ΗΡΟΔΟΤΟΣ - ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ

(Για όσους μαθητές της Α΄ τάξης Γυμνασίου θα διδαχτούν στα Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση Ηροδότου “Ιστορίες”, όπως ορίζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα του ΥΠ.Ε.Π.Θ., εάν βέβαια υπάρξει χρόνος, μετά τη διδασκαλία της Ομήρου “Οδύσσειας”.)  

ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΥΣ, “ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ” (485-425 π.Χ. περ.)                  

 

ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ
                                                                                               

Η Αλικαρνασσός, ελληνική δωρική αποικία Ν.Δ. Μικράς Ασίας, πόλη υποτελής των Περσών, με τύραννο το Λύγδαμη.                                                                                                                                                                                                                                                                     

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Πατέρας ο Λύξης/Λύξος, μητέρα η Δρυώ, αδελφός ο Θεόδωρος, θείος του ο επικός ποιητής και τερατοσκόπος Πανύασης.                                                                                                                                                             

ΜΟΡΦΩΣΗ

Επιρροές από το θείο του Πανύαση, τον Όμηρο, τη Σαπφώ, τον Πίνδαρο, το λογογράφο Εκαταίο το

Μιλήσιο και άλλους Ίωνες λογογράφους, το Σοφοκλή, τη διδασκαλία των Πυθαγορείων, την Ιπποκρατική Σχολή, ιωνική παιδεία.

                                                                   

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

Αντίπαλος του τυράννου της Αλικαρνασσού Λύγδαμη, αυτοεξορία του στη Σάμο, επιστροφή το 455 π.Χ. και έπειτα οριστική φυγή του.                                      

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Ιστορικό έργο: “Ἱστορίης ἀπόδεξις” - Χωρισμός σε 9 βιβλία από τους Αλεξανδρινούς φιλολόγους, με τίτλο “Ἡροδότου Μοῦσαι”, επειδή δόθηκαν στα βιβλία του τα ονόματα των 9 Μουσών:

Βιβλίο Α΄: Κλειώ (Ιστορία)
Βιβλίο Β΄: Ευτέρπη (Μουσική)
Βιβλίο Γ΄: Θάλεια (Κωμωδία)
Βιβλίο Δ΄: Μελπομένη (Τραγωδία)
Βιβλίο Ε΄:Τερψιχόρη (Χορική ποίηση)
Βιβλίο ΣΤ΄: Ερατώ (Ερωτική ποίηση)
Βιβλίο Ζ΄: Πολύμνια (Θρησκευτική ποίηση)
Βιβλίο Η΄: Ουρανία (Αστρονομία)
Βιβλίο Θ΄: Καλλιόπη (Ηρωικό έπος)         
                                                                                                                                

ΤΑΞΙΔΙΑ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ                                                                                                   

· Εύξεινος Πόντος, Κολχίδα

· Ολβία, Σκυθία, Κριμαία
· Αζοφική θάλασσα
· Μακεδονία (;), Θράκη (;)
· Φοινίκη, Μεσοποταμία, Περσία
· Εγγύς και Μέση Ανατολή
· Αίγυπτος, Λιβύη, Κυρηναϊκή
· Κάτω Ιταλία, Σικελία                                                                               

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΔΙΑΜΟΝΗ
                                                                                                                     
· ΑΘΗΝΑ
· ΘΟΥΡΙΟΙ (444 - 425 π.Χ.)                         

Τι κερδίζει από τη διαμονή του στην Αθήνα;

                                                                                                                                                                  

1. Συνδέεται με προσωπικότητες (Περικλής, Σοφοκλής, Πρωταγόρας).

2. Διαβάζει κομμάτια της ιστορίας του (Ηρόδοτος Θούριος) και οι Αθηναίοι τον τιμούν.

3. Βραβεύεται με 10 τάλαντα.

4. Εγγράφεται πολίτης των Θουρίων.

5. Θεωρείται πνευματική προσωπικότητα αυτής της Αθηναϊκής αποικίας.

6. Συγκρίνει κι ελέγχει τις απόψεις του με τις ιδέες πολλών άλλων, αφού τον 5^ο αι. π.Χ. η Αθήνα είναι  το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο, “σχολείο της Ελλάδας”.  

Τι κερδίζει από τα ταξίδια του;

                                                                                                                    

α) Πλούτο γνώσεων.

β) Σημαντικές γνωριμίες.

γ) Ικανοποίηση της φιλομάθειάς του.

δ) Πλούσιο υλικό για το έργο του.

ε) Κοινωνική καταξίωση και υστεροφημία.                                         

ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ

                                                                                                                                                                

1. Προσωπική έρευνα, αυτοψία, εμπειρισμός.

2. Παράθεση πληροφοριών που του δίνουν άλλοι.

3. Κριτικός έλεγχος, ορθολογισμός.

4. Ακριβής περιγραφή σε ιωνική διάλεκτο.

5. Παρεκβάσεις/παρενθήκες (λόγοι, νουβέλες, ανέκδοτα).

6. Χρονολόγηση κατά γενιές και με σειρά διαδοχής των Περσών βασιλέων. Κάνει αναφορά σε εποχές του έτους, σε Ολυμπιάδες, στον επώνυμο άρχοντα της Αθήνας και χρονικούς προσδιορισμούς στο διάστημα μίας ημέρας για σημαντικά γεγονότα.

                                                                                                                      

ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

· Να εκθέσει καρπούς έρευνας κι όχι μύθους: “Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε…”.

· Να διηγηθεί πράξεις ανθρώπων: “…τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων…”.

· Να εξουδετερώσει το χρόνο που σβήνει τα πάντα: “…τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται…”.

· Να εκθέσει τα κατορθώματα των Ελλήνων και των βαρβάρων:   “μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστὰ, τὰ μὲν Ἓλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται…”.

· Να παρουσιάσει την αιτία της διαμάχης Ελλήνων και βαρβάρων: “… καὶ δι’ ἥν αἰτίην ἐπολέμησαν  ἀλλήλοισι”.  

ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

                                                                                                                      

“Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστὰ, τὰ μὲν Ἓλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τὰ τε ἄλλα καὶ δι’ ἥν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι.”

                                          

----------

     

“Αυτή εδώ είναι η έκθεση της έρευνας του Ηρόδοτου από την Αλικαρνασσό, που γράφτηκε για να μη σβηστούν με το πέρασμα του καιρού όσα έπραξαν οι άνθρωποι και να μη μείνουν στη λησμονιά έργα μεγάλα κι άξια θαυμασμού, πραγματοποιημένα είτε από τους Έλληνες είτε από τους βαρβάρους κι ακόμα να φανεί για ποια αιτία πολέμησαν μεταξύ τους.”

(Το προοίμιο της Ιστορίας του Ηρόδοτου, Βιβλίο Α΄, Κλειώ, Κεφ. 1)                             

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ

1. Ικανοποιεί τη φιλομάθεια τη δική του και των ομοεθνών του, με το πλήθος των πληροφοριών που μαζεύει. Το έργο του μοιάζει με εγκυκλοπαιδική συλλογή στοιχείων μυθολογικών, εθιμικών-λαογραφικών, εθνολογικών, γεωγραφικών (λόγοι), ανεκδοτολογικών (ανέκδοτα, νουβέλες) και ιστορικών και είναι το παλαιότερο ολοκληρωμένο πεζό λογοτεχνικό κείμενο που έχει διασωθεί στον ευρωπαϊκό χώρο (5^ου αιώνα π.Χ.).

2. Εξιστορεί την επέκταση των Περσών στην Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη.

3. Εξιστορεί τον αγώνα και τη νίκη των Ελλήνων κατά των επιτιθέμενων εναντίον τους Περσών.

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ:

                                                                                                             

Η σύγκρουση Ελλήνων και βαρβάρων και τα αίτια αυτής της σύγκρουσης αυτής,

μυθολογικά (:Αρπαγές γυναικών: α. Ιώ από Φοίνικες β. Ευρώπη από Έλληνες γ. Μήδεια από Ιάσονα / Έλληνες Αχαιούς δ. Ελένη από Πάρη / Τρώες  --  Τρωικός πόλεμος / 12^ος αι. π.Χ. -- άλωση Τροίας  από Αχαιούς --  έχθρα Περσών προς Έλληνες) και τα πραγματικά αίτια (:Υποταγή των ελληνικών πόλεων Μ. Ασίας στον Κροίσο (560-546 π.Χ.), βασιλιά της Λυδίας, ο οποίος νικήθηκε από τον Κύρο (550-528 π.Χ.), βασιλιά των Περσών. Έτσι οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας το 545 π.Χ. έγιναν υποτελείς στους Πέρσες --- 499–494 π.Χ. Επανάσταση Ιωνικών πόλεων κατά Περσών, με βοήθεια Αθηναίων [20 πλοία] και Ερετριέων [5 πλοία] --- θυμός βασιλιά Περσών Δαρείου --- αφορμή των περσικών πολέμων. (Αιτία: ο περσικός ιμπεριαλισμός).  

ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ                                                                                                                                   

. Άτη – Ύβρη – Νέμεση – Τίση – Μέτρο

                                                                                                                                            

  Όσοι ξεπερνούν τα ανθρώπινα μέτρα (Κόρος), γίνονται υβριστές (Ύβρη = αλαζονεία, υπέρβαση μέτρου), τυφλώνονται από την Άτη, προκαλούν την αγανάκτηση του Θεού (Νέμεση) και τιμωρούνται (Τίση) [Βλέπε και Όμηρο].

Κανόνας ζωής πρέπει να είναι το μέτρο: “Πᾶν μέτρον ἄριστον”, “Μηδὲν ἄγαν”.

       

. Ελευθερία

  1. Ο ελληνικός τρόπος ζωής, με αρετή και μέτρο.   

  2. Αφέντης του ελεύθερου ανθρώπου ο νόμος.   

. Πεπρωμένο – Μοίρα

                     

  Ό,τι συμβαίνει είναι πεπρωμένο και θα γίνει οπωσδήποτε, με τη συνεργασία της μοίρας και του ανθρώπου.  

. Φθονερό το Θείο    

                                                                

  Το Θείο φθονεί την ανθρώπινη ευτυχία, όταν μάλιστα ο ευτυχισμένος άνθρωπος υπερηφανεύεται γι’ αυτή.                                                           

. Κυκλική αντίληψη ανθρώπινης ζωής    

                                                                             

  Τα ανθρώπινα πράγματα παρουσιάζουν αστάθεια. Κανείς δεν είναι για πάντα ευτυχισμένος. Η ζωή είναι ένας κύκλος, όπου διαρκώς εναλλάσσονται η ευτυχία και η δυστυχία, “μια ρόδα που διαρκώς γυρίζει”. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι τυχερός, ευτυχισμένος όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί, πριν να δούμε ποιο θα είναι το τέλος της ζωής του: “Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε”,“καλά στερνά”.                                                   

 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

                                                                                                                                                           

 1) Φιλοπερίεργο, κριτικό κι ερευνητικό πνεύμα.   

 2) Προσωπική αντίληψη και γνώση, αγάπη για ταξίδια.    

 3) Δεν βιάζεται να βγάλει συμπεράσματα.    

 4) Παραθέτει τις διαφορετικές απόψεις.    

 5) Νηφαλιότητα κι ευρύτητα σκέψης, σεβασμός άλλου.    

 6) Ξεχωρίζει το μερικό από το γενικό.    

 7) Δεινός αφηγητής, πρακτικός φιλόσοφος.    

 8) Ευσεβής, με μεγάλο σεβασμό στους χρησμούς.    

 9) Λάτρης της ελευθερίας και της δημοκρατίας.   

10) Αντικειμενικός κι άξιος ιστορικός και λογοτέχνης.  

     Το έργο του Ηρόδοτου, που θεωρήθηκε ως ο “Πατέρας της Ιστορίας”, είναι πολύτιμο και ως πηγή αρχαιογνωσίας και ως εξαιρετικό εκτενές λογοτεχνικό έργο, με υψηλό ιδεολογικό περιεχόμενο. 

ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ ΜΥΡΣΙΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ