ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
ΡΗΜΑΤΑ
1. Τα
ρήματα στο α΄ ενικό πρόσωπο της ενεργητικής
φωνής γράφονται πάντα με -ω: π.χ. γράφ-ω,
μιλ-ώ, φυτεύ-ω, παίρν-ω, περν-ώ,
τιμ-ώ, τραγουδ-ώ.
2. Τα
ρήματα που τελειώνουν σε -αίνω και -αίνομαι γράφονται με -αι-: π.χ. πηγαίνω,
ανεβαίνω, ζεσταίνω, ζεσταίνομαι,
τρελαίνω, τρελαίνομαι. Εξαιρούνται: μένω, δένω,
πλένω, κρένω, ψένω, γένομαι,
πένομαι (= είμαι πένης, φτωχός).
3. Τα
ρήματα που τελειώνουν σε -ώνω και -ώνομαι γράφονται με -ω-: π.χ. τελειώνω, πληγώνω, πληγώνομαι, πληρώνω, πληρώνομαι,
τελειώνω.
4. Τα
ρήματα που τελειώνουν σε -ίζω και -ίζομαι γράφονται με -ι-: π.χ. χτίζω,
χτίζομαι, βαδίζω,
ποτίζω, ποτίζομαι, χτενίζω, χτενίζομαι. Εξαιρούνται: πήζω, πρήζω,
δακρύζω, δανείζω, αθροίζω, αναβλύζω
ή αναβρύζω, κατακλύζω,
κελαρύζω, ολολύζω, συγχύζω, σφύζω,
γογγύζω, τανύζω, μπήζω ή μπήγω.
5. Τα
ρήματα που λήγουν σε | ει | στο β΄ και γ΄ πρόσωπο ενικού
αριθμού και το απαρέμφατο στη δημοτική γλώσσα γράφονται πάντα με -ει: π.χ. παίζ-εις, παίζ-ει, να παίζ-ει,
να παίξ-ει, θα παίζ-ει, θα παίξ-ει, έχ-ει παίξ-ει -- γράφ-εις,
γράφ-ει, να γράφ-ει, να γράψ-ει, θα γράφ-ει,
θα γράψ-ει, έχ-ει γράψ-ει -- να έλθ-εις,
θα έλθ-ει, έχ-ει έλθ-ει.
6. Οι
καταλήξεις ρημάτων ενεργητικής φωνής α΄ και β΄ προσώπου πληθυντικού
αριθμού γράφονται με -ε : π.χ. (εγώ) δένω,
(εμείς) δέν-ουμε, (εσείς)
δέν-ετε ---- (εγώ) γράφω, (εμείς)
γράφ-ουμε, (εσείς)
γράφ-ετε.
7. Οι
καταλήξεις α΄, β΄, γ΄ προσώπου ενικού αριθμού ρημάτων
παθητικής φωνής, που
τελειώνουν σε -μαι, -σαι,
-ται γράφονται με -αι : π.χ. (εγώ) δέν-ομαι, (εσύ) δέν-εσαι, (αυτός, αυτή, αυτό) δέν-εται.
8. Τα
ρήματα της πρώτης συζυγίας διατηρούν στον Αόριστο το -η-, το -ι-, το-υ-,
το -ει-, το -οι- που έχουν στην παραλήγουσα της Οριστικής
Ενεστώτα: π.χ. αφήνω – άφησα, αρχίζω
– άρχισα, λύνω
– έλυσα, κλείνω – έκλεισα, αθροίζω
– άθροισα.
9. Τα
ρήματα της δεύτερης συζυγίας σχηματίζουν τον Αόριστο σε -ησα με -η- : π.χ. αγαπώ – αγάπησα, πηδώ – πήδησα, μιλώ –
μίλησα. Εξαιρούνται τα: μεθώ (<μεθύω) – μέθυσα, μηνώ (<μηνύω) – μήνυσα.
10. Οι
Αόριστοι σε -ωσα γράφονται
με -ω- : π.χ. απλώνω
– άπλωσα. Εξαιρούνται: άρμοσα < αρμόζω και
δέσποσα < δεσπόζω.
Το δίνω (ενεργητικός Αόριστος έδωσα) στον παθητικό Αόριστο
γράφεται με -ο- :
π.χ. δόθηκα, δοσμένος, θα δοθώ, να δοθεί,
έχει δοθεί κ.ά.
11. Τα
ρήματα σε -αίνω στον
Αόριστο τελειώνουν σε -υνα
ή -ηκα ή -ησα (π.χ. βαθαίνω – βάθυνα, ανεβαίνω – ανέβηκα, βλασταίνω – βλάστησα) ή χάνουν το
-αιν- (π.χ. πηγαίνω – πήγα, καταλαβαίνω – κατάλαβα) ή τον
σχηματίζουν σε -ανα (π.χ. ανασαίνω – ανάσανα, μαραίνω – μάρανα).
12. Τα
ρήματα, που στον Ενεστώτα και στον Παρατατικό (χρόνοι διαρκείας) γράφονται με δύο -λλ-, στον Αόριστο
(χρόνος στιγμιαίος) γράφονται με
ένα λ: π.χ. αναβάλλω (Ενεστώτας) – ανέβαλλα
(Παρατατικός, χρόνος διαρκείας), αλλά: ανέβαλα (Αόριστος, χρόνος
στιγμιαίος), να αναβάλλω
(συνεχώς/Ενεστώτας Υποτακτικής), αλλά: να αναβάλω (μία φορά/Αόριστος Υποτακτικής) --- ανατέλλω (Ενεστώς)
– ανέτελλα (Παρατατικός), αλλά: ανέτειλα (Αόριστος).
13. Ρήματα:
Με η- γράφονται τα
εξής: ήρθα, ήβρα, ήπια, ήμουν, ήξερα, ήθελα.
Με ει- γράφονται τα: είδα, είπα, είχα.
ΜΕΤΟΧΕΣ
14. Η
άκλιτη μετοχή του ενεργητικού Ενεστώτα τελειώνει σε -ώντας με ωμέγα -ώ- όταν τονίζεται στην παραλήγουσα, ενώ σε -οντας με όμικρον -ο-
όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα: π.χ. γελ-ώντας , πηδ-ώντας, αλλά: λέγ-οντας, τρέχ-οντας.
15. Η
παθητική μετοχή τελειώνει σε:
α) σε -μένος, -μένη, -μένο με ένα -μ- συνήθως:
δένομαι – δεμένος, λύνομαι – λυμένος.
β) σε -μμένος με δύο -μμ- στα ρήματα με χαρακτήρα χειλικό (π, β, φ, φτ, πτ): γράφ-ομαι
– γραφ-μένος > γραμμένος (αφομοίωση του χειλικού συμφώνου φ από το μ της κατάληξης -μένος),
θλίβομαι – θλιμμένος,
βλάπτομαι – βλαμμένος.
γ) σε -ημένος με -η- στα
ρήματα της β΄ συζυγίας: π.χ. αγαπιέμαι
– αγαπημένος.
δ) σε -σμένος: π.χ. χτίζομαι – χτισμένος.
ε) σε -ωμένος με -ω-: απλώνομαι – απλωμένος, ενημερώνομαι – ενημερωμένος, τεντώνομαι – τεντωμένος (παροξύτονη).
στ) σε -όμενος με -ο- προπαροξύτονη
μετοχή παθητικού Ενεστώτα π.χ. διδάσκομαι
– διδασκόμενος, εργάζομαι –
εργαζόμενος, ενδιαφέρομαι – ενδιαφερόμενος,
εμπορεύομαι – εμπορευόμενος, κομψεύομαι
– κομψευόμενος, λούομαι – λουόμενος, μετεκπαιδεύομαι –
μετεκπαιδευόμενος, προσανατολίζομαι
– προσανατολιζόμενος.
ζ) σε -ώμενος με -ω- η μετοχή παθητικού
Ενεστώτα των συνηρημένων ρημάτων σε - άω: π.χ. (τιμάομαι) > τιμώμαι
– μετοχή: τιμαόμενος >
τιμώμενος, (ερωτάομαι) > ερωτώμαι –
μετοχή: ερωταόμενος > ερωτώμενος.
η) σε -ούμενος με -ου- η μετοχή του παθητικού
Ενεστώτα των συνηρημένων ρημάτων σε -έω και -όω: (ποιέομαι) >
ποιούμαι – μετοχή: προσποιεόμενος > προσποιούμενος, (ζητέομαι) > ζητούμαι – μετοχή: ζητεόμενος > ζητούμενος, (δηλόομαι) > δηλούμαι – μετοχή: δηλοόμενος > δηλούμενος.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
16. Τα
επιρρήματα σε -ως γράφονται με -ω-: π.χ. ακριβ-ώς,
απλ-ώς, βεβαί-ως,
εντελ-ώς, κακ-ώς,
καλ-ώς, κυρί-ως,
συνήθ-ως, διαρκ-ώς, ιστορικ-ώς, ποινικ-ώς,
τεχνικ-ώς. Εξαιρούνται τα εξής: εμπρός, εντός,
εκτός, τέλος, (ε)φέτος.
17. Με
-ω γράφονται τα τοπικά επιρρήματα που τελειώνουν σε |ω| π.χ.:
κάτω, χάμω, εδώ, γύρω, επάνω,
άνω, πίσω, ξοπίσω, έξω.
18. Με
ένα -λ- γράφεται το ποσοτικό επίρρημα πολύ, που συνοδεύει επιρρήματα, επίθετα και ρήματα: πολύ ακριβός, πολύ καλή -- πολύ σιγά, πολύ καλά -- βρέχει πολύ.
ΑΡΘΡΑ
19. Το
άρθρο της του θηλυκού γένους στη Γενική ενικού γράφεται με -η-:
(π.χ. της γλώσσας, της λέξης, της μητέρας,
της τροφής), ενώ στην Αιτιατική πληθυντικού γράφεται τις με -ι-:
(π.χ. τις γλώσσες, τις λέξεις, τις μητέρες, τις τροφές).
20. Με -ο- γράφεται το άρθρο τον Αιτιατικής
ενικού αριθμού αρσενικού γένους:
(π.χ. τον άνδρα, τον κήπο), ενώ το άρθρο των Γενικής πληθυντικού αρσενικού, θηλυκού
και ουδετέρου γένους γράφεται πάντα με -ω-: (των ανδρών, των κήπων -- των γυναικών, των αρχών – των παιδιών, των θρανίων).
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
21. Το -ο στο τέλος των ουδετέρων γράφεται με
όμικρον (-ο-): το άλογ-ο, το βιβλί-ο,
το σχολεί-ο, το μωρ-ό,
το δένδρ-ο.
22. Το -ι στο τέλος των ουδετέρων γράφεται με γιώτα
(-ι): π.χ. το λουλούδ-ι.
Εξαιρούνται τα εξής: το άστυ (=πόλη), το βράδυ (αλλά: του βραδιού, τα βράδια),
το δάκρυ (τα δάκρυα),
το δίχτυ (τα δίχτυα),
το δόρυ (τα δόρατα),
το οξύ (τα οξέα) και
το στάχυ (τα στάχυα).
23. Τα
ουδέτερα σε -ος σχηματίζουν
την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού σε -η: π.χ.
το δάσ-ος – τα δάσ-η,
το κράτ-ος – τα κράτ-η.
24. Θηλυκά
σε -σσα γράφονται με -ι- και
δύο -σσ-: π.χ. βασίλισσα, Πολίτισσα, μέλισσα.
Εξαιρείται: Λάρισα.
25. Θηλυκά
σε -ιά γράφονται με -ι-: π.χ. μιλιά. Εξαιρούνται:
δουλειά, γιατρειά, παντρειά, σοδειά.
26. Θηλυκά
σε -ία γράφονται με -ι-: π.χ. βαθμολογία. Αλλά όσα προέρχονται από ρήματα
σε -εύω κι από επίθετα
σε -υς γράφονται με
-ει: λατρεύω>λατρεία, οξύς>οξεία.
27. Σε -εια τελειώνουν τα προπαροξύτονα θηλυκά:
αλήθεια, ευγένεια. Εξαιρούνται τα εξής: άγνοια,
διχόνοια, ομόνοια, εύνοια, έννοια,
παλίρροια, Εύβοια.
28. Επίσης,
άλλα θηλυκά τελειώνουν
σε -ίδα, -ίλα, -τρια, -ότητα,
-ύτητα, -οσύνη: π.χ.
ναυαρχ-ίδα, μαυρ-ίλα, εργά-τρια, ορατ-ότητα,
ταχ-ύτητα, καλ-οσύνη.
29. Το -η στο τέλος των θηλυκών γράφεται με -η- (ήτα):
π.χ. η πηγ-ή, η αυλ-ή.
30. Τα θηλυκά
σε -ω γράφονται με ωμέγα π.χ. η Λητ-ώ, η ηχ-ώ,
η Ερατ-ώ, η Διαμάντ-ω.
31. Το -ης στο
τέλος των αρσενικών γράφεται
με -η και το -ος με όμικρον: π.χ. ο γό-ης,
ο πολίτ-ης, ο στρατιώτ-ης
--- ο λα-ός, ο στρατηγ-ός.
ΕΠΙΘΕΤΑ
32. Το -ο στο τέλος των ουδετέρων επιθέτων
γράφεται με όμικρον (-ο-): π.χ. το καλ-ό,
το όμορφ-ο, το κόκκιν-ο,
το αγαθ-ό, το αθάνατ-ο.
33. Τα
αρχαιόκλιτα επίθετα σε -ης, -ης, -ες στο αρσενικό και θηλυκό γένος στην Ονομαστική
ενικού γράφονται με -η- (π.χ.
ο συγγενής, η επιμελής), ενώ στην Ονομαστική, Αιτιατική
και Κλητική πληθυντικού με -ει- (π.χ.
οι συγγενείς, οι επιμελείς, τους αμελείς).
Το ουδέτερο σε -ες στον
πληθυντικό γράφεται με -ή: το ευγενές – τα ευγενή, το ακριβές – τα ακριβή.
34. Γράφονται
με -ο- οι καταλήξεις των παραθετικών -ότερος,
-ότερη, -ότερο – -ότατος,
-ότατη, -ότατο. Με - ω - γράφονται όσα παραθετικά προέρχονται
από τοπικά επιρρήματα σε -ω: κάτω – κατώτερος, άνω – ανώτερος. Επίσης, με -υ- γράφονται οι καταλήξεις -ύτερος,
-ύτερη, -ύτερο –– -ύτατος, -ύτατη,
-ύτατο. Εξαιρείται: νωρίτερος<νωρίς, που γράφεται με -ι-.
35. Το αρσενικό επίθετο ο πολύς και το επίθετο
ουδετέρου γένους το πολύ γράφονται με ένα -λ- μόνο όταν ακολουθεί -υ,
ενώ, όταν ακολουθεί άλλο γράμμα, γράφονται με δύο -λλ-: π.χ. ο πολύς
καφές, τον πολύ καφέ, αλλά:
οι πολλοί καφέδες, τους πολλούς καφέδες -- ο πολύς κόπος, τον πολύ κόπο, αλλά: οι πολλοί κόποι, των πολλών κόπων, τους πολλούς κόπους -- το πολύ φαγητό, αλλά τα
πολλά φαγητά, των πολλών φαγητών. Το θηλυκό επίθετο η πολλή γράφεται με δύο -λλ- σε όλες τις πτώσεις
ενικού και πληθυντικού: π.χ. η πολλή χαρά, της πολλής χαράς, την πολλή χαρά -- οι πολλές χαρές, των πολλών χαρών, τις πολλές χαρές. Προσοχή, να μη συγχέουμε το επίρρημα πολύ με το θηλυκό επίθετο η πολλή, το οποίο συνοδεύει θηλυκά ουσιαστικά: π.χ. βλάπτει η πολλή ζάχαρη (επίθετο+ουσιαστικό) --- αλλά:
είναι πολύ όμορφη (επίρρημα+επίθετο).
ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
36. Η αναφορική αντωνυμία ό,τι γράφεται με υποδιαστολή ( , ), ενώ ο ειδικός σύνδεσμος ότι και η αντωνυμία οτιδήποτε γράφονται χωρίς υποδιαστολή.
ΤΕΛΙΚΟ -ν
37. Τελικό
-ν παίρνουν
τα άρθρα τον και την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο αρσενικού και θηλυκού
γένους έναν, μιαν στην
αιτιατική ενικού, η προσωπική αντωνυμία τρίτου προσώπου αυτήν, την και
τα άκλιτα δεν, μην.
α) Φυλάγουν
το τελικό -ν, όταν η ακόλουθη
λέξη αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο ή άηχο σύμφωνο (κ,
π, τ) ή διπλό (ξ, ψ) ή δίψηφο σύμφωνο (μπ, γκ, ντ,
τσ, τζ).
β) Χάνουν το τελικό -ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από ένα εξακολουθητικό σύμφωνο
(γ, β, δ, ζ, θ, λ, μ, ν, ρ, σ, φ, χ).
γ) Φυλάγεται
π ά ν τ α το τελικό -ν στο άρθρο των της Γενικής πληθυντικού, στην προσωπική
αντωνυμία γ΄ προσώπου αυτόν, τον (αδύνατος τύπος) και στο τροπικό
επίρρημα σαν: π.χ.
των φίλων μου, αυτόν θέλω, φώναξέ τον, σαν λάδι.
ΤΟΝΙΣΜΟΣ
38. Στο μονοτονικό σύστημα της
νεοελληνικής γλώσσας οι
μονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τόνο. Εξαιρούνται και τονίζονται οι εξής μονοσύλλαβες λέξεις:
πού; (ερωτηματικό επίρρημα τόπου), πώς; (ερωτηματικό
επίρρημα τρόπου) και ή (διαζευκτικός
σύνδεσμος). Δεν πρέπει να τα συγχέουμε με την αναφορική αντωνυμία που, τον ειδικό σύνδεσμο
πως και το θηλυκό άρθρο
η, τα οποία δεν τονίζονται.
39. Δεν
τονίζονται οι ερωτηματικές αντωνυμίες ποιος, ποια, ποιο, τι. Δεν πρέπει να συγχέουμε την ερωτηματική αντωνυμία ποιο ουδετέρου γένους με το ποσοτικό επίρρημα πιο (=περισσότερο). Το ποιο συνοδεύει ουσιαστικά
(π.χ. ποιο μέρος), ενώ το ποσοτικό επίρρημα πιο συνοδεύει επίθετα και επιρρήματα (π.χ. πιο καλός, πιο πολύς).
ΕΓΚΛΙΣΗ ΤΟΝΟΥ
Εγκλιτικές λέξεις ονομάζονται οι λέξεις που συμπροφέρονται στενά με την προηγούμενή τους. Εγκλιτικές
είναι οι λέξεις: μου, με, μας, σου, σε,
σας, τος, τον, τοι, τη, τες κ.ά.
40. Όταν
μία προπαροξύτονη λέξη ακολουθείται από μία εγκλιτική λέξη, τότε ο τόνος του εγκλιτικού σημειώνεται στη λήγουσα της
προπαροξύτονης λέξης, η οποία δεν χάνει το δικό της τόνο ποτέ: π.χ.
ο πρόεδρός μας, η οικογένειά μου, η κατάστασή τους, πρόσεξέ τον.
41. Όταν
πριν από δύο εγκλιτικές λέξεις
υπάρχει παροξύτονο ρήμα σε προστακτική, τότε το α΄ εγκλιτικό τονίζεται (παίρνει
τον τόνο του β΄ εγκλιτικού): π.χ. δώσε μού το, φέρε μάς
τους.
42. Όταν
μία παροξύτονη ή μία οξύτονη λέξη ακολουθείται από μία εγκλιτική λέξη, τότε ο τόνος του εγκλιτικού χάνεται, αλλά η λέξη που προηγείται δεν
χάνει το δικό της τόνο, αν τονίζεται: π.χ. η τσάντα της, το γραφείο του,
ο αδελφός της, η γιαγιά μας, η θέση σας, πάρε τον, πες
μου.
ΣΥΛΛΑΒΙΣΜΟΣ
43. Κανόνες
Συλλαβισμού:
α) Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δύο φωνήεντα το συλλαβίζουμε με το ακόλουθο φωνήεν: π.χ. α-γα-πώ, κα-λο-σύ-νη.
β) Δύο
σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα τα συλλαβίζουμε
με το δεύτερο φωνήεν, αν από αυτά τα σύμφωνα αρχίζει λέξη ελληνική. Διαφορετικά,
τα χωρίζουμε: π.χ. α-τμός (τμήμα), τά-βλι (βλάβη, βλέπω),
έ-θνος (θνητός), αλλά: περ-πα-
τώ, παίρ-νω, βαμ-βάκι.
γ) Δύο όμοια σύμφωνα χωρίζονται: π.χ. άλ-λος, θά-λασ-σα,
γράμ-μα.
δ) Τρία
σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το
ακόλουθο φωνήεν, αν αρχίζει ελληνική λέξη από τα τρία ή τουλάχιστον από τα δύο
πρώτα απ’ αυτά. Αλλιώς,
χωρίζονται και το πρώτο σύμφωνο πάει με το προηγούμενο φωνήεν και τα άλλα δύο με το επόμενο: ά-στρο
(στρώνω, στροφή), ε-χθρός (χθεσινός,
χθόνιος) -- αλλά: άν-θρω-πος.
ε) Τα δίψηφα σύμφωνα μπ, ντ, γκ, τσ, τζ δεν χωρίζονται
στο συλλαβισμό στη δημοτική
γλώσσα: π.χ. α-μπέ-λι,
κο-ντά, πά-γκος, α-τσα-λά-κω-τος, τζι-τζί-κι.
ς) Οι σύνθετες λέξεις ακολουθούν
τους ίδιους κανόνες κατά το συλλαβισμό τους: π.χ. προ-σέ-χω (προς+έχω), πα-ρα-κού-ω (παρά+ακούω),
α-βλα-βής (α-στερητικό+βλάβη), συ-ναι-σθά-νο-μαι
(συν+αισθάνομαι), α-ντι-λέ-γω (αντί+λέγω).
ζ) Ένα φωνήεν
ανάμεσα σε σύμφωνα ή άλλα φωνήεντα μπορεί να αποτελεί μόνο του χωριστή συλλαβή:
π.χ. δι-ά-λο-γος, α-νό-η-τος, πα-γκο-σμι-ο-ποί-η-ση.
η) Τα δίψηφα φωνήεντα (ου, αι, ει, οι, υι), οι δίφθογγοι (αϊ, αη, οϊ, οη), οι καταχρηστικοί δίφθογγοι (ια, εια, υα, οιοι, ειο), οι συνδυασμοί αυ και ευ και κάθε άλλος συνδυασμός των ι, υ,
ει, οι με το ακόλουθο φωνήεν
κατά το συλλαβισμό λογαριάζονται σαν ένα
φωνήεν: π.χ. ου-ρα-νός, αί-μα,
νε-ράι-δα, ά-πια-στοι, χο-ρεύ-ω,
θειά-φι, παι-διά, καυ-χη-σιά-ρης.
Συμπλήρωσε άλλους ορθογραφικούς κανόνες:
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
................................................................. Καλό Διάβασμα! .....................................................................
ΜΥΡΣΙΝΗ ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου