Η ΛΥΓΕΡΗ

ΠΑΛΙΟΧΩΡΙΑΝΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

 

    Παραλογή

   Η λυγερή

                                                                            

   Μια λυγερή¹, μια έμορφη, μια ζηλεμένη κόρη

   πήγε στη βρύση για νερό, να πιει και να γεμώσει.

   Τρεις έμορφες την απαντούν, τρεις έμορφες της λένε.

– Μουρή λουλή², μουρή τρελή, μουρή ξεμυαλισμένη,

   ο γιαβουκλούς³ παντρεύεται κι άλλη γυναίκα παίρνει.

   Την ώρα που το λέγανε, να και αυτός περνούσε.

– Ώρα καλή σου, λυγερή. – Καλώς τον το χτικιάρη⁴.

– Τι να σε κάνω, λυγερή, δεν είν’ από τα μένα,

   είν’ από τη μανούλα μου και τυραγνώ και σένα.

   Έρχεσαι πάλι, λυγερή, κουμπάρα για να γένεις;

– Να πά’ το πω της μάνας μου κι ό,τι μου πει θα κάνω.

– Μάνα μου, με καλέσανε κουμπάρα για να γένω.

– Μουρή λουλή, μουρή τρελή, μουρή ξεμυαλισμένη,

   έχεις πουδάρια να σταθείς, κεφάλι για να κλίνεις,

   έχεις και χεροδάκτυλα, τα στέφανα ν’ αλλάξεις;

– Έχω ποδάρια να σταθώ, κεφάλι για να κλίνω,

   έχω και χεροδάκτυλα, τα στέφανα ν’ αλλάξω.

   Τρεις μέρες κάνει να λουστεί και τέσσερις ν’ αλλάξει

   και άλλες δεκατέσσερις, για να μετασπαράξει⁵.

   Βάζει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη

   και του κοράκου το φτερό βάζει καμαροφρύδι⁶.

   Στην εκκλησιά σαν έμπαινε, σαστίσαν οι παπάδες

   και τα μικρά ψαλτόπουλα χάσανε τα χαρτιά τους.

– Παπάδες, μη σαστίσετε, ’λάτε στα πρωτινά σας

   και σεις μικρά ψαλτόπουλα βρείτε τα χαρτιά σας.

   Για δες την απ’ το πασάλειμμα⁷ κι από το κοκκινάδι,

   η μούρη της μου φαίνεται κ’θαρένιο⁸ παξιμάδι.

– Δεν είμ’ από πασάλειμμα ούτ’ από κοκκινάδι,

   μόν’ είμαι πλάσμα του θεού και μου ’δωσε τη χάρη.

– Παπά μ’, κι αν είσαι Χριστιανός, κι αν εσηκώνεις τ’ άγια,

   παράθεσε⁹ τα στέφανα επάνω στην κουμπάρα.

– Άντε, μάνα μ’, να φύγουμε και όνειρο¹⁰ το είδα,

   χρυσόν αητό μου δώσανε και πίσω τον επήραν.

– Για δες την την κορούλα μου¹¹ τη μοσχαναθρεμμένη,

   κουμπάρα πήγε να γενεί και νύφη ανεβαίνει.

------------------

1. λυγερή (επίθ.,<μεσν. λυγ-ερός <ουσ. λυγιά+κατάλ. –ερός<αρχ. λιγυρός): ευλύγιστη // μτφ. ψηλή και λεπτή, όμορφη νέα με ευλύγιστο κορμί.

2. λουλή < λωλή (επίθ.): τρελή // άμυαλη, απερίσκεπτη.

3. γιαβουκλούς (ο): αγαπητικός, ερωμένος, εραστής // αρραβωνιαστικός (τουρκ. yavuklu, αρσενικό της λ. η γιαβουκλού = ερωμένη // μνηστή – Ανδριώτης, Δεμίρης).

4. χτικιάρης: αυτός που έχει χτικιό, φυματικός, φθισικός // εδώ με μεταφορική σημασία, για να δείξει το θυμό της για την εγκατάλειψή της.

5. να μετασπαράξει: να συνέλθει από το σπαραγμό της καρδιάς της, από το μεγάλο ψυχικό πόνο που της προκαλεί ο γάμος του αγαπημένου της με μια άλλη (μετά+σπαράζω = καταξεσκίζω // αμτβ. σπαρταρώ // μτφ. προξενώ βαθιά λύπη, ψυχικό πόνο).

6. καμαροφρύδι (το): το τόξο, η καμάρα, η καμπύλη του φρυδιού.

7. πασάλειμμα (το): επάλειψη με φτηνή κρέμα προσώπου και βάψιμο // ψευτομπογιάτισμα // μτφ. πρόχειρη δουλειά (ρ. πασαλείβω: τουρκ. pas (λεκές, βρωμιά)+αλείφω). Μέχρι σήμερα η χρήση καλλυντικών αναφέρεται συχνά με απαξιωτικό τόνο, σε αντίθεση με τη φυσική ομορφιά της γυναίκας.

8. κ’θαρένιο: κριθαρένιο, από κριθάρι // μτφ. αφράτο.

9. παράθεσε: βάλε τα στέφανα σε άλλο πρόσωπο, όχι στη νύφη, αλλά στην κουμπάρα που στέκεται κοντά (ρ. παραθέτω = βάζω κάτι κοντά σε κάτι άλλο // προσφέρω // παραβάλλω, συγκρίνω // αναφέρω.

10. Άντε, μάνα μ’, να φύγουμε και όνειρο το είδα: μιλά η παρατημένη στην εκκλησία νύφη στη μάνα της, αναφέροντας ως κακό οιωνό το όνειρό της. Πολύ διαδεδομένη η πίστη στα προφητικά όνειρα, ιδιαίτερα τις παραμονές σημαντικών γεγονότων της ζωής μας. Ο γαμπρός εμφανίζεται ως χρυσός αητός.

11. για δες την την κορούλα μου: λόγια της μάνας της λυγερής, που καμαρώνει την όμορφη και μοσχαναθρεμμένη κόρη της νύφη, αντί για κουμπάρα.

                                                                                                                                         

Σημειώσεις:

α) Την παραπάνω παραλογή μου έστειλαν γραπτή η Ειρήνη Γ. Γανώση και η κόρη της Δέσποινα Γανώση - Παυλίδου από το Παλαιοχώρι. το 2008.

β) Δύο παραλλαγές με τον τίτλο «Η λυγερή» βρήκαμε στο βιβλίο της Πόπης Χατζόγλου - Μπλάνη «Τραγούδια από την παράδοση της Λέσβου - Παροιμίες - Γνωμικά» (Έκδοση Εταιρίας Αιολικών Μελετών, Μυτιλήνη 2005) στις σελ. 42-43 (Ανιούδα Ψύχα από Αγία Παρασκευή) και 44-45 (Γεωργία Χρυσάφη από Συκούντα).

γ) Μια παρόμοια με την παλιοχωριανή παραλλαγή με τίτλο «Η λυγιρή» έχει καταγράψει από την Αγιασώτισσα Μαρία Κουμλέλλη ο Παναγιώτης Νικήτας (1889-1965) στο βιβλίο του «Λεσβιακό Μηνολόγιο» (1953) [ανατύπωση στα «Λεσβιακά – Δελτίον της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών», τόμος Α΄, τεύχος Α΄, Μυτιλήνη 2001, σελ. 176-177).

δ) Η παραλογή είναι γνωστή πανελληνίως, με το συνήθη τίτλο «Η κουμπάρα που έγινε νύφη». Οι δικές μας αναφορές αφορούν κυρίως σε λεσβιακές παραλλαγές.

ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ