ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΜΑΣ
I. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Τα δημοτικά τραγούδια μας έχουν τη ρίζα τους στα αρχαία λαϊκά τραγούδια. Έτσι, χιλιάδες χρόνια η λαϊκή ποίηση, καθώς και όλος ο λαϊκός πολιτισμός, εκφράζουν με τον ίδιο τρόπο τη λαϊκή ψυχή.
II. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ:
1. Είναι ανώνυμα λαϊκά δημιουργήματα σε δημοτική γλώσσα και εκφράζουν τους πόθους και τις λαχτάρες, τα ιδανικά και το πνεύμα του ελληνικού λαού.
2. Έχουν παραλλαγές, δηλαδή διάφορες μορφές του ίδιου τραγουδιού, ανάλογα με τον τόπο.
3. Είναι στενά δεμένα με τη μουσική και το χορό. Δεν απαγγέλλονται, αλλά τραγουδιούνται και χορεύονται συγχρόνως. Εκτός από τα χορευτικά, υπάρχουν και τα καθιστικά τραγούδια της τάβλας, που τραγουδιούνται όταν ο λαός κάθεται στο τραπέζι (τάβλα) και γλεντάει.
4. Έχουν ζωντάνια και παραστατικότητα, εικόνες από τη φύση, επαναλήψεις, ποιητικές υπερβολές, παρομοιώσεις και παραλληλισμούς, αλληγορίες και κυρίως τολμηρές προσωποποιήσεις βουνών, δένδρων, αλόγων, πουλιών, άψυχων κ.ά. .
5. Χρήση διαλόγων και ανθρωποποίηση του φυσικού κόσμου και αγαπημένων αντικειμένων. Ακόμα και τα άψυχα και τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή στα δημοτικά τραγούδια μας (προσωποποιήσεις).
6. Απλότητα, λιτός και πυκνός λόγος, γρήγορη δράση. Αποφεύγονται περιττά επίθετα και προτιμώνται τα ρήματα και τα ουσιαστικά. Παραλείπονται τα ασήμαντα και ευνόητα και έτσι η δράση γίνεται γρήγορη.
7. Παρατακτική σύνταξη προτάσεων και αυτοτέλεια στίχου (αρχή της ισομετρίας). Κάθε στίχος ή δίστιχο έχει νοηματική αυτοτέλεια και ολοκληρώνει ένα νόημα. Γι’ αυτό δεν έχουμε διασκελισμό, συνέχιση δηλαδή του νοήματος σε δύο ή περισσότερους στίχους. Η υποτακτική σύνταξη προτάσεων αποφεύγεται.
8. Κάθε στίχος χωρίζεται σε δύο ημιστίχια. Συχνά στο δεύτερο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται ή ολοκληρώνεται το νόημα του πρώτου ημιστίχιου, π.χ. «Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό μας.»
9. Ο πιο συνηθισμένος στίχος των δημοτικών μας τραγουδιών είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ανομοιοκατάληκτος στίχος, με τομή στην όγδοη συλλαβή (α΄ημιστίχιο = 8 συλλαβές και β΄ημιστίχιο = 7 συλλαβές). Ιαμβικό μέτρο: U ―: 1 πους, που αποτελείται από μία άτονη (U) και μία τονισμένη συλλαβή (U―΄ ). Συνήθως έχουμε έλλειψη ομοιοκαταληξίας.
π.χ. «Τ’ α – δέλ – φια σχί – ζουν τα βου – νά // και δέ - ντρα ξε – ρι – ζώ – νουν»
πόδες: α. β. γ. δ. ε. στ. ζ. η.
U ― , U ― , U ― , U ― , // U ― , U ― , U ― , U
συλλαβές: 1 2, 3 4, 5 6, 7 8, // 9 10, 11 12, 13 14, 15
τομή
10. Χρήση στερεότυπων εκφράσεων ή και στίχων, όπως: «τρία πουλάκια κάθονται», «ακόμα ο λόγος έστεκε», «πολύ του κακοφάνει».
11. Το θέμα του αδύνατου:
π.χ. «Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,
κι αν πέφτουν τα’ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες.»
12. Χρήση του νόμου των τριών, που δείχνει πίστη στην ιερότητα του αριθμού 3 και των πολλαπλασίων του: π.χ. τρεις αδελφές, τρία χρόνια, τρία πουλάκια, εννιά γιοι, δώδεκα μήνες, τριάντα όμορφες και άλλα.
13. Το θέμα των άστοχων ερωτημάτων. Αυτός που ρωτάει κάνει πολλές ερωτήσεις, αλλά αστοχεί. Εκείνος που απαντά αναιρεί πρώτα μία-μία τις άστοχες ερωτήσεις και καταλήγει δίνοντας με έμφαση τη θετική απάντηση.
Ένα παράδειγμα από το ιστορικό τραγούδι «Της Δέσπως»:
«Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά τουφέκια πέφτουν. (Γεγονός για το οποίο ρωτούν)
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι; (Δύο άστοχα ερωτήματα μήνα… μήνα…)
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι. (Αναίρεση άστοχων ερωτημάτων ουδέ… ουδέ…)
Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια. (Θετική απάντηση με έμφαση)
IIΙ. ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ - Τα δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε τρεις κύκλους:
Α. Παραλογές (παρακαταλογές, μπαλάντες):
Οι παραλογές είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια με γοργό επικό χαρακτήρα, δραματικό και συνήθως φανταστικό περιεχόμενο, γι’ αυτό λέγονται και πλαστά τραγούδια. Έχουν ιαμβικό ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο στίχο και είναι παλιά όσο και τα ακριτικά, με τα οποία μοιάζουν πολύ. Οι υποθέσεις τους αντλούνται από τρεις πηγές: α) Από αρχαίους μύθους, νεότερες παραδόσεις, μαγικές τελετές, δεισιδαιμονίες, θρύλους για στοιχεία και άλλα («Του Νεκρού Αδελφού», «Του Γιοφυριού της Άρτας» κ.ά.) β) Από δραματικά περιστατικά της κοινωνικής ζωής, δηλαδή από κοινωνικά γεγονότα δραματικά και φοβερά (άτυχοι έρωτες, προδοσίες, φόνοι, ναυάγια πλοίων κ.ά. – π.χ. «Του Κυρ Βοριά», «Το δοκίμιν της αγάπης», «Της κουμπάρας που έγινε νύφη» κ.ά.). γ) Από εθνικές και ιστορικές μνήμες που αναφέρονται σε πολέμους, σφαγές, λεηλασίες και άλλα (π.χ. «Η Αιχμαλωσία»).
Β. Ιστορικά τραγούδια (α. Ακριτικά β. Καθαρά Ιστορικά γ. Κλέφτικα):
Έχουν ιστορικό χαρακτήρα ή προέλευση. Έχουν θέμα κάποιο συγκεκριμένο γεγονός εθνικό ή κοινωνικό (πολεμικές συγκρούσεις, πολιορκίες και αλώσεις πόλεων, σεισμούς, επιδρομές βαρβάρων, αιχμαλωσίες, θανατηφόρες επιδημίες κ.ά.), συνήθως θλιβερό, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις (π.χ. «Του Δράμαλη»). Ιστορικά επίσης είναι τα σατιρικά με πολιτικό χαρακτήρα, τα ακριτικά (π.χ. «Του Διγενή Ακρίτα», «Του Μικρού Βλαχόπουλου» κ.ά.) και τα κλέφτικα (π.χ. «Του Βασίλη», «Του Κλέφτη το κιβούρι», «Του Μπουκουβάλα» κ.ά.). Τα καθαρά ιστορικά τραγούδια διαφέρουν από τα ακριτικά και τα κλέφτικα, γιατί αναφέρονται στις λεπτομέρειες του γεγονότος που εξιστορούν, δίνοντας τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τις ιδιαίτερες συνθήκες (π.χ. «Του Δασκαλογιάννη», «Του Παπαφλέσσα», «Της Λένως Μπότσαρη», «Της Δέσπως» κ.ά.). Ιστορικά τραγούδια είναι και οι θρήνοι, όπως «Της Αγια-Σοφιάς», «Το κούρσος της Αδριανόπολης» και άλλα.
Γ. Τραγούδια του καθημερινού βίου:
Αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής, γι’ αυτό είναι πάρα πολλά και υποδιαιρούνται σε πολλές υποκατηγορίες: νανουρίσματα, ταχταρίσματα, τραγούδια της αγάπης, νυφιάτικα, μοιρολόγια, εργατικά, της ξενητιάς, σατιρικά, γνωμικά, παιδικά, επαγγελματικά, του κάτω κόσμου και του χάρου, κάλαντα, βαΐτικα, αποκριάτικα και λοιπά εορταστικά.
IV. ΑΞΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΜΑΣ:
Σήμερα δημοτικά τραγούδια σχεδόν δεν δημιουργούνται. Έσβησαν μαζί με τις απομονωμένες κλειστές κοινωνίες, που ευνοούσαν τη γέννησή τους. Την τελευταία δημιουργική τους άνθιση τη γνώρισαν την εποχή της τουρκοκρατίας με το κλέφτικο τραγούδι. Εντούτοις, και στις μέρες μας δεν εκτοπίστηκαν ολότελα ούτε αχρηστεύτηκαν. Αντίθετα, εξακολουθούν να ζουν, να συγκινούν και να προβάλλονται, γιατί αποτελούν την πιο γνήσια έκφραση της λαϊκής ψυχής κι είναι ο καθρέφτης της ελληνικής ζωής και του λαϊκού πολιτισμού μας. Είναι «η ρίζα της φυλής μας και το στήριγμά της» κι αστείρευτη πηγή έμπνευσης της επώνυμης λογοτεχνίας. Η λογοτεχνική και ιστορική αξία τους είναι ανεκτίμητη γι’ αυτούς τους λόγους και για πολλούς άλλους ιστορικούς και κοινωνικούς κυρίως λόγους.
Τα δημοτικά τραγούδια τα μελετά η Λαογραφία. «Πατέρας της ελληνικής Λαογραφίας» θεωρείται ο κορυφαίος λαογράφος μας Νικόλαος Πολίτης (1852-1921).
ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου