ΓΛΩΣΣΑ - ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

Βοηθητικό υλικό για τη μελέτη και τις εξετάσεις των μαθητών 

 

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

 

● Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται οι λέξεις που προσδιορίζουν ουσιαστικά και βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζουν. Είναι οι εξής:

  

1. Παράθεση: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα. π.χ. Ο κύριος Γεωργιάδης, ο καθηγητής, λείπει.

    • Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση: Ο κύριος Γεωργιάδης, που είναι καθηγητής, λείπει.

    • Στην παράθεση πηγαίνουμε από έννοια ειδική (π.χ. ο Γεωργιάδης) σε έννοια γενική (π.χ. καθηγητής).

   • Όταν η παράθεση δεν αναφέρεται σε μια λέξη αλλά σε ολόκληρη πρόταση, συνήθως μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει από πριν το περιεχόμενο της προτάσεως που ακολουθεί. Τότε η παράθεση ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση: π.χ. Περίεργο πράγμα, ακόμα δεν φάνηκε το πλοίο της γραμμής.

 

2. Επεξήγηση: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και επεξηγεί το νόημά του, που είναι κάπως γενικό και αόριστο, π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, ο Πέτρος. Αυτό να αποφεύγεις, τις κακές συναναστροφές.

    • Μπροστά από την επεξήγηση μπορεί να εννοηθεί η λέξη δηλαδή: π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, δηλαδή ο Πέτρος.

    • Στην επεξήγηση, αντίθετα από την παράθεση, πηγαίνουμε από μια έννοια γενική (π.χ. ο αδελφός) σε μια έννοια ειδική (π.χ. ο Πέτρος).

 

3. Επιθετικός προσδιορισμός: Λέγεται ο προσδιορισμός, ο οποίος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μία μ ό ν ι μ η  ιδιότητα, π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.

 Ως επιθετικοί προσδιορισμοί, εκτός των επιθέτων, χρησιμοποιούνται:

    α) Αντωνυμίες: Τόση χαρά δεν την μπορώ.

    β) Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν σάλευαν.

    γ) Ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία: Γέρος άνθρωπος και δουλεύει.

   δ) Ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα: Δικηγόρος άνθρωπος και δεν ξέρει νομικά.
  ε) Ουσιαστικά τα οποία δηλώνουν εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
 στ) Ονόματα γεωγραφικών όρων: Ο Πηνειός ποταμός διασχίζει τα Τέμπη.

    ζ) Επιρρήματα με άρθρο: Τα πάνω διαμερίσματα είναι πιο κρύα.

 

4. Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει μία π α ρ ο δ ι κ ή ιδιότητα, π.χ. Κατάκοπος ο πατέρας έπεσε να κοιμηθεί.

 

 

ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

  ● Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά και βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τη λέξη που προσδιορίζουν.

­

Ι.  Σε πτώση γενική. Η γενική αυτή ονομάζεται γενική προσδιοριστική και έχει διάφορες σημασίες:

     1) Η ταβέρνα του μπαρμπα - Γιάννη (γενική κτητική).

     2) Φοράει γραβάτα της μόδας (γενική της ιδιότητας).

     3) Εργάζεται σε αποθήκη καπνού (γενική του περιεχομένου).

   4) Διάβασε πέντε κεφάλαια του βιβλίου που της χάρισαν (γενική διαιρετική).

     5) Ακούγεται το σφύριγμα του ανέμου (γενική υποκειμενική: σφυρίζει ο άνεμος).

    6) Οι στρατιώτες είναι οι φρουροί της πατρίδας (γενική αντικειμενική: φρουρώ την πατρίδα).

     7) Τον τσάκισε η πίκρα του χωρισμού (γενική της αιτίας).

     8) Παράγγειλε τα ρούχα του γάμου (γενική του σκοπού).

     9) Η ναυμαχία του Ναβαρίνου (γενική προσδιοριστική του τόπου).

   10) Ήταν ένα δώρο χιλίων ευρώ, αγορασμένο από ακριβό κατάστημα (γενική της αξίας)

   11) Ο αδελφός της Μαρίας (γενική της συγγένειας).

   12) Έφαγα νόστιμο κεφαλοτύρι Μυτιλήνης (γενική προσδιοριστική της προέλευσης).

   13) Εδώ είσαι σκλάβα του πασά (γενική προσδιοριστική της εξάρτησης).

    14) Διάβασα την “Ιλιάδα” του Όμηρου (γενική του δημιουργού).

  15) Όταν σήμανε η καμπάνα, έπεσαν οι ίσκιοι του δειλινού (γενική προσδιοριστική του χρόνου).

   16) Πήρε αναρρωτική άδεια τριών μηνών (γενική προσδιοριστική της ποσότητας).

   17) Είχε λαγού περπατησιά (= σαν του λαγού: παρομοίωση).

­

ΙΙ. Σε πτώση αιτιατική:

    1) Ήταν ένα χαλί τέσσερα μέτρα το μάκρος (αιτιατική της αναφοράς).

   2) Εγέρασα, μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνους κλέφτης (ετερόπτωτος προσδιορισμός ποσού ή μέτρου).

­ ●  Α Σ Κ Η Σ Η

 Υπογραμμίσετε και αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς:

   1) Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο κυβερνήτης της Ελλάδας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα.

    2) Οι κλέφτες, τ’ απαντήσανε, οι Κολοκοτρωναίοι.

    3) Σας είπα όλη την αλήθεια.

    4) Δύο μεγάλοι θεοί, ο Ποσειδώνας κι ο Πλούτωνας, ήσαν αδελφοί του Δία.

    5) Τα μάτια της Ελένης είναι φοβισμένα.

    6) Η χαρά της επιτυχίας ήταν μεγάλη.

    7) Η λύπη του αποχωρισμού ήταν ζωγραφισμένη στο πρόσωπό της.

    8) Ο επιμελητής της τάξης ήταν ασυνεπής.

    9) Η απόφαση των δικαστών ήταν δίκαιη.

  10) Ο πολυταξιδεμένος καπετάνιος γοήτευε τα παιδιά της γειτονιάς με τις ιστορίες του.

 

 

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

                                   

● Επιρρηματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται οι λέξεις ή φράσεις που προσδιορίζουν ένα ρήμα, π.χ. Έφυγαν βιαστικά. - Τον χαιρέτησαν με ενθουσιασμό.

● Επίσης, ένας επιρρηματικός προσδιορισμός μπορεί να προσδιορίζει επίρρημα ή επίθετο, αλλά όχι ουσιαστικό, π.χ. Το τηλεγράφημα έφτασε πολύ αργά. - Είναι λιγάκι ιδιότροπος.

● Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί αποτελούν κυρίως μέρη του ρηματικού συνόλου και  ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν  τις ακόλουθες επιρρηματικές σχέσεις:    
   1. τόπο: π.χ. Οι πρωτόγονοι ζούσαν σε σπηλιές. - Ήλθε εδώ στο σπίτι μας ο Γιάννης.    
   2. χρόνο: π.χ. Θα έρθει αύριο. - Ο Σπύρος θα μείνει έως το ερχόμενο Σάββατο.    
   3. τρόπο: π.χ. Ο κόσμος άκουγε προσεκτικά. - Μπήκαν κρυφά στο ξένο σπίτι.    
   4. ποσό: π.χ. Μελέτησε πολύ. - Είναι πάρα πολύ ευτυχισμένοι.    
  5. αναφορά: π.χ. Είναι άσος στο κολύμπι. - Οι γνώσεις της για τη ζωγραφική είναι πολλές.    
  6. αιτία: π.χ. Έτρεμε από το κρύο. - Έκανε αυτό το λάθος από απροσεξία.    
   7. σκοπός: π.χ. Πήγε για κυνήγι. - Θυσιάστηκε για την πατρίδα της.    
   8. αποτέλεσμα: π.χ. Το ξύλο σχίστηκε σε δύο κομμάτια.    
  9. προϋπόθεση (όρο): π.χ. Δανείζει χρήματα με τόκο δέκα τα εκατό.
 10. εναντίωση: π.χ. Δεν μπορεί να τρέξει, αν κι είναι νέος.
 11. παραχώρηση: π.χ. Παρ’ όλα αυτά τον υποστηρίζαμε. 
 12. βεβαίωση: π.χ. Θα ταξιδέψετε σίγουρα. - Ναι, θα έρθει ο γιατρός. 
 13. άρνηση: π.χ. Όχι, δεν κακολόγησα κανέναν. 
 14. δισταγμό: π.χ. Άραγε θα πρέπει να μιλήσω στη φίλη μου για το ζήτημα αυτό;
 15. πιθανότητα: π.χ. Ίσως να έρθει ο επόπτης. - Πιθανόν θα το ήθελε.

● Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί  ε κ φ έ ρ ο ν τ α ι  συνήθως με:   
  α. απλό επίρρημα: π.χ. Μη μιλάτε δυνατά. - Το παιδί έτρεξε γρήγορα στην αγκαλιά της γιαγιάς.   
  β. εμπρόθετο επίρρημα: π.χ. Φύγε από εκεί. - Μας χαιρέτησε γελαστή από μακριά.   
  γ. διπλασιασμένο επίρρημα: π.χ. Καθίσαμε πλάι - πλάι. - Πλησίαζε σιγά - σιγά το στόχο του.   
  δ. απλή αιτιατική: π.χ. Ξεκίνησαν την αυγή. - Θα κοιμηθώ το απόγευμα.   ε. εμπρόθετη αιτιατική: π.χ. Θα φύγει με πλοίο. - Θα επιστρέψει σε λίγες μέρες.
 στ. διπλασιασμένη αιτιατική: π.χ. Το κέντησε βελονιά - βελονιά. – Ανέβηκε σκαλί - σκαλί ψηλά.   
  ζ. επιρρηματική φράση: π.χ. Όλοι οι Έλληνες πεινάσαμε λίγο - πολύ πριν εξήντα χρόνια.   
 η. μετοχή επιρρηματική: π.χ. Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. - Δουλεύοντας κερδίζει το ψωμί του.   
  θ. επιρρηματικές προτάσεις: π.χ. Δεν διάβασα, γιατί ήμουνα άρρωστος (επιρρηματική αιτιολογική πρόταση).

● Διαβάστε για τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς: Συντακτικό Νέας Ελληνικής, σελ. 99 - 118.