ΞΕΜΑΤΙΑΣΜΑ

ΒΑΣΚΑΝΙΑ – ΜΑΤΙΑΣΜΑ – ΘΑΡΜΙΣΜΑ – ΚΑΚΟ ΜΑΤΙ

Πιστεύετε στο κακό μάτι; Αν ναι, πηγαίνετε στον παπά, να σας διαβάσει την παρακάτω ευχή…

Ευχή Εκκλησίας επί βασκανίαν

Κύριε ο Θεός ημών, ο Βασιλεύς των αιώνων, ο παντοκράτωρ και παντοδύναμος, ο ποιών πάντα και μετασκευάζων μόνω τω βούλεσθαι^. ο την επταπλάσιον κάμινον και την φλόγα την εν Βαβυλώνι εις δρόσον μεταβαλών και τους αγίους σου τρεις Παίδας σώους διαφυλάξας^. ο ιατρός και θεραπευτής των ψυχών ημών^. η ασφάλεια των εις σε ελπιζόντων^. σου δεόμεθα και σε παρακαλούμεν, απόστησον, φυγάδευσον και απέλασον πάσαν διαβολικήν ενέργειαν, πάσαν σατανικήν έφοδον και πάσαν επιβουλήν, περιέργειάν τε πονηράν και βλάβην και οφθαλμών βασκανίαν των κακοποιών και πονηρών ανθρώπων από του δούλου σου (όνομα ματιασμένου………………..) και ή υπό ωραιότητος, ή ανδρείας, ή ευτυχίας, ή ζήλου και φθόνου, ή βασκανίας συνέβη, αυτός, φιλάνθρωπε Δέσποτα, έκτεινον την κραταιάν σου χείρα και τον βραχίονά σου τον ισχυρόν και ύψιστον, και επισκοπών επισκόπησον το πλάσμα σου τούτο, και κατάπεμψον αυτώ Άγγελον ειρηνικόν, κραταιόν, ψυχής και σώματος φύλακα, ος επιτιμήσει και απελάσει απ’ αυτού πάσαν πονηράν βουλήν, πάσαν φαρμακείαν και βασκανίαν των φθοροποιών και φθονερών ανθρώπων^. ίνα υπό σου ο σος ικέτης φρουρούμενος, μετ’ ευχαριστίας ψάλλη σοι Κύριος εμοί βοηθός, και ου φοβηθήσομαι^. τι ποιήσει μοι άνθρωπος; και πάλιν^. Ου φοβηθήσομαι κακά, ότι συ μετ’ εμού ει^. ότι, συ ει ο Θεός, κραταίωμά μου, ισχυρός εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος. Ναι, Κύριε ο Θεός ημών, φείσαι του πλάσματός σου, και σώσον τον δούλον σου από πάσης βλάβης και επηρείας της εκ βασκανίας γινομένης, και ανώτερον αυτόν παντός κακού διαφύλαξον^. πρεσβείαις της υπερευλογημένης, ενδόξου Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, των φωτοειδών Αρχαγγέλων και πάντων σου των Αγίων. Αμήν.

(Πηγή: «Μικρόν Ευχολόγιον», επιμ. Επισκόπου Ταλαντίου Παντελεήμονος, Εκδοτικός Οίκος Βασιλείου Σαλίβερου, Αθήνα, σελ. 56-57)

Παλιοχωριανό ξεμάτιασμα

     Στο Παλαιοχώρι πίστευαν πολύ στο μάτιασμα και νομίζουμε πως πιστεύουν ακόμα, αφού κάνουν ευχές και τελετουργικά για τη βασκανία. Αναφέρουν μάλιστα περιπτώσεις παιδιών ή μεγάλων που αρρώστησαν βαριά ή πέθαναν από μάτιασμα, αλλά και αντικειμένων που καταστράφηκαν, όταν τα κοίταξε ή τα επαίνεσε κάποιος βάσκανος. "Το μάτι σπάει πέτρα", λέει μια παροιμία. Πιστεύουν πως βάσκανοι είναι όσοι έχουν γαλανά μάτια ή είναι ξαναβυζαγμένοι, δηλαδή τους είχε αποκόψει η μητέρα τους από το θηλασμό και ξανάρχισαν να θηλάζουν. Γι’ αυτό θα ακούσετε συχνά τη φράση «γαλανό μάτι μη σε δει», να λέγεται μεταξύ αστείου και σοβαρού. Παλιά ανέφεραν με το όνομά τους χωριανούς που «έπιανε το μάτι τους», με συγκεκριμένα παραδείγματα της καταστροφικής δύναμης που άθελα ή ηθελημένα εξασκούσαν.

Φυλακτήρια

     Εκτός αυτού, φροντίζουν να είναι πάντα εξοπλισμένοι με αγιωτικά, για να καταπολεμήσουν το κακό μάτι: λουλούδια από τον επιτάφιο, σταυρολούλουδα, αγιασμό, αντίδωρο από μεγάλη γιορτή, θυμιατό και μοσχολίβανο στο πκαρή (ράφι πάνω από το τζάκι), φυλλάδια με ευχές και πολλά άλλα. Tα πιο αποτελεσματικά αντιβασκανικά όπλα τους είναι ο σταυρός στο λαιμό, λάδι και νερό από το καντήλι, αγιασμός, σταύρωμα, θύμιασμα, ματόχαντρα, φυλαχτά, σκόρδα, ξόρκια, φτύσιμο και… μουντζούρωμα πίσω από το αυτί με μουντζούρα που παίρνουν από τα τρία πόδια της πυροστιάς. Επίσης, πέταλο αλόγου που βρίσκουν στο δρόμο, κοκαλάκι της νυχτερίδας και ρούχο φιδιού, σπάνιο εύρημα.  

     Ιδιαίτερα προστατευτικές είναι οι μητέρες και οι γιαγιάδες μικρών παιδιών που ξεχωρίζουν για την ομορφιά ή την εξυπνάδα τους. Μόλις γεννηθεί ένα παιδί, θα βάλουν στη σκούφια του παραμάνα με ματόχαντρο και θα κρεμάσουν μία μικρή εικόνα του προστάτη Αγίου στην κούνια του. Πιστεύουν ακόμα πως κάποια άτομα είναι πιο επιρρεπή στο μάτιασμα, ενώ θεωρούν τους σαββατογεννημένους άτρωτους από το κακό μάτι. Απαιτούνται τρία ξεματιάσματα από ξεματιάστρα και διάβασμα ευχών, για να πάψει κάποιος να ματιάζεται εύκολα. 
     Ο Γιάννης Μαυραγάνης, στο βιβλίο του «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου», στο κεφάλαιο για τις προλήψεις (σελ. 205-212), στη σελ. 209 αναφέρει α) ότι λένε πως "πιάνει το μάτι" του γαλανομάτη και β) ότι όποιος φοβάται μην τον ματιάσουν πρέπει να κρεμάσει στο λαιμό του μια γαλάζια ψήφα (χάντρα) ή κάτι άλλο για φυλαχτό. Στη σελ. 210 γράφει α) ότι πίστευαν πως για το όμορφο παιδί, την ωραία γυναίκα, τον άνδρα με πολλά χαρίσματα υπάρχει πάντα κίνδυνος να τους ματιάσουν, γι' αυτό πρέπει να έχουν πάνω τους κάποιο φυλαχτό και β) ότι, όταν βλέπουν ένα όμορφο ή καρπερό δέντρο ή ένα όμορφο ζώο, λένε τρεις φορές "φτου, φτου, φτου, μην του θαρμίσου" (ματιάσω). Στη σελ. 211, αναφέρει α) ότι, όποιος βρει στο δρόμο του "γαϊδουροτσλίχτρια" (μέρος όπου έχει κυλιστεί γάιδαρος), πρέπει να φτύσει προς τα εκεί, για να μην τον ματιάσουν, β) ότι όποιος έχει πάνω του "τ'ς νυχτιρίδας του κουκαλέλ'" (το κοκαλάκι της νυχτερίδας) είναι προστατευμένος από το "κακό μάτι" και γ) ότι όποιος έχει πολλά χαρίσματα, είναι καλός, δουλευτάρης, νοικοκύρης, για να μην τον γλωσσοφάνε, πρέπει να φάει γλώσσα από μικρό ζώο, π.χ. αρνάκι ή κατσικάκι ή άλλο. Στη σελ. 212 αναφέρει α) ότι, αν βρουν μια δίδυμη ελιά την εποχή που μαζεύουν τις ελιές, την κρατάνε χωριστά, γιατί το δίδυμο κουκούτσι το κάνουν φυλαχτό στα παιδιά και β) ότι, αν μία μαζεύτρα είναι πολύ ικανή στο μάζεμα της ελιάς, δένει στην καλαθίδα της μια θαλασσιά ψήφα (χάντρα), «για να μην τη θαρμίσουν». Το ρήμα θαρμίζω το χρησιμοποιούν στη Λέσβο με την έννοια ματιάζω, βασκαίνω. Η βασκανία λέγεται θάρμισμα και θαρμισμένος > θαρμ’σμένους είναι ο ματιασμένος. Η φράση «αθάρμιστά του» περιέχει μία αποτρεπτική ευχή: «που να μην τον βασκάνω». Οι φιλόλογοι Δημήτρης και Γιάννης Παπάνης, στο "Λεξικό της Αγιασώτικης Διαλέκτου", δίνουν θαυμάσια την ετυμολογία της λέξης θαρμίζω: οφθαλμός (από το ορώ=βλέπω) > οφθαλμίζω > ’φθαλμίζω > θαρμίζω (με αποβολή του οφ- και τροπή του -λ- σε -ρ- ανομοίωση, σελ. 141). 
     Στη σελίδα 121, ο Γιάννης Μαυραγάνης γράφει για το χαριτωμένο έθιμο, όταν ντύνουν το γαμπρό, να τον βάζουν σε ταψί (σ'ντερουσύν'), για να είναι γερός σαν σίδερο, και να κρεμούν στη μέση του μια μικρή κλειδωμένη κλειδαριά με αλυσίδα, για να τον προφυλάξουν από το "δέσιμο", την προσωρινή σεξουαλική ανικανότητα δηλαδή, που μπορεί να του προκαλέσουν το κακό μάτι ή τα μάγια που θα του κάνουν όσοι τον ζηλεύουν ή οι αντίζηλες της νύφης. Του δίνουν βέβαια το κλειδάκι, για να ξεκλειδώσει το λουκέτο την ώρα που θα πλαγιάσει με τη νύφη στο νυφικό κρεβάτι! 

     Ας δούμε τώρα πώς ξεματιάζουν ακόμα και σήμερα στο Παλαιοχώρι τους θαρμισμένους ή ματιασμένους ή βασκαμένους.

                    

Κάπνισμα και σαράντισμα

     Ο πιο γνωστός τρόπος ξεματιάσματος είναι το «κάπνισμα» με αγιωτικά και το «σαράντισμα». Βάζουν στο θυμιατό καρβουνάκια και λουλούδια από τον επιτάφιο, θυμιάζουν τρεις φορές το ματιασμένο λέγοντας ευχές και μετά ρίχνουν τα κάρβουνα όλα μαζί σε μια φλιτζάνα νερό και τα «σαραντίζουν». Άμα τσιτσιρίζουν πολύ τα κάρβουνα όταν τα σβήνουν, σημαίνει ότι είναι πολύ ματιασμένος. Παίρνουν μετά με τα πέντε δάκτυλα νερό από τη φλιτζάνα και τα «σαραντίζουν», δηλαδή λένε 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40. Καθώς μετράνε, βουτούν τα χέρια τους στο νερό και ραντίζουν το ματιασμένο, λέγοντας «γεια σας και περαστικά σας».

Ξόρκι και ελαιόλαδο

     Το παρακάτω ξόρκι για το ξεμάτιασμα πιστεύουν πως πρέπει να το φανερώσει άτομο σε άτομο του άλλου φύλου, όχι του ίδιου, δηλαδή ή άνδρας σε γυναίκα ή γυναίκα σε άνδρα.

     Υλικά για το ξεμάτιασμα: 1 ποτήρι νερό και λίγες σταγόνες λάδι από το καντήλι. Αυτός ή αυτή που ξεματιάζει τον εαυτό του ή κάποιον άλλο λέει το παρακάτω ξόρκι:

     «Τρία μάτια σε βασκάνανε, πέντε σε γλιτώσανε, στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν. Ανάτριχα ήρθε το κακό, ανάτριχα να φύγει.» [ανάτριχα (ανά+τρίχα)= με σηκωμένες τις τρίχες (Ανδριώτης, Παπάνης) // εδώ ίσως με τη σημασία "πολύ ξαφνικά, απότομα, μεμιάς, γρήγορα", τόσο γρήγορα και ξαφνικά, που προκάλεσε ανατριχίλα].

     Αφού πει το ξόρκι, βουτά το δάχτυλο στο λάδι και ρίχνει μία σταγόνα στο νερό. Μετά σταυρώνει τρεις φορές τον ασθενή, που έχει δυνατό πονοκέφαλο, χασμουριέται συνεχώς κι αισθάνεται εξάντληση «σαν μαραμένος». Αν είναι ματιασμένος, η σταγόνα λαδιού διαλύεται μέσα στο νερό, αν δεν είναι, η σταγόνα μένει στην επιφάνεια. Επαναλαμβάνει το τελετουργικό, ρίχνοντας συνέχεια σταγόνες λαδιού μέσα στο νερό, μέχρι να μη διαλυθεί η σταγόνα, να σταθεί στην επιφάνεια.

     Σημείωση: Τα σχετικά με το ξεμάτιασμα μου τα είπαν το καλοκαίρι του 2001, στο Παλαιοχώρι, ο Γιάννης Π. Πρωτόγυρος και η μητέρα του Σοφία Μάρκου - Πρωτογύρου.

Βασκανία και Ξεμάτιασμα

     «Βασκανία» ή «μάτιασμα» ή «κακό μάτι» ονομάζεται η αρνητική επίδραση ενός ανθρώπου πάνω σε άλλον, εξαιτίας φθόνου, ζήλιας, κακεντρέχειας, ακόμα και μεγάλου θαυμασμού. Αυτό μπορεί να συμβεί με μια και μόνη ματιά ή με μια σκέψη εκούσια ή ακούσια. Αυτή η επίδραση πιστεύεται ότι είναι μία ασυνείδητη εκπομπή χαμηλού μαγνητικού δυναμισμού, σε μεγάλη ένταση.

     Ο βάσκανος ή βασκανιστής είναι συνήθως άτομο προικισμένο με ισχυρή θέληση, που μπορεί να επιβληθεί κυρίως είτε σε άτομα με ασθενή θέληση είτε σε άτομα σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση είτε πρόσωπα ευεπηρέαστα και ευάλωτα σε τέτοιου είδους καταστάσεις. Ο λαός πιστεύει ότι βάσκανοι είναι άνθρωποι με μάτια γαλανά ή με φρύδια ενωμένα ή γυναίκες με μεγάλους μαστούς ή με μεγάλα δόντια. Πιστεύει επίσης ότι οι σαββατογεννημένοι δεν ματιάζονται.

     Η πίστη στο "μάτι" είναι πιο διαδεδομένη στη Μέση Ανατολή, στη δυτική αλλά και στην ανατολική Αφρική, στην κεντρική και τη νότια Ασία, αλλά και στην Ευρώπη, ιδίως στις μεσογειακές χώρες. Αναφορές στη βασκανία μπορούν να βρεθούν στο Κοράνι, όπως και σε εβραϊκά ιερά κείμενα (Ταλμούδ, Τανάκ). Στην περιοχή του Αιγαίου, καθώς και σε άλλες περιοχές όπου δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με μάτια ανοικτού χρώματος, θεωρείται ότι τα ανοιχτόχρωμα μάτια μπορούν να "ματιάσουν" ευκολότερα. Αυτή η πεποίθηση ίσως έχει τις ρίζες της στο γεγονός ότι άνθρωποι από κοινωνίες όπου δεν ήταν διαδεδομένη η πίστη στη βασκανία (όπως π.χ. από τη Βόρεια Ευρώπη) πιθανόν να μην τηρούσαν κάποια τοπικά έθιμα, όπως το να μην κοιτά κανείς έντονα στα μάτια αγνώστους. Έτσι λοιπόν στην Ελλάδα και στην Τουρκία τα φυλαχτά που έχουν την ικανότητα να προστατεύουν από το μάτι έχουν την μορφή μπλε ματιών.

Η βασκανία στα αρχαία χρόνια

     Η αρχή της πίστης στη βασκανία ανάγεται στην Ανατολή και τη Χαλδαία, από την οποία πιθανότατα διαδόθηκε στην Ελλάδα, την Ιταλία και τις λοιπές χώρες της Ευρώπης. Οι αρχαίοι Έλληνες και αργότερα οι Ρωμαίοι πίστευαν στη βασκανία. Εκτός από ορισμένους σκεπτικιστές, η πίστη στο κακό μάτι ήταν ευρύτατα διαδεδομένη και ριζωμένη όχι μόνο στο λαό αλλά και στα πιο ανεπτυγμένα πνεύματα της αρχαιότητας. Ο Δημόκριτος, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Απολλωνίδης, ο Φίλαρχος, ο Ηλιόδωρος, ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς, ο Πλίνιος, ο Βιργίλιος, ο Κικέρων παραδέχονταν τη βασκανία. Από αυτούς τέσσερις ασχολήθηκαν με τη βασκανία και προσπάθησαν να εξηγήσουν και να δώσουν λογική εξήγηση στο φαινόμενο: ο Δημόκριτος, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης και ο Ηλιόδωρος.

     Το κακό μάτι μπορούσε να επηρεάσει όχι μόνο τον άνθρωπο αλλά και ό,τι είχε προσφιλές. Τα παιδιά θεωρούνταν τα ευκολότερα θύματα της βασκανίας. Οι Ρωμαίοι είχαν θέσει τα παιδιά υπό την προστασία ειδικής θεάς της Cumina, η οποία είχε σαν προορισμό να αποτρέπει την επίδραση του κακού ματιού. Τα κατοικίδια ζώα ήταν επίσης δυνατό να επηρεαστούν. Ο Βιργίλιος απεικόνισε ως εξής το παράπονο βοσκού του οποίου καταστράφηκε το κοπάδι “Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos” (αγνοώ ποιο κακό μάτι βασκαίνει τα αρνιά μου). Στην Ιταλία η ιδέα της βασκανίας (jettatura) ήταν βαθύτατα ριζωμένη.

     Όλοι οι άνθρωποι γενικά, σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους, πίστευαν στη βασκανία και αναζητούσαν τρόπους για την εξουδετέρωσή της.

Η Εκκλησία και η βασκανία

     Η Εκκλησία μας δέχεται τη βασκανία σαν επέμβαση πονηρού πνεύματος και τη θεωρεί έργο του διαβόλου. Γι’ αυτό και η ευχή που διαβάζεται, μόνο από ιερέα, κατά της βασκανίας λέει μεταξύ άλλων: «… απόστησον πάσαν διαβολικήν ενέργειαν, πάσαν σατανικήν έφοδον και πάσαν επιβουλήν, περιέργειάν τε πονηράν και βλάβην και οφθαλμών βασκανίαν των κακοποιών και πονηρών ανθρώπων από του δούλου σου (όνομα ματιασμένου……………..) και ή υπό ωραιότητος ή ανδρείας ή ευτυχίας ή ζήλου ή και φθόνου βασκανίας συνέβη…».

     Εκκλησιαστικοί συγγραφείς ταυτίζουν τη βασκανία με το φθόνο και θεωρούν τη βασκανία κακή για τους άλλους αλλά και για το εκείνον που την προκαλεί. Ιδιαίτερο λόγο για τη βασκανία έγραψε ο Άγιος Βασίλειος. Με τη σύνθεση ευχών κατά της βασκανίας και φυλακτηρίων, η Εκκλησία παραδέχτηκε σιωπηλά την ύπαρξή της.

Προφύλαξη από το κακό μάτι

     Από τα αρχαιότατα χρόνια οι άνθρωποι ζητούσαν διάφορα μέσα για την εξουδετέρωση της ενέργειας της βασκανίας. Στους Έλληνες αναφέρονται: βασκάνια, προβασκάνια, αποτρόπαια, φυλακτήρια, εγκόλπια, περιάμματα, περίαπτα, τελέσματα. Στους Λατίνους amuletum, στους Γάλλους amulette, talisman, fétiche, στους Ιταλούς ligature, alligatura. Γενικά τα φυλακτήρια ήταν είτε χειρονομίες, σύμβολα, χρήση λίθων, μετάλλων, φυτών και ζώων. Από τις χειρονομίες για την αποτροπή του βασκάνου αναφέρουμε το φτύσιμο, γνωστό και στους αρχαίους Έλληνες αλλά και μέχρι σήμερα: «Ως μη βασκανθώ τρις εις εμόν έπτυσα κόλπον» (Θεοκρίτου «Ειδύλλια» 6, 14), «Φτύσε τον κόρφο σου». Επίσης η μούντζα ή φασκέλωμα, η fica των Ιταλών, η έκταση δηλαδή του δείκτη και του μικρού δακτύλου. Οι χειρονομίες συνοδεύονταν κάποτε και με φράσεις όπως: «εις την κεφαλήν σοι» (Πλατ. Ευθ. 6, 283), «και συ», «έρρε», «προσκυνώ Αδράστειαν».

     Στην αρχαία Ρώμη κρέμαγαν το "fascinum", ένα φυλακτό φαλλικού σχήματος, στο λαιμό κυρίως των παιδιών, για προστασία από το κακό μάτι, αλλά και για να τους φέρει γονιμότητα.

     Η χρήση φυλακτηρίων ήταν και είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλους τους λαούς και όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι θρησκείες της Άπω Ανατολής, ο Βουδισμός, ο Βραχμανισμός, ο Χαμανισμός και ο Ταοϊσμός καλλιέργησαν την πίστη στα φυλακτήρια. Ο Χριστιανισμός, παρά τις προσπάθειές του, δεν κατόρθωσε να καταργήσει τη χρήση των φυλακτηρίων. Η ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος με τον κανόνα 61 είχε ορίσει καθαίρεση για τους κληρικούς και εξαετή αφορισμό για τους λαϊκούς, οι οποίοι έδιναν στις γυναίκες δεμάτια από μεταξένια («σηρικά») νήματα υφασμένα με τρίχες αρκούδας ή και πουγκιά, ως εγκόλπια κατά της βασκανίας. Ο Φαίδων Κουκουλές, στη σελ. 33 του Στ΄ τόμου του βιβλίου του "Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός", αναφέρει ότι οι μητέρες αγόραζαν τρίχες αρκούδας από τους περιπλανώμενους αρκουδιάρηδες, ως φυλακτήρια από βάσκανους οφθαλμούς ή ασθένειες, έβαζαν τρίχες αρκούδας στο θυμιατό και κάπνιζαν τα παιδιά τους, για απαλλαγή από τον πυρετό και προς αποτροπήν της βασκανίας στη Θράκη (Θεόδωρος Βαλσαμών και Ελπινίκης Σαραντή - Σταμούλη "Προλήψεις και δεισιδαιμονίες της Θράκης", στο "Λαογραφία", 13, 221). Τελικά η Εκκλησία αναγκάστηκε να τα παραδεχτεί και να τα καθιερώσει, καταδικάζοντας μόνο τα φυλακτήρια που είχαν σχέση με ασεβείς ή αιρετικές παραδόσεις, όπως τα Αβραξάς των Γνωστικών ή και εκείνα στα οποία συγχέονταν χριστιανικές και ιουδαϊκές ιδέες, ως σύμβολα ασαφή και μυστηριώδη.

     Σήμερα ιδιαίτερα διαδεδομένα είναι τα ματόχαντρα (μπλε χάντρες που μοιάζουν με μάτι), αλλά και φυλακτά από ιερά προσκυνήματα. Χρήση φυλακτηρίου έχει και ο αγιασμός.

Ξεμάτιασμα

     Από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι τα σημερινά, υπάρχουν διάφοροι τρόποι και μέσα, για τη διάγνωση της βασκανίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι τρόποι αυτοί μαθαίνονται από συγκεκριμένα άτομα και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά προσεκτικά, ούτως ώστε να μη χάσουν τη δύναμή τους, π.χ. από άνδρα σε γυναίκα ή το αντίθετο, από γιαγιά σε εγγόνι και λοιπά. Λένε μάλιστα ότι η αποκάλυψη του τρόπου ξεματιάσματος πρέπει να γίνεται τη Μεγάλη Πέμπτη.

     Για να δούνε αν κάποιος είναι ματιασμένος, στάζουν έξι σταγόνες λάδι από το καντήλι σ’ ένα πιάτο με νερό, λέγοντας μια ευχή. Αν το λάδι διαλυθεί, το άτομο είναι ματιασμένο. Για να φύγει το «κακό μάτι», συνεχίζουν να ρίχνουν το λάδι και να λένε την ευχή, έως ότου οι σταγόνες να στέκονται στο νερό.

     Άλλοι πάλι πετάνε τρία κάρβουνα στο νερό, λέγοντας πάλι την ευχή. Αν τα κάρβουνα βουλιάξουν, ο άνθρωπος είναι ματιασμένος. Και οι ευχές κι εδώ συνεχίζονται, μέχρι τα κάρβουνα να ανέβουν στην επιφάνεια. Όταν κάποιος έχει πάνω του το «κακό μάτι», παρουσιάζει συμπτώματα όπως έντονο πονοκέφαλο, υπνηλία που συνοδεύεται από χασμουρητά, δάκρυσμα των ματιών, τάση για εμετό, κρυάδες, κοκκινίλες στο πρόσωπο, ακόμα και σπασμούς. Η αντίληψη για την επίδραση που μπορεί να ασκήσει το «κακό μάτι» εκφράζεται με τα εξής λόγια: «Το μάτι ξεριζώνει δέντρα και ραγίζει την πέτρα».

     Πολλοί άνθρωποι, για να αποφύγουν το μάτιασμα, έχουν επάνω τους φυλαχτά φτιαγμένα από σκόρδο ή λιβάνι ή κρεμάνε ματόχαντρα ή φορούν τα ρούχα τους από την ανάποδη. Οι περισσότεροι έχουν επάνω τους ένα σταυρό. Επίσης, το φτύσιμο στον κόρφο είναι από τους πλέον διαδεδομένους τρόπους αποφυγής του «κακού ματιού».

     Για να ξεματιάσουν κάποιον, ακολουθούν διάφορες μεθόδους, όπως:

     1) Περνάνε όλο το πρόσωπο του ματιασμένου με ένα ωμό αυγό λέγοντας μιαν ευχή τρεις φορές και μετά το σπάνε σε μέρος σκιερό και όχι εύκολα ορατό. Με τον κρόκο του αυγού σχηματίζουν ένα σταυρό στο προσκεφάλι του.

     2) Τοποθετούν ένα σπασμένο αυγό, που το έχουν «διαβάσει» με ευχές, δίπλα στο κρεβάτι του ματιασμένου.

     3) Ο ματιασμένος πίνει τρεις γουλιές αγιασμό και φτύνει προς τη μεριά του βάσκανου.
     4) Στο βιβλίο των Δημήτρη και Γιάννη Παπάνη "Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις που λέγονται στην Αγιάσο" (τόμος Δ΄, σελ. 112) διαβάσαμε ότι το ματιασμένο παιδί το περιφέρουν τη νύχτα, πριν κοιμηθεί, τρεις φορές πάνω από τη φωτιά, για να πέσει το μάτιασμα, επειδή ο λαός θεωρεί τη φωτιά μέσο εξαγνισμού. Πηγή τους το βιβλίο του Αθ. Μπούτουρα "Προλήψεις του ελληνικού λαού" (σελ. 16, 61, 106). 

     Μερικά από τα λόγια που χρησιμοποιούσε και ακόμα χρησιμοποιεί ο λαός για να απομακρύνει το «μάτι» είναι τα παρακάτω:

     «Πέρασα σ’ ένα σταυροδρόμι, είδα την Παναγία με το Χριστό, είχαν στρώσει τη μαλαματένια ποδιά και τρώγανε. Πήρα τα ψίχουλα και τα σκόρπισα σε βοριάδες και ανέμους.»

     Αυτό επαναλαμβάνεται τρεις φορές. Λέγοντάς το κάποιος, κρατά στο χέρι λίγα ψίχουλα και αλάτι, που επάνω τους έχει φτύσει ο ματιασμένος.

     Ή λένε «Εννιά ένα, εννιά δύο, εννιά τρία, εννιά δύο, εννιά ένα. Παναΐτσα ένα, Χριστός ζωντανός δύο, βάλε το ρούχο ανάποδα. Ό,τι και να είναι, άνδρας ή γυναίκα, να σκάσει και τα μάτια του να πέσουν στη θάλασσα. Ο χριστιανός να γίνει καλά.» Αυτό το λένε εννιά φορές, κρατώντας ό,τι και προηγουμένως, μόνο που με τα ψίχουλα και το αλάτι ραντίζουν εννιά φορές το κεφάλι του ματιασμένου.

     Άλλοι πάλι λένε εννιά φορές το «Πάτερ ημών…» και μετά «Κύριε ημών Ιησού Χριστέ Λόγε Θεού ζώντος, πρέσβευε την δέησιν ημών, χάρισε στο άρρωστο την υγεία».
     Την παρακάτω ευχή για ξεμάτιασμα από τους Παξούς βρήκαμε στο «Μέγα Καζαμία Υδρόγειος 2011», σελ. 61:
     «Η κυρά η Παναγία κάθισε στο θρόνο της και έκραξε τους Αγίους Αναργύρους, θαυματουργούς και ελεήμονες, πρώτους γιατρούς του κόσμου. "Για πάρτε το αβάσκαμα του................  (λένε το όνομα του ματιασμένου), το πάσα κακό από τον άνθρωπο, από την καρδιά, από τα σωθικά του, από τις 82 φλέβες του κορμιού του". Μαύρη αγελαδίτσα γέννησε, στον κάμπο την κατέβασε να την περιβοσκήσει, εκεί ευρέθη ο Χριστός και πήρε το αβάσκαμα και το 'ριξε στα βουνά. Εκεί κόκορας δε λαλεί, κότα δεν κακαριέται, εκεί να μείνει, εκεί να χαθεί και το κακό από τον άνθρωπο να διασκορπιστεί. Δυο το φέραν, τρεις το πήραν, Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα.» 
      

(Πηγές: Βικιπαίδεια-Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, 1928, «Μέγας Εγκυκλοπαιδικός Καζαμίας 2010», Εκδόσεις Λιναρδάτου, Αθήνα, σελ. 123-125, «Μέγας Καζαμίας Υδρόγειος 2011», σελ. 60-61)

Κρητικές ευχές για ξεμάτιασμα

     1. «Σε σταυροδρόμι βρέθηκα κι ο Ιησούς Χριστός μου πάντηξε και με ρώτηξε: "Πού πας, φταρμέ, πού πας καημέ, πού πας κακό συναπάντημα;" "Πάω να βρω κορμί να ψήσω, μωρό παιδί στην κούνια να ρουφήξω, ζευγάρι να ζευγαρώσω, κουράδι να ξεκουραδώσω, φίλους καρδιακούς να ξεφιλιώσω". "Και πάντηξές με και ρώτηξές με και μάρανές με και ζούγλανές με και δα ήντα θα γίνω, που κοπήκανε τα γόνατά μου και πέσανε τα ήπατά μου". Φύγε να πας στα όρη, στα βουνά τ' άγρια, όπου σταυρός δε γίνεται κι εκκλησιά δε λειτουργάται. Και ’κεια θα βρεις άγριο ’λάφι να σφάξεις, να πιεις το αίμα του κι από το δούλο του Θεού να λείπεις. Δέξου γης το βάρος και δώσ’ του την υγειά του» (κουράδι = κοπάδι ζώων).

     2. «Αγριολαφίνα γέννησε πάνω στα όρη, στα βουνά. Αμοναχή τση το γέννησε, αμοναχή τση το φτάρμισε, αμοναχή τση το ’γλειψε κι αμοναχή τση το ξεφτάρμισε.» (Λέγεται για το ματιασμένο από τη μάνα του παιδί. Η μάνα το λέει τρεις φορές και σταυρώνει το παιδί της.)

     3. «Σφάκα, σφάκα σφακωμένη, σιδεροχαλικωμένη, να πας να βρεις τ’ άγρια θεριά να πιεις από το αίμα τους, να φας από το κρέας τους κι από το δούλο του Θεού να λείπεις.» (Λέγεται 3 φορές και σταυρώνεται ο ματιασμένος).

     4. «Δυο μάτια σε ματιάσανε. Τρεις Άγιοι σε ξεματιάσανε. Στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν.» (σταυρώνεται 3 φορές ο ματιασμένος).

     5. «Στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν. Φύγε, ήλιε πρωινέ, φύγε μεσημεριανέ, φύγε απογευματινέ, άμε κάτω στο γιαλό, κάτω στο περιγιάλι.» (σταυρώνεται 3 φορές ο ματιασμένος).

(Πηγή:http://2bp.blogspot.com/-RMpbh-zee9Q/UIAKx3NUkzI/AAAAAAAABM8/K-8N-GswpkI/s1600/matiasma_cr.jpq)

Γούρια και φυλαχτά 

     Από την εμφάνισή του στη γη ο άνθρωπος, προσπάθησε να προσελκύσει την εύνοια της τύχης, απευθυνόμενος σε πνεύματα και θεούς, αλλά και χρησιμοποιώντας αντικείμενα που θεωρούσε ότι είχαν μαγικές ιδιότητες. Από αυτά τα αντικείμενα, άλλα θεωρούνται γενικά τυχερά και άλλα είναι προσωπικά γούρια, κυρίως επειδή τα είχαμε πάνω μας όταν μας συνέβη ένα ευχάριστο γεγονός.  
     Αρκετοί άνθρωποι είναι τόσο εξαρτημένοι από αυτά, που δεν κάνουν βήμα, αν δεν τα έχουν κοντά τους. Αυτά τα αντικείμενα λέγονται γούρια και φυλαχτά.
     Γούρι ονομάζεται ένα αντικείμενο, συνήθως με ασυνήθιστο σχήμα ή χρώμα, το οποίο περιέχει διάφορα υλικά, με σκοπό να φέρει τύχη ή καλή έκβαση συγκεκριμένης υπόθεσης. Τα υλικά από τα οποία κατασκευάζονται τα γούρια είναι ποικίλα, όπως πέτρες, ορυκτά, μέταλλα, κρύσταλλοι, χρώματα, ομοιώματα ζώων ή φυτών, ιερά λόγια ή σχέδια, σύμβολα ζωδίων, ονόματα, μαλλιά, νύχια και άλλα πολλά.   
     Τα φυλαχτά τα φέρει πάνω του κάποιος και κατασκευάζονται από παρόμοια υλικά με τα γούρια. Εκτός από το να φέρουν καλή τύχη, σκοπό έχουν να "προστατεύσουν" το άτομο από την επιβουλή, τα μάγια, το κακό μάτι, τη γλωσσοφαγιά και άλλα κακά.
     Ας δούμε, λοιπόν, μερικά αντικείμενα που θεωρούνται "τυχερά" ακόμα και σήμερα, παρ' όλη την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας! Θα τα δείτε σε λαιμούς, χέρια, αυτοκίνητα, γραφεία, τοίχους... παντού! 
                                     

Βραχιόλι με ματόχαντρα και κλειδί 

                                                  

     Το πέταλο του αλόγου θεωρείται σύμβολο ευτυχίας και προφυλακτικό από το κακό μάτι. Πρέπει να βρεθεί τυχαία και να έχει εφτά τρύπες, τέσσερις στο ένα μέρος και τρεις στο άλλο. Έπειτα, πρέπει να το κρεμάσουμε πίσω από την πόρτα και μάλιστα με το άνοιγμα προς τα πάνω. Η εξήγηση είναι ότι: α) το άλογο που το φορούσε είχε μαγικές ιδιότητες, β) έχει το σχήμα της ημισελήνου, που ήταν μυστικιστικό σύμβολο στους αρχαίους λαούς και γ) είναι σίδερο κρύο και γι' αυτό δεν μπορούν να το περάσουν οι μάγισσες. Η λογική όμως λέει πως αυτό ξεκίνησε, όταν πρωτοβγήκαν τα πέταλα και παρατήρησαν πως τα άλογα που τα φορούσαν είχαν σταθερότερο πάτημα, άρα όργωναν καλύτερα, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη σοδειά και ευημερία για τον ιδιοκτήτη τους.
     Το τετράφυλλο τριφύλλι, και μάλιστα όταν έχει τα φυλλαράκια του σε σχήμα καρδιάς, είναι σπάνιο κι είναι πάντοτε τυχερός όποιος το βρει, ιδιαίτερα στις ερωτικές υποθέσεις. Οι αρχαίοι Δρυίδες του απέδιδαν σπουδαίες μαγικές ιδιότητες και πίστευαν πως μπορούσε αυτός που το κρατούσε να βλέπει πνεύματα και να επικοινωνεί με τους θεούς. 
     Το λαγοπόδαρο είναι αρχαίο γούρι, επειδή ο λαγός και το κουνέλι είναι πολύ γόνιμα ζώα. Συνηθιζόταν οι γυναίκες που ήθελαν ν' αποκτήσουν παιδιά να έχουν κρεμασμένο στο λαιμό τους ένα λαγοπόδαρο.
     Το σκόρδο από τα αρχαία χρόνια θεωρούνταν ως φάρμακο και αφροδισιακό. Επίσης, το είχαν σαν φυλαχτό ενάντια στα κακά δαιμόνια και τους βρυκόλακες, καθώς και κατά του ματιάσματος. Μια πλεξούδα από σκόρδα σε ένα σπίτι ή σε ένα χωράφι διώχνει το κακό μάτι. Ακόμα και σήμερα, όταν κάποιος θαυμάζει κάτι, λέμε "φτου, σκόρδα", για να μην το ματιάσει! Στην έγκυο γυναίκα και στο νεογέννητο βρέφος τοποθετείται ένα σκόρδο, για να φύγει το κακό μάτι. Πολλοί τοποθετούν ψεύτικα σκόρδα στο αυτοκίνητο, για γούρι.
     Το δαχτυλίδι είναι ένα αντικείμενο, με το οποίο συνδεόμαστε συναισθηματικά, ιδιαίτερα αν προέρχεται από κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Ο τέλειος κύκλος, που είναι το σχήμα του, συμβολίζει το παντοτινό  και αδιάσπαστο. 

     Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τα δαχτυλίδια σαν φυλαχτά, συνήθως σε συνδυασμό με τον κόκκινο ίασπι. Η πέτρα με το κόκκινο χρώμα θεωρούνταν ότι προστατεύει μέσω της λεγόμενης "συμπαθητικής μαγείας" τους στρατιώτες από τις πληγές και τις γυναίκες από τις αιμορραγίες.

     Οι Ρωμαίοι, επίσης, φορούσαν δαχτυλίδια που τα αφιέρωναν στη θεά Υγεία, για να προστατευτούν από τις μολυσματικές αρρώστιες και, για να μην πάθουν κολικούς, φορούσαν δαχτυλίδια με την εικόνα του Ηρακλή που έπνιγε το λιοντάρι! Οι Χριστιανοί σκάλιζαν επάνω τις εικόνες των γιατρών Αγίων Κοσμά και Δαμιανού ή τα ονόματα των τριών Μάγων.

     Για την προστασία από τις αρρώστιες και τη βασκανία, υπήρχαν δαχτυλίδια με σφραγιδόλιθους που έγραφαν λέξεις, όπως ΙΑΩ (=γιατρεύω), λέξη που συνδυάζει το Α και το Ω και το Ι, αρχικό της λέξης Ιησούς. Επίσης, δαχτυλίδια με παραστάσεις συμβολικές και προφυλακτικές, όπως το φίδι που τρώει την ουρά του.       

     Η βέρα φοριέται στον παράμεσο, γιατί θεωρείται πως από εκεί ξεκινάει μια φλέβα που συνδέεται απευθείας με την καρδιά.

     Οι πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες χρησιμοποιήθηκαν από την αρχαιότητα, εκτός από κοσμήματα, και ως γούρια ή μαγικά φυλαχτά. Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι ο λάπις λάζουλι ήταν πέτρα που έκενε καλό στα δερματικά προβλήματα. Άλλες, όπως το τυρκουάζ, το κοράλλι και το μάτι της τίγρης, ήταν πολύ δημοφιλείς για την προστατευτική δράση τους ενάντια στην ατυχία και τη γλωσσοφαγιά. Ο αιματίτης θεράπευε τους ρευματισμούς και την αϋπνία, το κεχριμπάρι έδιωχνε την κατάθλιψη, ενώ ο μαλαχίτης επιδρούσε στην όραση. 

     Το φυτό απήγανος είναι γνωστό σαν κατάλληλο και αποτελεσματικό κατά της βασκανίας από την αρχαία Αθήνα, όπου το φύτευαν στην αυλή τους και μάλιστα στο αριστερό μέρος της αυλόπορτας.

     Κατά το Μεσαίωνα, οι γάτες θεωρούνταν πως είχαν ισχυρές μαγικές ιδιότητες και πίστευαν πως, αν έπλεναν έναν άνθρωπο σοβαρά άρρωστο και κατόπιν με το ίδιο νερό έπλεναν μία γάτα, η γάτα έπαιρνε την αρρώστια πάνω της και ο ασθενής γινόταν καλά. Οι τρίχες της γάτας ήταν συνηθισμένο συστατικό μαγικών συνταγών και φυλαχτών. Πολλοί ναυτικοί παίρνουν για γούρι μαζί τους στο καράβι μια γάτα, ειδικά εάν είναι απόλυτα μαύρη, χωρίς καθόλου λευκά σημάδια στη γούνα της. Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν μικρά φυλαχτά με τη μορφή γάτας, που φοριούνται για καλή τύχη.

     Άλλα γνωστά γούρια και οι προλήψεις που συνδέονται μ' αυτά είναι τα παρακάτω:    

     Βάτραχος: Ένα φυλαχτό σε σχήμα βατράχου, προστατεύει από το μάτιασμα.

     Αράχνη: Το να πέσει πάνω σου αράχνη και ιστός αράχνης στις γωνίες του σπιτιού θεωρείται καλοτυχία.  

     Αλάτι: Διώχνει τους ανεπιθύμητους επισκέπτες και τα δαιμόνια. Αν χυθεί αλάτι κατά λάθος, είναι γρουσουζιά και πρέπει να ρίξεις λίγο πίσω σου.

     Καρφίτσα: Αν βρεις καρφίτσα, αυτό θεωρείται καλή τύχη. Το ίδιο ισχύει και για τα χρήματα.

    Ο καθρέφτης, επειδή "φυλακίζει" μορφές, θεωρείται γρουσουζιά να σπάσει.

    Χέρι: Φυλαχτά σε σχήμα παλάμης φοριούνται για προστασία από ασθένειες και οποιοδήποτε άλλο κακό.  

            (Πηγή: «Μέγας Καζαμίας Υδρόγειος 2011», σελ. 120-122)

                                                
     Μακάρι κάποτε ο άνθρωπος να απελευθερωθεί από τις προλήψεις και να νιώσει δυνατός και άτρωτος, χωρίς να χρειάζεται φυλαχτά και γούρια και άλλα μαγικά...