ΠΑΛΙΟΧΩΡΙΑΝΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Παραλογή
Το τραγούδι της Σούσας
[Κάθε πρωί με την αυγή, π' ανοίγει το λουλούδι,
αφουγκραστείτε να σας πω της Σούσας το τραγούδι.]*
ή:
[Είκοσι πέντε του Μαρτιού π' ανθίζει το ζουμπούλι,
αφουγκραστείτε να σας πω της Σούσας το τραγούδι.]*
αφουγκραστείτε να σας πω της Σούσας το τραγούδι.]*
ή:
[Είκοσι πέντε του Μαρτιού π' ανθίζει το ζουμπούλι,
αφουγκραστείτε να σας πω της Σούσας το τραγούδι.]*
Η Σούσα ήταν έμορφη, της Κρήτης το καμάρι,
αγάπα το Σαρημπαλή1, το πρώτο παληκάρι.
Αγάπα τον κι αγάπα την χρόνους δεκατεσσάρους
κι ο αδελφός της έλειπε μαζί με τους κουρσάρους.
Μια Κυριακή πρωί κι αυγή, η Σούσα πά’ στην κλίνη
και με το χρυσομάντηλο τα δάκρυα σκουπίζει.
Η μάνα της την ερωτά, η μάνα της της λέει:
– Τι έχει το Σουσάνι μου και κάθεται και κλαίει;
– Όνειρο είδα, μάνα μου, πικρό φαρμακωμένο,
είδα το αδελφάκι μου σπαθί ξεγυμνωμένο.
– Όνειρο είναι, κόρη μου, όνειρο, θα περάσει
και σένα τ’ αδελφάκι σου στα ξένα θα γεράσει.
Για τα θεριά τον φάγανε, για κόρη τον ορίζει.
Απάνω στα μεσάνυχτα οι πετεινοί που κράζουν,
ακού’ την πόρτα που βροντά κι αγριοτσιγκελιάζουν2.
– Ποιος είναι που τα χτύπησε της πόρτας τα κριτσέλια3;
– Εγώ ’μαι, Σούσα μ’, γη αδερφός, που έλειπα στα ξένα.
– Καλώς το τ’ αδελφάκι μου, καλώς τον αδελφό μου,
οπού τον επιθύμησα το φετινό το χρόνο.
– Φέρε, Σούσα, νερό να πιω, γιατ’ είμαι κουρασμένο,
κι από το δρόμο τον πολύ είμαι μπαϊλντισμένο4.
Μες σ’ ασημένιο μαστραπά5, μες σε γυαλένια κούπα,
πάνω στα πέντε δάκτυλα παίρνει το κρυονέρι.
– Ποιος είναι, Σουσανάκι μου, στην κλίνη που κοιμάται;
– Γιατρό ’χουμε της μάνας μας και την υπηρετάει.
– Μπροστά με κάνεις κερατά και πίσω πεζεβέγκη6.
Τραβά χαντζάρι7, τη χτυπά από δεξιά της μπάντα8,
την άθλια την χτύπησε στο στήθος της αντάμα.
Παίρνει τα γρόσια9 στην ποδιά, τις λίρες στο πανέρι,
παίρνει το Σουσανάκι της και πά’ να το γιατρέψει.
– Γιατρέ, που γιάτρεψες πληγές αδελφοχτυπημένες,
γιάτρεψε και της Σούσας μου, να γιάνει10 της καημένης.
– Πολλές πληγές εγιάτρεψα αδελφοχτυπημένες,
μα σαν της Σούσας την πληγή δεν είδα της καημένης.
– Να πείτε στο Σαρημπαλή, σαν είναι παλικάρι,
να κάνει το μνημόρι μου όλο μαργαριτάρι.
Να πείτε στο Σαρημπαλή, σαν είναι κυπαρίσσι,
να κάνει στο μνημόρι μου μια κρουσταλλένια βρύση,
να ’ρχονται νιοι, να ’ρχονται νιες, να ’ρχονται παλικάρια,
όποιος περνά κι έχει καημό να πιει να τον δροσίσει.
Όντας την επερνούσαν από της θείας της,
μικροί μεγάλοι κλαίγανε τα μαύρα φρύδια της.
– Όντας θα με περάσουνε από τα καφενεία,
πάρε, μικρό μ’, τους φίλους σου και έλα στην κηδεία.
Όντας με ανεβάζουνε στης εκκλησιάς την πόρτα,
βάλε, πουλί μου, μια φωνή, να μαραθούν τα χόρτα.
Όντας την κατεβάζανε τρία σκαλιά στον Άδη,
σκοτώθη ο Σαρημπαλής, το πρώτο παληκάρι.
Για δες τα τα κακόμοιρα, για δες τα τα καημένα,
δεν επαρθήκαν ζωντανά, παρθήκαν πεθαμένα.
-----------------------------
[1] Αναφέρεται με διάφορα ονόματα (Σαρήμπαλης, Σαρήμπαγλης, Σαρήμπεης, Σαριμπαχρής, Σερίφ Μπέης, Σαχλί Μπαλής) ως πλούσιος και όμορφος νέος σε κρητικά τραγούδια, μάλλον Οθωμανός.
[2] αγριοτσιγκελιάζουν: χτυπούν άγρια τα κρικέλια ή της εξώπορτας την τσάγκρα (= κλείστρο πόρτας σε σχήμα τόξου, αγκιστρωτό σαν τσιγκέλι – Γιαννουλέλλης).
[3] κριτσέλια < κρικέλια (τα): μεταλλικοί κρίκοι της εξώπορτας, που είχαν θέση κουδουνιού (Παπάνης).
[4] μπαϊλντισμένος: εξαντλημένος, λιγοθυμισμένος / εδώ: ίσως και αγανακτισμένος, αφού μάλλον έχει πληροφορίες για τη σχέση της αδελφής του με το Σαρήμπαλη και σκοπεύει να τη σκοτώσει (μτχ. του ρ. μπαϊλντίζω/μπαγιλντίζω = λιγοθυμώ, εξαντλούμαι / αγανακτώ, από το τουρκ. bayildim, αόρ. του bayilmak – Ανδριώτης, Παπάνης, Δεμίρης).
[5] μαστραπάς (ο): μεταλλική ή γυάλινη ή πορσελάνινη κανάτα νερού με λαβή (τουρκ. maṣrapa – Ανδριώτης, Παπάνης, Γ. Μαυραγάνης, Χ. Δεμίρης).
[6] πεζεβέγκης / μπεζεβέγκης (τουρκ. pezevenk – Δεμίρης, Λεξικό Δημοτικής, Διαδίκτυο) προαγωγός, μαστροπός, ρουφιάνος / αχρείος, αισχρός άνθρωπος.
[7] χαντζάρι (το): μακρύ πολεμικό μαχαίρι (τουρκ. hanḉer– Ανδριώτης).
[8] μπάντα (η): πλευρά, πλάγιο μέρος, πλάι / πλευρά πλοίου (από ιταλ. banda – Γιαννουλέλλης).
[9] γρόσι / πιάστρο (το, τουρκ. gurus): παλιό τουρκικό νόμισμα με μικρή αξία, που κόπηκε ασημένιο επί Σουλεϊμάν B΄ (1687-1691). Με τη μεταρρύθμιση του Αβδούλ Χαμίτ, 1 γρόσι = 40 παράδες (para) = 120 άσπρα (akce). Ο Ανδριώτης ετυμολογεί τη λ. γρόσι από το μεσν. γρόσι(ν) <βενετ. grosso <μεσν.λατ. (demarius) grossus. [Πηγή: httr://coinsmaniaothoman.tripod.com/turkish_coins.htm].
[10] να γιάνει: να γίνει καλά (γιαίνω < υγιαίνω).
Σημειώσεις:
α)* Οι δύο εισαγωγικοί στίχοι, που συναντώνται σε διάφορες παραλλαγές σε άλλες περιοχές της Λέσβου και στην Κρήτη, δεν υπάρχουν στην παλιοχωριανή παραλλαγή.
β) Την παραπάνω παραλογή υπαγόρευσε με τραγουδιστή απαγγελία στη Μυρσίνη Μ. Βουνάτσου η Ειρήνη, χήρα Γεωργίου Γρ. Γανώση, στο Παλαιοχώρι, το καλοκαίρι του 1993. Το 2008, η Ειρήνη Γ. Γανώση και η κόρη της Δέσποινα Γανώση - Παυλίδου μας την έστειλαν και γραπτή, με ελάχιστες διαφορές από την α΄ καταγραφή.
γ) Επίσης, το βρήκαμε σε δύο παραλλαγές με τον τίτλο «Της Σούσας» στο βιβλίο της Πόπης Χατζόγλου Μπλάνη «Τραγούδια από την παράδοση της Λέσβου - Παροιμίες - Γνωμικά», Έκδοση Εταιρίας Αιολικών Μελετών, Μυτιλήνη 2005 (η α΄ παραλλαγή από Συκούντα στις σελ. 26-27 και η β΄ παραλλαγή από Αγία Παρασκευή – Βαγιούδα Ψύχα, στις σελ. 28-29). Η συγγραφέας αναφέρει στη σελ. 30 ότι το τραγούδι της Σούσας υπάρχει με λίγες διαφορές και στο βιβλίο της Πέπης Δαράκη «Τραγούδια της Αγίας Παρασκευής». Στη σελ. 315, στο μουσικό παράρτημα, ο Αρχιμανδρίτης Ιερόθεος Τσονάκας ο Αγιορείτης έχει καταγράψει τους δύο πρώτους στίχους της παραλογής σε Βυζαντινή Παρασημαντική γραφή, σε Ήχο Α΄ πα. Ρυθμός τετράσημος.
δ) Μια όμορφη παραλλαγή με τίτλο «Της Σούσας το τραγούδι» έχει καταγράψει από την Αγιασώτισσα Ειρήνη Καμπούρη - Ανδρικού ο Παναγιώτης Νικήτας (1889-1965) στο βιβλίο του «Το Λεσβιακό Μηνολόγιο» (1953) (ανατύπωση στα «Λεσβιακά – Δελτίον της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών», τόμος Α΄, τεύχος Α΄, Μυτιλήνη 2001, σελ. 173-175).
ε) Δέκα στίχους της παραλογής με τίτλο «Η Σούσα» (Συκαμιά) βρήκαμε στις σελ. 233-234 του βιβλίου του Σπ. Αναγνώστου «Λεσβιακά, ήτοι Συλλογή λαογραφικών περί Λέσβου πραγματειών», φωτομηχανική ανατύπωση από Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Μυτιλήνη 1996.
στ) Διαδικτυακές πηγές:
-http://www.xorio.gr/index.php?option=com_content&view=article&catid=36:2009-02-06-18-49-49&id=602:2009-12-29-13-36-28-http://freemp3q.com/
-http://www.youtube.com/watch?v=ZkH7Y6iv01M
Ευχαριστούμε αυτούς που έφτιαξαν αυτό το βίντεο.
Πηγή: http://www.youtube.com/watch?v=ZkH7Y6iv01M (ανοίξτε την υπερσύνδεση)
Πηγή: http://www.youtube.com/watch?v=ZkH7Y6iv01M (ανοίξτε την υπερσύνδεση)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου