ΧΑΪΚΟΥ

 Για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου

1. Τι είναι τα χαϊκού;                                                      

     
    Τα χαϊκού (haiku) είναι είδος ποίησης, που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία το 16ο μ.Χ. αιώνα περίπου. Είναι μικρά λυρικά ποιήματα χωρίς ομοιοκαταληξία, με 17 συλλαβές σε έναν ενιαίο στίχο ή σε τρεις στίχους, με 5σύλλαβους τον 1^ο και 3^ο στίχο και 7σύλλαβο το 2^ο στίχο (5 - 7 - 5). Σε αυτές τις 17 συλλαβές, που διαβάζονται με μια ανάσα, συμπυκνώνεται ένα πλήρες νόημα. Περιέχουν μια λέξη ή φράση προσδιοριστική της εποχής (κίγκο/kigo) και κιρέτζι (kireji), ειδικές λέξεις που προκαλούν στιγμιαία παύση στο τέλος του 1^ου ή του 2^ου στίχου και δίνουν στήριξη στο στίχο. Έχουν προέλθει από τα γουάκα τάνκα (waka tanka), ποιήματα με 31 στίχους, σε δύο ομάδες των 5-7-5 και 7-7 συλλαβών. Στην Ιαπωνία, συχνά έγραφε ένας ποιητής τους τρεις πρώτους στίχους ενός γουάκα τάνκα και άλλος τους δύο επόμενους. Ακόμα, έγραφε ένας ποιητής ένα στίχο, συμπλήρωνε τον επόμενο άλλος κ.ο.κ., δημιουργώντας έτσι αλυσιδωτά ομαδικά γραμμένα ποιήματα.


2. Χαρακτηριστικά των χαϊκού:
   
    Λιτότητα και λεπτότητα έκφρασης, λυρική διάθεση, πυκνότητα νοημάτων, φυσιολατρία, εικόνες, έλλειψη ομοιοκαταληξίας, αυστηρότητα της φόρμας, βάθος σκέψης, ομορφιά των λέξεων και των αντιθέσεων, ευφυΐα. Ιδιαίτερο γνώρισμα των χαϊκού το φυσιολατρικό στιγμιότυπο, η προσπάθεια να συλληφθεί η στιγμή και να διατηρηθεί στην αιωνιότητα, με μία λέξη ή φράση που να δηλώνει χρόνο ή την εποχή.

    Στην Ευρώπη έγιναν γνωστά και πολύ αγαπητά τον 20ό αιώνα και καθιερώθηκε η τρίστιχη μορφή τους. Στην Ελλάδα τα θέματά τους είναι πιο πλούσια, με πιο ελεύθερη μορφή και φιλοσοφική διάθεση. Αποτελούν άσκηση στην πυκνότητα του λόγου, όπως και τα επιγράμματα. 

    Εισηγητής των χαϊκού στην Ελλάδα θεωρείται ο Γιώργος Σεφέρης, που το 1940 δημοσίευσε «Δεκαέξι χαϊκού» στο «Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937)», αν και είχαν προηγηθεί ο Γεώργιος Σταυρόπουλος, ο οποίος είχε δημοσιεύσει το 1925 έξι «Τρίστιχα» στο περιοδικό «Λυκαβηττός», ο Νίκος Χάγιερ-Μπουφίδης (Ίσαντρος Άρις), που το 1925 είχε δημοσιεύσει πέντε χαϊκού στο περιοδικό «Νέα Τέχνη», και ο Παύλος Κριναίος-Μιχαηλίδης, που δημοσίευσε το 1926 δέκα «Χάϊ-Κάϊ».

3. Ένα παράδειγμα:                                     

    

    α΄ στίχος ( 5σύλλαβος ):  Α-νά-βει το φλας

                                            1 – 2 – 3 – 4 – 5

    β΄ στίχος ( 7σύλλαβος ):  η μορ-φή μέ-σα στο φως

                                            1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 

    γ΄ στίχος ( 5σύλλαβος ):  φυ-λα-κί-ζε-ται.    

                                            1 – 2 – 3 – 4 – 5

 4. Άλλα παραδείγματα χαϊκού για φωτογραφία: 

      

     (5) Σε άσπρο χαρτί                   (5) Μέσα στο κάδρο      (5) Γραμμένες με φως

     (7) μορφές που ξεθώριασαν    (7) η χαρά και η νιότη    (7) της ζωής μας στιγμές οι

     (5) από το χρόνο.                     (5) χαμογελούνε.            (5) φωτογραφίες.  

           

5. Σου δίνω ένα στίχο από τρία χαϊκού. Συμπλήρωσε εσύ τους άλλους δύο:  

         

     (5) Φωτογραφίες                  (5) …………………                (5) …………………   

     (7) ……………………            (7) αγαπημένες μορφές       (7) ………………………   

     (5) …………………                (5) …………………              (5) λάμπει σαν ήλιος.  

                       

6. Μέτρησε τις συλλαβές κάθε στίχου στα τρία χαϊκού που σου δίνονται:

     Φουκοσίμα                         Το χαϊκού της ζωής                 Για την Ελλάδα 

      Στη Φουκοσίμα                   Πέντε και επτά                           Στο Ερεχθείο

      παιδιά παίζουνε πάλι        και πέντε στιγμές χαράς            θρηνούν οι Καρυάτιδες 

      πλάι στο κύμα.                     όλη η ζωή.                                 για την Ελλάδα. 

                                                                                                                                                                  

                         

7. Άλλα δικά μας χαϊκού θα βρείτε στις παρακάτω αναρτήσεις μας:

  -http://paleochori-lesvos.blogspot.gr/2013/02/blog-post_20.html

  -http://paleochori-lesvos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_30.html
  -http://paleochori-lesvos.blogspot.gr/2014/02/15.html

  

8. Χαϊκού της Δασκαλάκη-Θεοδούλου Κωσταντίας θα βρείτε στην εξής ανάρτηση:

  -http://paleochori-lesvos.blogspot.gr/2013/11/blog-post_12.html

9. Γράψε κι εσύ τρία χαϊκού. Είναι ευχάριστη δραστηριότητα! 

    (5) …………………               (5) …………………         (5) ………………

     (7) ……………………             (7) ……………………       (7) ………………….

     (5) …………………               (5) …………………         (5) …………………

              

10. Συμβουλές του Ιάπωνα ποιητή Μασαόκα Σίκι (1867-1902)…
                       …προς τους νέους ποιητές των χαϊκού

Προς τους αρχαρίους:

- Να είσαι φυσικός.

- Να μην πολυσκοτίζεσαι με τους παλιούς γραμματικούς κανόνες ή με ειδικά σημεία, όπως η προφορά κ.ά.

- Να διαβάζεις τους παλιούς συγγραφείς και να θυμάσαι πως μέσα τους θα βρεις καλά και κακά ποιήματα ανακατεμένα.

- Παρατήρησε πόσο φτιαχτά και κοινότοπα φαίνονται τα χαϊκού, όταν δεν έχουν αμεσότητα. 

- Γράφε για το δικό σου κέφι. Αν τα γραπτά σου δεν ικανοποιούν εσένα, πώς θες να ικανοποιούν τους αναγνώστες σου;

Για όσους ξέρουν μερικά πράγματα, αλλά δεν είναι ακόμα φτασμένοι:

- Έχε κατά νου σου την προοπτική. Τα μεγάλα πράγματα είναι μεγάλα, αλλά και τα μικρά πράγματα είναι μεγάλα όταν τα δεις από κοντά.

- Να μελετάς την έννοια της λεπτότητας, αλλά να μην την εφαρμόζεις στις ανθρώπινες σχέσεις και μάλιστα μέσα σε 17 συλλαβές. Να την εφαρμόζεις στα αντικείμενα.

- Τα χαϊκού δεν είναι θεωρήματα λογικής. Καμιά διαδικασία αιτιολόγησης δεν πρέπει να διαφαίνεται στην επιφάνειά τους.

- Κράτα τις λέξεις σφιχτές. Μη βάζεις τίποτα άχρηστο.

- Κόψε, όσο μπορείς, τα επιρρήματα και τις αντιμεταθέσεις. 

- Να χρησιμοποιείς εξίσου φανταστικές και πραγματικές εικόνες, αλλά να προτιμάς τις πραγματικές. Με τις φανταστικές εικόνες θα βγάλεις και καλά και κακά χαϊκού, αλλά τα καλά θα ’ναι λίγα. Αν αντίθετα χρησιμοποιείς πραγματικές εικόνες, πάλι θα ’ναι δύσκολο να φτιάξεις καλά χαϊκού, θα μπορέσεις όμως να φτιάξεις μερικά ευπρόσωπα, τα οποία θα διατηρήσουν την αξία τους μέσα στο χρόνο.

Στους ήδη κατέχοντες το είδος:

- Διάβαζε, όποτε μπορείς, όλα τα αξιόλογα βιβλία με χαϊκού. Μελέτησε τα καλά και τα κακά τους σημεία.

- Μάθε όλα τα είδη χαϊκού, αλλά να έχεις το δικό σου στυλ.

- Να μαζεύεις το υλικό σου από πρώτο χέρι. Να μην το παίρνεις από παλιά χαϊκού.

- Μάθε, επίσης, μερικά πράγματα για την υπόλοιπη λογοτεχνία.

- Μάθε και κάτι για την τέχνη γενικότερα.

(Τις παραπάνω συμβουλές του Μασαόκα Σίκι θα βρείτε στις σελ. 53-54 του βιβλίου «132 Γιαπωνέζικα Χαϊκού», μτφ. Ρούμπη Θεοφανοπούλου, Εκδόσεις Πρόσπερος, Αθήνα 1986)

Το γράψιμο είναι Δημιουργία

Μυρσίνη Μ. Βουνάτσου