Βοήθεια για μαθητές/μαθήτριες Α΄ Γυμνασίου για ΙΣΤΟΡΙΑ και ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
₪₪₪₪₪ ΑΡΧΑЇΚΗ ΕΠΟΧΗ – ΑΘΗΝΑ (σελ. 50 - 51) ₪₪₪₪₪
• Ο ΧΩΡΟΣ:
- Αττική: μικρή τριγωνική χερσόνησος Ν.Α. της Στερεάς Ελλάδας, που καταλήγει στο ακρωτήριο Σούνιο. Βρέχεται από το Αιγαίο πέλαγος και το Σαρωνικό κόλπο και περιλαμβάνει και τη νήσο Σαλαμίνα.
- Όρη: Πάρνηθα, Κιθαιρώνας, Υμηττός, Πεντέλη.
- Ποτάμια: Κηφισός, Ιλισός, Ηριδανός.
- Πεδιάδες: Αθηνών, Ελευσίνας, Μαραθώνα, Μεσογείων.
- Κλίμα: γλυκύ και αίθριο.
- Έδαφος: πετρώδες, όχι γόνιμο (“λεπτόγεως”).
- Ναυτιλία: Έχει καλά λιμάνια (Πειραιάς, Φάληρο) και όρμους, που ευνοούν την ανάπτυξη της ναυτιλίας.
- Παραγωγή: λάδι, κρασί, μέλι, μάρμαρα πεντελικά, ασήμι (μεταλλεία Λαυρίου).
• ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ: η θεά Αθηνά (Έρις Ποσειδώνα – Αθηνάς για την προστασία της Αθήνας – Νίκη της Αθηνάς).
• ΚΑΤΟΙΚΕΙΤΑΙ: από τα νεολιθικά χρόνια. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε χωριά-κράτη, αργότερα έγινε συνένωσή τους σε ενιαίο κράτος, ο λεγόμενος “συνοικισμός”, που αποδίδεται στο Θησέα και εορταζόταν με τα “Συνοίκια” / Παναθήναια.
• 4 ΦΥΛΕΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (ΙΩΝΕΣ): 1) Αιγικορείς, 2) Αργαδείς, 3) Γελέοντες, 4) Όπλητες.
• ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ:
1. Γραπτοί νόμοι (αίτημα όλων των τάξεων).
2. Συμμετοχή στην εξουσία (αστική τάξη: πλούσιοι ναυτικοί+βιοτέχνες).
3. Αναδασμός γης (αίτημα ακτημόνων).
1) Βασιλεία (μοναρχικό πολίτευμα – την εξουσία κατέχει ο βασιλιάς, ενώ η βουλή των γερόντων έχει μόνο συμβουλευτικό ρόλο). Τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας ο Κόδρος, ο οποίος θυσιάστηκε, για να μην κυριεύσουν οι Δωριείς την πατρίδα του, σύμφωνα με χρησμό. Οι Αθηναίοι δεν ξαναέκαναν άλλον βασιλιά, για να τον τιμήσουν. Έχουμε ειρηνική μετάβαση από τη βασιλεία στην αριστοκρατία.
2) Αριστοκρατία (ολιγαρχικό πολίτευμα - την εξουσία κατέχουν οι άριστοι, ευγενείς γαιοκτήμονες).
• 632 π.Χ.: Κίνημα του Κύλωνα, ολυμπιονίκη γαμπρού του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη, με σκοπό να γίνει τύραννος της Αθήνας – Κατάληψη της Ακρόπολης – Επίθεση Αθηναίων υπό τον Αλκμεωνίδη Μεγακλή – Αποτυχία Κύλωνα και διαφυγή του στα Μέγαρα – Ικεσία των οπαδών του Κύλωνα στο ναό της Πολιάδος Αθηνάς – Συμφωνία να φύγουν χωρίς να τους πειράξουν – Θανάτωσή τους, πράξη ιερόσυλη, αφού είχαν πέσει ικέτες ( Κυλώνειο άγος ) – Λοιμός στην Αθήνα – Εξορία Αλκμεωνιδών – Καθαρισμός Αθήνας από το μάντη Επιμενίδη, που τον έφεραν από την Κρήτη – Κοινωνικές αναταραχές.
• 624 π.Χ.: Νομοθεσία του Δράκοντα, που του ανέθεσαν να γράψει νόμους. Ο Δράκων έγραψε αυστηρότατους νόμους (“Δρακόντεια μέτρα, γραμμένα με αίμα”), που ευνοούσαν μόνο τους αριστοκράτες και τιμωρούσαν τα περισσότερα αδικήματα με ποινή θανάτου. Δικαιώματα στους “όπλα παρεχομένους”. Ακολουθούν σφοδρές κοινωνικές συγκρούσεις.
3) Τιμοκρατία (ολιγαρχικό πολίτευμα – την εξουσία κατέχουν οι πλούσιοι).
• 594 π.Χ.: Νομοθεσία του Σόλωνα, που οι Αθηναίοι τον όρισαν “νομοθέτη” και “διαλλακτή”. Το πολίτευμα γίνεται Τιμοκρατία, ολιγαρχικό πολίτευμα, που χωρίζει τις κοινωνικές τάξεις με βάση την περιουσία και δίνει τα περισσότερα δικαιώματα στους πλούσιους. Ο Σόλων όρκισε τους Αθηναίους να μην αλλάξουν για 10 χρόνια τους νόμους του κι έφυγε σε ταξίδια, για να αποφύγει όσους του ζητούσαν αλλαγές, κυρίως αναδασμό γης.
4) Τυραννίδα Πεισιστρατιδών (μοναρχικό πολίτευμα: την εξουσία αρπάζει πραξικοπηματικά ένας, ο τύραννος, και κυβερνά με βία).
• 561/560 - 546 - 527 π.Χ.: Πεισίστρατος: (527 π.Χ.: θάνατος Πεισιστράτου. Την εξουσία παίρνουν οι τρεις γιοι του).
• 527-516 π.Χ.: Ιππίας, Ίππαρχος, Θεσσαλός (516 π.Χ.: θάνατος Θεσσαλού).
• 516-514 π.Χ.: Ιππίας, Ίππαρχος (514 π.Χ.: δολοφονία Ίππαρχου από Αρμόδιο και Αριστογείτονα, “τυραννοκτόνους”).
• 514-510 π.Χ.: Ιππίας (Το 510 π.Χ. γίνεται επανάσταση Αθηναίων κατά του Ιππία με αρχηγό τον Κλεισθένη. Ο Ιππίας θα καταφύγει στον Πέρση βασιλιά Δαρείο).
5) Δημοκρατία
• 510-508 π.Χ.: Ο Κλεισθένης κάνει μεταρρύθμιση του πολιτεύματος και θεμελιώνει το Δημοκρατικό πολίτευμα (η εξουσία στο λαό-Δήμο), για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας.
₪₪₪₪₪
ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (σελ. 52 - 53)
1. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΟΥ ΣΟΛΩΝΑ
Το 594 π.Χ. οι Αθηναίοι ορίζουν “νομοθέτη” και “διαλλακτή” το Σόλωνα, ελεγειακό ποιητή κι έναν από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας.
• Σεισάχθεια: περιελάμβανε σειρά νομοθετικών μέτρων:
α) Κατάργηση χρεών.
β) Απαγόρευση δανεισμού “επί σώμασιν”, δηλ. με ενέχυρο την προσωπική ελευθερία.
γ) Απελευθέρωση αυτών που είχαν γίνει δούλοι για χρέη.
δ) Ανατίμηση νομίσματος (1 μνα = 100 δραχμές, αντί 70).
• 4 ΦΥΛΕΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (Οι Αθηναίοι ήταν Ίωνες): 1) Αιγικορείς, 2) Αργαδείς, 3) Γελέοντες, 4) Όπλητες.
• ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ: Τιμοκρατία - χωρισμός πολιτών σε κοινωνικές τάξεις με βάση την περιουσία τους.
• ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ (4):
1. Πεντακοσιομέδιμνοι, με περιουσία άνω των 300 έως 500 μεδίμνων (μέδιμνος = 80 κιλά περίπου, μέτρο χωρητικότητας).
2. Τριακοσιομέδιμνοι ή Ιππείς, με περιουσία άνω των 200 έως 300 μεδίμνων.
3. Διακοσιομέδιμνοι ή Ζευγίτες, με περιουσία άνω των 100 έως 200 μεδίμνων.
4. Θήτες, με περιουσία μέχρι 100 μέδιμνους ή καθόλου.
• ΑΡΧΕΣ ΕΠΙ ΣΟΛΩΝΟΣ:
α) Εκκλησία του Δήμου (γενική συνέλευση των πολιτών όλων των κοινωνικών τάξεων άνω των 20 ετών).
β) Βουλή των Τετρακοσίων (4 φυλές х 100 βουλευτές = 400).
γ) Ηλιαία (λαϊκό υπαίθριο δικαστήριο με 5.000 μέλη+1.000 αναπληρωματικά = 6.000).
δ) Εννέα Άρχοντες (1 Επώνυμος άρχων, 1 Άρχων Βασιλεύς, 1 Πολέμαρχος, 6 Θεσμοθέτες = 9 άρχοντες).
ε) Άρειος Πάγος, παλιό δικαστήριο, με πολλές δικαιοδοσίες.
2. ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄: Αριστοτέλους “Αθηναίων Πολιτεία”, 11.1 – ερώτηση λεζάντας:
• Επτά σοφοί της αρχαιότητας: 1. Βίας ο Πριηνεύς, 2. Θαλής ο Μιλήσιος, 3. Κλεόβουλος ο Ρόδιος, 4. Περίανδρος ο Κορίνθιος, 5. Πιττακός ο Μυτιληναίος, 6. Σόλων ο Αθηναίος, 7. Χίλων ο Λακεδαιμόνιος.
• Ο Σόλων δεσμεύει με όρκο τους Αθηναίους να μην αλλάξουν τους νόμους του για 10 χρόνια και φεύγει για ταξίδια.
3. ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄: Πλουτάρχου “Βίοι Παράλληλοι – Σόλων”, 20:
• Πώς κρίνετε το νόμο του Σόλωνα για την κατάργηση της προίκας, ως μέτρο κοινωνικής πολιτικής για την προστασία του γάμου και της οικογένειας; Γράψετε τη γνώμη σας.
4. ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΙΔΩΝ (Πεισίστρατος: 561/560 – 546 – 527 π.Χ. – Ιππίας, Ίππαρχος, Θεσσαλός: 527–516 π.Χ./θάνατος του Θεσσαλού – Ιππίας, Ίππαρχος: 516–514 π.Χ./δολοφονία Ίππαρχου από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, τους “τυραννοκτόνους” -- Ιππίας: 514 - 510 π.Χ./ επανάσταση των Αθηναίων κατά του Ιππία – ο Ιππίας θα καταφύγει στον Πέρση βασιλιά Δαρείο).
• Μετριοπαθής η πολιτική του τυράννου Πεισιστράτου, παλιού αρχηγού των Διακρίων.
• Σημαντικά δημόσια έργα: Εκατόμπεδον, Εννεάκρουνος Κρήνη, Υδραγωγείο, Τελεστήριο Ελευσίνας, νέα Αγορά, ναός Ολύμπιου Δία, Βιβλιοθήκη, Θέατρο του Διονύσου κ.ά.
• Περιοδεύοντα δικαστήρια στο ύπαιθρο.
• Καταγραφή ομηρικών επών.
• Καθιέρωση Διονυσίων και δραματικών παραστάσεων και λαμπρότητα στα Παναθήναια.
• Ενίσχυση εμπορίου και βιοτεχνίας.
• Κατάληψη Σίγειου και δημιουργία ισχυρής ναυτικής βάσης.
• Επιβολή του φόρου της δεκάτης (10% επί της ιδιοκτησίας γης).
5. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ:
• Κλεισθένης: Αθηναίος δημοκρατικός από το γένος των Αλκμεωνιδών, αρχηγός των “Παραλίων”, γιος της Αγαρίστης, κόρης του τυράννου της Σικυώνας Κλεισθένη. Το 510-508 π.Χ. θεμελίωσε το Δημοκρατικό πολίτευμα, για πρώτη φορά στην Ιστορία.
• 510-508 π.Χ. – Δημοκρατική μεταρρύθμιση – καινοτομίες του Κλεισθένη, θεμελιωτή Δημοκρατίας:
α) 10 φυλές: Το μαντείο των Δελφών όρισε τους γενάρχες τους: 1. Αιαντίς (Αίας), 2. Αιγηίς (Αιγεύς), 3. Ακαμαντίς (Ακάμας), 4. Αντιοχίς (Αντίοχος), 5. Ερεχθηίς (Ερεχθεύς), 6. Ιπποθωντίς (Ιπποθόων), 7. Κεκροπίς (Κέκροπας), 8. Λεοντίς (Λέοντας), 9. Πανδιονίς (Πανδίων), 10. Οινηίς (Οινεύς).
β) 100 δήμοι: (10 φυλές х 10 δήμους = 100 δήμοι – σύστημα τριττύων: δήμοι από άστυ, παράλια, μεσόγεια).
γ) 10 στρατηγοί: (ετήσιοι αιρετοί πολιτικοί και στρατιωτικοί άρχοντες, ένας από κάθε φυλή).
δ) Βουλή των Πεντακοσίων: (10 φυλές х 50 βουλευτές = 500 βουλευτές, που εκλέγονταν με κλήρο κι έπρεπε να είναι από 30 ετών και άνω / νομοθετικό προβουλευτικό έργο).
ε) Εκκλησία του Δήμου: Συνέλευση Αθηναίων πολιτών από 20 ετών και άνω, με αυξημένες αρμοδιότητες.
στ) Ηλιαία: (10 φυλές х 500 ηλιαστές = 5.000+1.000 αναπληρωματικοί = 6.000 /Λαϊκό υπαίθριο δικαστήριο).
ζ) Άρειος Πάγος: παλιό δικαστήριο.
η) 9 Άρχοντες:
- 1 Επώνυμος άρχων, που έδινε το όνομά του στο έτος και το χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι για να χρονολογούν.
- 1 Άρχων Βασιλεύς, με θρησκευτικά καθήκοντα.
- 1 Πολέμαρχος, με στρατιωτικά καθήκοντα.
- 6 Θεσμοθέτες, για να επιβλέπου την τήρηση των νόμων.
6. ΚΕΙΜΕΝΟ Γ΄: Αριστοτέλη “Αθηναίων Πολιτεία” 20.4 και 21, 1-2: ΜΗ ΦΙΛΟΚΡΙΝΕΙΝ
– φυλοκρινέω (φυλή + κρίνω) = κάνω διακρίσεις μεταξύ των φυλών // ξεχωρίζω τις φυλές – φυλοκρινεῖν (απαρέμφατο του ρ. φιλοκρινέω).
7. ΚΕΙΜΕΝΟ Δ΄: Αριστοτέλη “Αθηναίων Πολιτεία” 22. 1-3:
• ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΣΜΟ ΤΟΥ ΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΥ;
Ο Οστρακισμός ήταν προληπτικό μέτρο προστασίας του δημοκρατικού πολιτεύματος από φιλόδοξα ισχυρά άτομα, που πιθανόν θα προσπαθούσαν να καταλύσουν τη Δημοκρατία και να γίνουν τύραννοι. Κάθε άνοιξη συγκεντρώνονταν οι Αθηναίοι πολίτες στην Εκκλησία του Δήμου και κάθε πολίτης χάραζε πάνω σε ένα όστρακο (=κομμάτι σπασμένου πήλινου αγγείου) το όνομα του συμπολίτη του, που τον θεωρούσε επικίνδυνο για το δημοκρατικό πολίτευμα, επειδή είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη. Η ψηφοφορία ήταν μυστική. Αν είχαν καταμετρηθεί στην ψηφοφορία 6.000 όστρακα τουλάχιστον με το όνομα ενός Αθηναίου, εξοριζόταν για 10 χρόνια κι έφευγε μέσα σε δέκα μέρες από την Αθήνα. Η περιουσία του δημευόταν, αλλά του την επέστρεφαν, όταν γύριζε από την εξορία. Μερικές φορές δινόταν αμνηστία στους πολιτικούς εξόριστους (π.χ. λίγο πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας). Αυτό το μέτρο της προληπτικής απομάκρυνσης θα γίνει αργότερα όπλο εναντίον πολιτικών αντιπάλων. Ο Αριστείδης, ο Θεμιστοκλής, ο Κίμων κ.ά. εξοστρακίστηκαν.
8. ΕΡΩΤΗΣΗ 3 σελ. 51: ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ
α) Γιατί πήρε την ονομασία αυτή ο Άρειος Πάγος; (Άρης > Άρειος + πήγνυμι > πάγος = βράχος);
Γιατί, κατά τη Μυθολογία, στο λόφο δικάστηκε κάποτε ο θεός Άρης, που σκότωσε τον Αλιρρόθιο, γιο του Ποσειδώνα.
β) Τι είναι σήμερα ο Άρειος Πάγος; Ανώτατο ποινικό και πολιτικό δικαστήριο, που ελέγχει αν οι αποφάσεις των ποινικών και πολιτικών δικαστηρίων είναι σύμφωνες με το γράμμα και το πνεύμα του νόμου.
γ) Ποια τοπική διοίκηση της Στερεάς Ελλάδας (Νοέμβριος 1821) έφερε αυτό το όνομα;
Το όνομα “Οργανισμός της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος ή Άρειος Πάγος” έφερε ένας οργανισμός, που συγκροτήθηκε το Νοέμβριο του 1821 για τη διοίκηση της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Αυτή την τοπική διοίκηση την εξέλεξε η συνέλευση των Σαλώνων (Άμφισσα), στην οποία πρωτοστατούσε ο Θ. Νέγρης.
₪₪₪₪₪ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ₪₪₪₪₪
ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΑ ΘΕΩΡΙΚΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΘΕΣΠΙΣΤΗΚΑΝ; (Βλέπε σελ. 72 και 108)
Τα θεωρικά ήταν χρήματα που παρείχε το κράτος της Αθήνας στους άπορους πολίτες αρχικά κι αργότερα σε όλους τους πολίτες, ως αντίτιμο του εισιτηρίου τους, για την είσοδό τους στο θέατρο και την παρακολούθηση παραστάσεων τραγωδίας, κωμωδίας και σατυρικού δράματος. Με νόμο απαγορευόταν, με ποινή θανάτου, να διατεθούν τα θεωρικά για άλλο σκοπό.
Η θέσπισή τους έγινε:
α. Ως μέτρο κοινωνικής προστασίας των απόρων.
β. Γιατί θεωρούσαν το θέατρο “σχολειό της Δημοκρατίας”.
γ. Ως μέσο πνευματικής και ηθικής εξύψωσης των πολιτών. Γιατί πίστευαν ότι το θέατρο έχει μεγάλη πολιτιστική-παιδαγωγική σημασία, αφού, μέσα από τους μύθους, διδάσκονταν οι πολίτες να αποφεύγουν την υπερβολή και την αλαζονεία (ύβρη) και να ακολουθούν το μέτρο και το δρόμο της σύνεσης και της αρετής.
ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ - ΑΡΧΟΝΤΕΣ - ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ (Βλέπε σελ. 73)
1. Εκκλησία του Δήμου: Γενική συνέλευση των Αθηναίων πολιτών, με δικαίωμα λόγου και ψήφου.
2. Δέκα Στρατηγοί: Ανώτατοι ετήσιοι αιρετοί πολιτικοί και στρατιωτικοί άρχοντες, ένας από κάθε φυλή.
3. Βουλή των Πεντακοσίων: Αιρετοί άρχοντες (βουλευτές/πρυτάνεις), με κύριο έργο να ετοιμάζουν τα προβουλεύματα, τα νομοσχέδια, για ψήφιση από την Εκκλησία του Δήμου.
4. Εννέα Άρχοντες: Επώνυμος Άρχων, Άρχων Βασιλεύς, Πολέμαρχος και Έξι Θεσμοθέτες. Από αιρετοί, γίνονται κληρωτοί τον 5ο αι. π.Χ..
5. Άρειος Πάγος: Παλιό δικαστήριο, που ο Εφιάλτης και ο Περικλής περιόρισαν τις αρμοδιότητές του σε δίκες για φόνους εκ προμελέτης, εμπρησμούς και θρησκευτικά αδικήματα.
6. Ηλιαία: Λαϊκό δικαστήριο με 6.000 αιρετούς για ένα έτος δικαστές/ηλιαστές, χωρισμένο σε 10 τμήματα, που το καθένα είχε αρμοδιότητα σε διαφορετικό δικαστικό φορέα. Στα χρόνια του Περικλή εκδίκαζε τις περισσότερες και σημαντικότερες δίκες.
7. Εκτός από τους παραπάνω θεσμούς και άρχοντες, υπήρχαν και άλλοι κατώτεροι κρατικοί αξιωματούχοι και ειδικά δικαστήρια. Για να μπορούν να μετέχουν και οι πιο φτωχοί Αθηναίοι πολίτες, ο Περικλής καθιέρωσε το δικαστικό, βουλευτικό και εκκλησιαστικό μισθό.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (Βλέπε σελ. 78)
Η εκπαίδευση ήταν ιδιωτική κι άρχιζε από 7 ετών για τα αγόρια, ενώ τα κορίτσια έμεναν στο σπίτι και μάθαιναν να κάνουν οικιακές δουλειές κι εργόχειρα. Αρμόδιοι για την ανατροφή και εκπαίδευση των παιδιών ο πατέρας, η μητέρα, η τροφός, ο παιδαγωγός και οι δάσκαλοι.
- παιδαγωγός: Μορφωμένος κι έμπιστος δούλος, που βοηθά το παιδί στην εκμάθηση των μαθημάτων του και το συνοδεύει στο σχολείο.
- γραμματιστής: Διδάσκει ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, απαγγελία των ποιημάτων του Όμηρου και άλλων ποιητών, παιάνες, ρητά κ.ά. (βασική θεωρητική μόρφωση).
- παιδοτρίβης: Ο γυμναστής, που γυμνάζει το σώμα του παιδιού και κανονίζει τη δίαιτά του. Από 12 ετών πηγαίνει στο γυμναστήριο/γυμνάσιο και γυμνάζεται σε παλαίστρα. Η Αθήνα είχε 3 γυμνάσια.
- κιθαριστής: Δάσκαλος της μουσικής (κιθάρα ή αυλός ή άλλο).
- σοφιστές: Διανοούμενοι από την Αθήνα ή άλλες ελληνικές πόλεις, δάσκαλοι της ρητορικής με ευρεία μόρφωση, που δίδασκαν νέους ή μεγάλους με υψηλή αμοιβή. Γνωστοί σοφιστές: Πρόδικος ο Κείος, Ιππίας ο Ηλείος, Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης, Γοργίας ο Λεοντίνος.
- η Αθήνα: Ολόκληρη η πόλη ( αγορά, γυμναστήρια, στοές, δρόμοι, εργαστήρια, κουρεία ) ήταν ένα μεγάλο ανοιχτό σχολείο, όπου γίνονταν πολιτικές και φιλοσοφικές συζητήσεις. Η Αθήνα ήταν το λαμπρό πνευματικό κέντρο του Ελληνισμού, “Ἑλλάδος παίδευσις”, κατά το Θουκυδίδη.
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ (Βλέπε σελ. 73-74)
Λειτουργίες = Έκτακτες κρατικές δαπάνες, που τις ανέθετε το κράτος σε πολύ πλούσιους Αθηναίους. Ήταν ένα είδος έμμεσης φορολόγησης των πλουσίων, ένα πρωτότυπο φορολογικό μέτρο, για να ανακουφίζεται το κράτος από τις μεγάλες δαπάνες για εκδηλώσεις προβολής της Αθήνας και πολυδάπανα έργα. Ο πλούσιος που αναλάμβανε μία λειτουργία θεωρούσε μεγάλη τιμή κι έπαιρνε ως αντάλλαγμα προσωπική προβολή, επαίνους και τιμές από το κράτος, πανελλήνια φήμη και περηφάνια για την προσφορά του στην πατρίδα του. Μπορούσε ακόμα να στήσει αναμνηστικό μνημείο. Αν, αντίθετα, ο πλούσιος Αθηναίος δεν ήθελε να αναλάβει μια λειτουργία, έπρεπε να προτείνει κάποιον άλλο πιο πλούσιο και να γίνει αντίδοσις περιουσίας, δηλαδή να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους.
Κυριότερες λειτουργίες ήταν:
• Τριηραρχία: Ανάληψη δαπάνης από έναν πολύ πλούσιο Αθηναίο, για τον εξοπλισμό και τη συντήρηση ενός κρατικού πλοίου, μιας τριήρους. Ήταν η πιο δαπανηρή λειτουργία. Ο πλούσιος Αθηναίος που κάλυπτε τη δαπάνη αυτή είχε το δικαίωμα να είναι κυβερνήτης του πλοίου, τριήραρχος.
• Χορηγία: Ανάληψη δαπάνης από έναν πλούσιο Αθηναίο, για την εξάσκηση Χορού και το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης τραγωδίας ή κωμωδίας. Ο επώνυμος Άρχων όριζε ένα χορηγό για κάθε τραγικό ή κωμικό ποιητή. Αν έπαιρνε πρώτο βραβείο, ο χορηγός έπαιρνε ως βραβείο έναν τρίποδα και είχε το δικαίωμα να κατασκευάσει χορηγικό μνημείο και να στήσει τον τρίποδα. Σωζόμενο μέχρι σήμερα χορηγικό μνημείο είναι το Μνημείο του Λυσικράτη στην Πλάκα, γνωστό ως “Φανάρι του Διογένη”.
• Γυμνασιαρχία: Ανάληψη δαπάνης από έναν πλούσιο Αθηναίο, για τη διατροφή και την εκγύμναση αθλητών που θα έπαιρναν μέρος σε γυμνικούς αγώνες. Σε περίπτωση νίκης, ο γυμνασίαρχος είχε το δικαίωμα να στήσει αναμνηστικό μνημείο.
• Εστίαση: Ανάληψη δαπάνης από έναν πλούσιο Αθηναίο, για την παράθεση δημόσιου γεύματος στα μέλη της φυλής του σε περίοδο εορτής ή αγώνων.
• Αρχιθεωρία: Ανάληψη δαπάνης από έναν πλούσιο Αθηναίο, για αποστολή μιας επίσημης αντιπροσωπείας στη Δήλο, όταν τελούνταν εκεί τα Δήλια, ή σε άλλο ιερό ή σε πανελλήνιους αγώνες. Οι απασταλμένοι ονομάζονταν θεωροί.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ (Βλέπε σελ. 80)
1. Παναθήναια, προς τιμήν της θεάς Αθηνάς και σε ανάμνηση του συνοικισμού (Συνοίκια) από το Θησέα. Κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν τα Μεγάλα Παναθήναια και διαρκούσαν τέσσερις ημέρες, ενώ τα Μικρά Παναθήναια διαρκούσαν δύο ημέρες. Κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων γίνονταν μουσικοί και αθλητικοί αγώνες, λαμπαδηδρομίες, θυσίες. Ειδικά αγγεία, οι παναθηναϊκοί αμφορείς, δίνονταν στους νικητές των αγώνων, ως βραβεία. Στη μία πλευρά τους εικονιζόταν η θεά Αθηνά, στην άλλη η επιγραφή “τῶν Ἀθήνηθεν ἄθλων” και συνήθως παράσταση σχετική με το αγώνισμα, στο οποίο είχε νικήσει ο αθλητής. Κορυφαία εκδήλωση η Παναθηναϊκή πομπή, για τη μεταφορά του πέπλου της θεάς πάνω σε ιστό ενός πλοίου με ρόδες. Η μεγαλόπρεπη πομπή των Παναθηναίων έχει απεικονιστεί στη ζωοφόρο του Παρθενώνα και οι 192 ανάγλυφες μορφές των Αθηναίων εικάζεται πως ήταν των 192 πεσόντων κατά τη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. .
2. Προς τιμήν του θεού Διόνυσου τελούνταν τέσσερις γιορτές και διαγωνισμοί αρχαίου δράματος.
• Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια
• Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια
• Λήναια
• Ανθεστήρια
3. Ελευσίνια, προς τιμήν της Δήμητρας, της Περσεφόνης (Κόρης) και του Βάκχου, στις αρχές Οκτωβρίου. Η πομπή ξεκινούσε από την Αθήνα και, μέσω της Ιεράς Οδού, κατέληγε στην Ελευσίνα, όπου τελούνταν τα ελευσίνια μυστήρια.
[Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε Ρόμπερτ Φλασελιέρ “Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων”]
₪₪₪₪₪
ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ (Βλέπε σελ. 75-76)
1. Αθηναίοι πολίτες: Όσοι είχαν και τους δύο γονείς Αθηναίους κι αργότερα και τον ένα από τους δύο (πατέρα ή μητέρα) Αθηναίο. Μόνο οι άνδρες είχαν δικαίωμα να ασχολούνται με την πολιτική και να αναλαμβάνουν αξιώματα, οι γυναίκες αποκλείονταν, με εξαίρεση το αξίωμα της ιέρειας.
Δικαιώματα Αθηναίων πολιτών:
• Δικαίωμα συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου, με δικαίωμα λόγου και ψήφου. Συμβουλεύουν την πόλη τους, εκλέγουν τους άρχοντες, νομοθετούν, αποφασίζουν για τα σημαντικά κρατικά ζητήματα.
• Δικαίωμα να αναλαμβάνουν αξιώματα, με ψήφο ή κλήρωση: στρατηγοί, βουλευτές, δικαστές, ιερείς.
• Δικαίωμα να μετέχουν σε κληρουχίες (διανομή κατακτημένης γης με κλήρο).
Υποχρεώσεις Αθηναίων πολιτών:
• Να στρατεύονται από 18-20 ετών και όποτε άλλοτε τους καλούσε η πόλη, μέχρι τα 50 τους χρόνια. Στα 18 χρόνια τους εγγράφονταν στους καταλόγους των πολιτών, έδιναν όρκο κι υπηρετούσαν τη στρατιωτική τους θητεία για δύο χρόνια.
• Να πληρώνουν τακτικές κι έκτακτες εισφορές.
• Να αναλαμβάνουν λειτουργίες οι πολύ πλούσιοι.
• Να τηρούν τους νόμους και να πείθονται στους άρχοντες.
2. Μέτοικοι: Ξένοι, Έλληνες από άλλες ελληνικές πόλεις, που είχαν εγκατασταθεί κι εργάζονταν και ζούσαν μόνιμα στην Αθήνα.
Δικαιώματα Μετοίκων:
• Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.
• Δικαίωμα ν’ ασχολούνται με εμπόριο ή άλλη εργασία.
• Δεν επιτρεπόταν να έχουν ιδιοκτησία.
• Δεν επιτρεπόταν να εμφανίζονται οι ίδιοι μόνοι στο δικαστήριο, αλλ’ αντιπροσωπεύονταν από τον προστάτη.
Υποχρεώσεις Μετοίκων:
• Να στρατεύονται.
• Να πληρώνουν το μετοίκιον, ετήσιο ειδικό φόρο.
• Να έχουν έναν Αθηναίο προστάτη-εγγυητή.
• Να τηρούν τους νόμους της Αθήνας.
3. Δούλοι: Περίπου 200.000 ψυχές χωρίς ελευθερία και δικαιώματα, που υπηρετούσαν τους ιδιώτες ή το κράτος, ως κρατικοί δούλοι. Ήταν αιχμάλωτοι πολέμου ή παιδιά δούλων ή αγορασμένοι από σκλαβοπάζαρα. Εργάζονταν ως οικιακοί υπηρέτες (οικέτες) ή στους αγρούς ή στα εργαστήρια ή ο κύριός τους τους νοίκιαζε στο κράτος. Οι μορφωμένοι γίνονταν παιδαγωγοί. Οι κρατικοί δούλοι γίνονταν δεσμοφύλακες, λογιστές, αστυνόμοι, εργάτες, υπηρέτες ναών, εργάτες ορυχείων Λαυρίου και άλλα.
Δικαιώματα Δούλων:
• Κανένα δικαίωμα, κυρίως χωρίς το δικαίωμα της ελευθερίας.
• Μπορούσαν μόνο να καταφεύγουν ως ικέτες στο Βωμό του Ελέους ή σε ναούς, αν ο κύριός τους τους κακοποιούσε.
Υποχρεώσεις Δούλων:
• Να υπηρετούν πιστά τους κυρίους τους ή το κράτος.
• Να στρατεύονται μαζί με τους κυρίους τους. Αν ανδραγαθούσαν στη μάχη, τους χαριζόταν η ελευθερία, ονομάζονταν "απελεύθεροι" κι είχαν λίγα δικαιώματα.
******
Μετά τους Περσικούς πολέμους, η Αθήνα στερέωσε τη Δημοκρατία και άλλους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, απέκτησε μεγάλη δύναμη και λαμπρή δόξα σ’ όλη την Ελλάδα, κατασκεύασε τα Μακρά Τείχη και μεγάλο στόλο, ανέπτυξε την οικονομία και τον πολιτισμό κι έγινε μια πόλη-κράτος με πνευματική και καλλιτεχνική άνθιση. Στο απόγειο της δόξας της, λαμποκοπά και προκαλεί συνάμα, αφού κινεί το φθόνο και τον ανταγωνισμό άλλων ελληνικών πόλεων κι η ίδια δεν καταφέρνει να αποφύγει τα λάθη, που θα προκαλέσουν ένα μακροχρόνιο καταστροφικό εμφύλιο σπαραγμό, το μεγαλύτερο εμφύλιο πόλεμο των Ελλήνων, τον Πελοποννησιακό πόλεμο (431 – 404 π.Χ.).
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ (Βλέπε σελ. 75-76)
- Ήταν κατώτερη από τον άνδρα, περιορισμένη μέσα στο σπίτι.
- Χώρος δράσης της η οικία: περιποίηση οικογένειας και σπιτιού, επίβλεψη δούλων, υφαντική, μαγειρική κ.ά.
- Ανατροφή παιδιών.
- Λίγες οι ευκαιρίες για έξοδο από το σπίτι, κυρίως στις γιορτές και με συνοδεία κάποιας δούλας.
- Έμενε σε ιδιαίτερο χώρο του σπιτιού, το γυναικωνίτη.
- Οι Αθηναίες αγαπούσαν τα κοσμήματα και τον καλλωπισμό.
- Το αξίωμα της ιέρειας ήταν το μόνο δημόσιο λειτούργημα που μπορούσε να αναλάβει.
- Μπορούσε να συμμετέχει στα ελευσίνια μυστήρια και σ’ άλλες λατρευτικές τελετές.
- Διδάσκεται από τη μητέρα οικιακές εργασίες και από τον παιδαγωγό ανάγνωση και γραφή στο σπίτι.
- Ως κόρη δίνει στον άνδρα προίκα, ως σύζυγος γεννά νόμιμους κληρονόμους του άνδρα της, ως εταίρα μετέχει σε συμπόσια και τέρπει τον άνδρα με την ομορφιά και τη χάρη της, ως αυλητρίδα/παλλακίδα ικανοποιεί τις ανάγκες του αφέντη άνδρα, ως δούλη υπάρχει για να εργάζεται αδιάκοπα, να υπηρετεί πιστά, να εργάζεται να υπακούει τυφλά, να μη μιλά.
Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΔΡΑ (Βλέπε σελ. 75-76)
- Αν είναι ελεύθερος και γνήσιος Αθηναίος πολίτης, έχει πλήρη πολιτικά δικαιώματα και απολαμβάνει τα προνόμια της πατριαρχικής αθηναϊκής κοινωνίας.
- Χώροι δράσης έξω από το σπίτι: αγορά, γυμναστήρια, εργαστήρια, αγροί, Πνύκα/Εκκλησία του Δήμου, φιλοσοφικές σχολές, στρατόπεδα, πεδία μαχών.
- Μπορεί να εργάζεται, αλλά οι πλούσιοι είχαν πολλούς δούλους για τις χειρωνακτικές εργασίες.
- Ασχολείται με εξωτερικές εργασίες στην αγορά ή στους αγρούς.
- Μορφώνεται και ταξιδεύει, δημιουργεί καλλιτεχνικά και πνευματικά έργα και δοξάζεται.
- Συχνάζει στα γυμναστήρια, στα δημόσια λουτρά, στα κουρεία, σε χώρους περιπάτου, σε εργαστήρια.
- Διασκεδάζει σε συμπόσια και γιορτές με εταίρες και αυλητρίδες.
- Ο Αθηναίος πολίτης είναι μέλος της Εκκλησίας του Δήμου και αναλαμβάνει όλα τα δημόσια αξιώματα.
- Ψηφίζει και ψηφίζεται, νομοθετεί και αποφασίζει, ρητορεύει και συμβουλεύει, πολιτεύεται και κυβερνά.
- Μετέχει σε συζητήσεις, φιλοσοφεί.
- Παίρνει κλήρο, αν είναι ακτήμονας, όταν η πόλη εφαρμόσει το θεσμό της κληρουχίας.
- Δίνει το όνομα στα παιδιά του και αποφασίζει για τη μόρφωση, την εργασία, το γάμο τους.
- Απαιτεί προίκα και υπακοή από τη σύζυγό του.
ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ - ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ (Βλέπε σελ. 77)
1. Χιτώνας, συνήθως λινός, μακρύς (ποδήρης χιτώνας) ή κοντός, βασικό ένδυμα για άνδρες και γυναίκες.
2. Ιμάτιο, λουρίδα μάλλινου συνήθως υφάσματος, σαν επανωφόρι, πάνω από το χιτώνα.
3. Χλαμύδα, κοντό επανωφόρι, σαν μπέρτα, για νέους, ιππείς και ταξιδιώτες.
4. Πέπλος, αρχαίο μακρύ γυναικείο πτυχωτό ένδυμα (πεπλοφόρος).
5. Σανδάλια ή πέδιλα, αν και συχνά περπατούσαν ξυπόλητοι.
ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ (Βλέπε σελ. 79)
1. Αγρότες, κυρίως ελαιοκαλλιεργητές και αμπελουργοί ήταν πολλοί από τους Αθηναίους.
2. Κτηνοτρόφοι λίγοι και μελισσοκόμοι.
3. Ψαράδες.
4. Εργάτες γης και ορυχείων Λαυρίου.
5. Τεχνίτες - εργαστήρια (ξυλουργοί, κτίστες, μαρμαράδες, υποδηματοποιοί, ναυπηγοί, οπλουργοί, βυρσοδέψες κ.ά.).
6. Βιοτέχνες.
7. Έμποροι και ναυτικοί.
8. Καλλιτέχνες: αγγειοπλάστες, αγγειογράφοι (Κεραμεικός), ζωγράφοι, γλύπτες, αρχιτέκτονες, μουσικοί κ.ά.
9. Διανοούμενοι: φιλόσοφοι, σοφιστές, ρήτορες, τραγικοί και κωμικοί ποιητές, ιστοριογράφοι, ιερείς κ.ά.
10. Πολιτικοί.
11. Κρατικοί υπάλληλοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου