πόσα έχουμε ακούσει και πάθει από τους δυτικοευρωπαίους «συμμάχους» μας τα τελευταία χρόνια, αλλά και κατά τους παγκοσμίους πολέμους και τη μικρασιατική καταστροφή τον 20ό αιώνα: «Κάλλι’ έχω Τούρκου μαχαιριά, παρά Ευρωπαίου κρίση». 
   

     Αλήθεια, πότε θα πούμε στους «ειδικούς» που έχουν εγκατασταθεί στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη να πάνε στις χώρες τους να ισιώσουν τα δικά τους στραβά και να πιάσουν τα δικά τους λαμόγια; Έχουν κι εκείνοι έλλειμμα τρισεκατομμυρίων και χρωστούν πολλά και σ’ εμάς. Ζήτησε κανείς Έλληνας ευρωβουλευτής να ελεγχθούν τα περιουσιακά τους στοιχεία, αφού καθημερινά διαβάζουμε ότι εξυπηρετούν συμφέροντα; Δεν είμαστε όμως άμοιροι ευθυνών κι εμείς οι Έλληνες, αφού... «Ελλήνων καυγάς, Τούρκων και Ευρωπαίων χαλβάς». 

     Και μια και μιλάμε για παροιμίες, να μία που πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου: «Οι καλοί οι φράχτες κάνουν τους καλούς γειτόνους». Όσο για τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «άμα έχεις τέτοιους φίλους, τι τους θέλεις τους εχθρούς;»

ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ Μ. ΜΥΡΣΙΝΗ

Πηγές:

·   Καζαμίας 2011.

·  Καψάλη Γεράσιμου «Οι Τούρκοι εκ των παροιμιών του ελληνικού λαού» (130 παροιμίες για Τούρκους, Μάιος 1922), στο «Λαογραφία», 7.

·   Κουκουλέ Φαίδωνος «Βυζαντινών βίος και πολιτισμός», παράρτημα τόμου Ε΄, σελ. 27-32.

·   Μαυραγάνη Γιάννη «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου. Παράδοση-Ιστορία-Η ζωή και τα έθιμα», αυτοέκδοση, Αθήνα 1993/1995.

·   Περιοδικό «Τα Παλιοχωριανά», τεύχος 27ο, Αθήνα 1987, σελ. 414.

·   Σιμόπουλου Κ. «Διδάγματα κοινωνικοπολιτικά των παροιμιών όλων των εθνών», Αθήνα 1996.

·   Χατζόγλου – Μπλάνη Πόπη «Τραγούδια από την παράδοση της Λέσβου. Παροιμίες - Γνωμικά», έκδοση Εταιρίας Αιολικών Μελετών, Μυτιλήνη 2005.

·   http://olympia.gr

·   http://wikiquote.org/wiki/

·   http://www.iospress.gr/ios1995/ios19950326b.htm

·   http://www.patris.gr/articles/72919?PHPSESSID=

·   http://www.stougiannidis.gr/proverbs_men_de.htm

·   http://coinsmaniaothoman.tripod.com/turkish-coins.htm

    

· Διαβάστε την ανάρτησή μας "ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ" (24-2-2013) στην παρακάτω διεύθυνση:

 http://paleochori-lesvos.blogspot.gr/2013/02/blog-post_24.html