ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ - ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ

Εξωκκλήσι - Παράδοση - Εορτή - Ιαματικά νερά

    

     Επειδή διαπιστώσαμε ότι κάποιες ιστοσελίδες γράφουν λαθεμένα και χωρίς αναφορά σε γραπτή ή προφορική πηγή τη θρησκευτική παράδοση για την Παναγία Κρυφτή, για την αποκατάσταση της αλήθειας, παραθέτουμε παρακάτω χρονολογικά γραπτές πηγές:

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ:

     1) Μία θαυμάσια δραματοποιημένη απόδοση της παράδοσης από τον αείμνηστο Παλιοχωριανό γυμνασιάρχη Στρατή Ξ. Μαυραγάνη, με τίτλο «Παναγιά - Κρυφτή», δημοσιευμένο το 1927 στην εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Μυτιλήνης (διατηρείται η ορθογραφία του κειμένου).

     2) Απόσπασμα από φοιτητική εργασία ακαδημαϊκού έτους 1968-1969 της συνταξιούχου φιλολόγου λυκειάρχου Αικατερίνης Δ. Λαγουμίδου από το Πλωμάρι, με τίτλο «Συλλογή λαογραφικής ύλης εκ της κωμοπόλεως Πλωμάριον, της επαρχίας Πλωμαρίου, του νομού Λέσβου».

     3) Άρθρο της Μυρσίνης Μ. Βουνάτσου από το Παλαιοχώρι Λέσβου, με τίτλο «Παναγιά η Κρυφτή», δημοσιευμένο το 1981 στο πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά».

     4) Κείμενο του Γιάννη Π. Μαυραγάνη από το Παλαιοχώρι, με τίτλο «Η Κρυφκή», δημοσιευμένο πρώτα το 1987 στο πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά» και έπειτα στο βιβλίο του «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου - Παράδοση - Ιστορία - Η ζωή και τα έθιμα» (1993 και 1995).

     5) Κείμενο του π. Ευσταθίου Μεταξή, πρώην ιερέα Παλαιοχωρίου και αρχιερατικού επιτρόπου Αγίου Νικολάου Πλωμαρίου σήμερα, που δημοσιεύτηκε το 2003 στο 8ο τεύχος του τριμηνιαίου περιοδικού «Παναγία Κρυφτή» της Ενορίας Παλαιοχωρίου Λέσβου, το οποίο εξέδιδε από το 2001 μέχρι τη μετάθεσή του στο Πλωμάρι. Στο τεύχος αυτό δημοσιεύονται φωτογραφίες παλιών εικόνων της Παναγίας Κρυφτής, οι οποίες δεν γνωρίζουμε πού βρίσκονται σήμερα, αν και καλό θα ήταν, εάν είναι φυλαγμένες στην εκκλησία Παλαιοχωρίου, να μεταφέρονται στο εξωκκλήσι τη μέρα της γιορτής της Παναγίας Κρυφτής. Το ίδιο κείμενο είναι δημοσιευμένο στις ιστοσελίδες: http://palaioxwrilesvou.blogspot.gr/2012/05/blog-post_6626.html και http://www.agios.nikolaos.plomariou.gr/epikaira/tendeuteratesbasebdomadosetoitouantipaschamnementeloumentesyperagiasdespoinesemontheotokoutesepilegomeneskryphtesespelaiotissesesesynaxisteleitaienpalaiochorioentenesolesbo. 
      6) Μία άκρως ενδιαφέρουσα πληροφορία μάλλον άγνωστη στους Παλιοχωριανούς, που πιθανόν να εξηγεί την παρανόηση με την παράδοση της Παναγίας Κρυπτής, είναι δημοσιευμένη στην όμορφη ιστοσελίδα του χωριού Αμπελικό της Λέσβου, στην ενότητα «Αρχαιολογικά Μνημεία. Παλαιοχριστιανική ″Στρογγυλής″», που αναφέρει τρεις χριστιανές κοπέλες κυνηγημένες από πειρατές. Η μία κρύφτηκε στην Κρυφτή στο Παλαιοχώρι, η άλλη στο Σταυρό στη Φανερωμένη κι η τρίτη με το παιδί της στο Στρογγυλό Αμπελικού, όπου βρέθηκαν δύο τάφοι, ο ένας παιδικός. Θα αναζητήσουμε το συντάκτη του κειμένου, που διέσωσε αυτή την παράδοση: http://ampeliko.gr/index.php/istoria/22-arxaiologika-mnimeia/18-arxaiologika-mnimeia-vyzantini-periodos-330-1453-kai-tourkokratia-1453-1912.
     7) «Οι θύμησές μου για την ιστορία της Παναγίας της Κρυφτής» του Γιάννη Ευ. Αναγνώστου, συνταξιούχου εκπαιδευτικού, γιου του παλαιού εφημέριου Ευαγγελιστρίας Παλαιοχωρίου Στρατή Αναγνώστου (1930-1945), ο οποίος πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Παλαιοχώρι. Είναι δημοσιευμένο και στο https://paleochori-lesvos.blogspot.com/2019/01/blog-post_28.html. 


ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΟΥ ΑΠΟ ΘΑΛΑΣΣΟΤΑΡΑΧΗ ΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΤΟΥ 1986 παραθέτουμε τις εξής γραπτές πηγές:

     α) Άρθρο του δικηγόρου Στάθη Γ. Κουτλή από το Παλαιοχώρι, με τίτλο «Δύσκολος ο φετινός χειμώνας - Καταστράφηκε το ξωκκλήσι της Κρυφτής», που δημοσιεύτηκε το 1986 στο πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά».

     β) Δημοσιεύματα του 1987 από το πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά» του Συλλόγου Παλαιοχωριτών Αθήνας. 

ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ:

     α΄) Απόσπασμα έκθεσης έτους 1912 του Αθ. Ι. Σοφιανόπουλου, επιμελητού Χημείου του Πολυτεχνείου, με τίτλο «Περί των γεωλογικών πλουτοπαραγωγικών παραγόντων της Λέσβου», ανατυπωμένη έκδοση βιβλίου «Η Λέσβος το 1912» των εκδόσεων ″Αιολίδα″.

     β΄) Άρθρο του αείμνηστου καθηγητή φυσικής Γιάννη Κ. Κουτλή από το Παλαιοχώρι, με τίτλο «Ιαματικές πηγές. Θερμή αλιπηγή Παλαιοχωρίου "Παναγιά η Κρυφτή"», δημοσιευμένο το 1982 στο πρδκ.  «Τα Παλιοχωριανά».

     γ΄) Απόσπασμα από το βιβλίο «Πλωμάρι Λέσβου. Οι τοπωνυμίες. Η καταγωγή των Πλωμαριτών» του Γιώργου Γ. Γιαννουλέλλη από το Πλωμάρι, που εκδόθηκε το 1983.

     δ΄) Πολύ κατατοπιστική και παραστατική περιγραφή της Τζέλης Χατζηδημητρίου σε ταξιδιωτικό οδηγό της Λέσβου με τίτλο «Ανεξερεύνητη Λέσβος» (εκδ. ROAD, Αθήνα 2006, σελ. 409-411).

ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΚΟΡΝΗΛΙΟΥ ΑΠΟ ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ:

     α) Απόσπασμα από το βιβλίο της αείμνηστης Ηγουμένης της Μονής Αγίου Ραφαήλ «Ο Άγιος Γέροντας της Χίου Κορνήλιος Μαρμαρινός», βιογραφία του ονομαστού ιερομόναχου Κορνήλιου.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:

     α΄) Δύο αποσπάσματα από το βιβλίο του Ξενοφώντα Ε. Μαυραγάνη «Ψάρι με κεφάλι και ουρά» (″Οι φωτογραφίες″, σελ. 27-28 και ″Νέα Υόρκη - Παλαιοχώρι″, σελ. 112-115), όπου θίγει και το θέμα της λειτουργίας της στερεμένης βρύσης που ο Ξενοφών Αλαμάγκος κατασκεύασε στην Κρυφτή.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΙΗΣΗ:

     α΄) Ποίημα «Κρυφή Παναγιά» του Στρατή Γιαννίκου.

(Πηγή: http://www.alfavitario.blogspot.gr/p/blog-page_18.html)

     β) Δύο ποιήματα του Στρατή Μαλλιαρού, με τίτλους «Στον παγαιμό για την Κρυφτή» και «Επιγραμματικό» από το περιοδικό του Συνδέσμου Πλωμαριτών Αττικής "Βενιαμίν ο Λέσβιος" (τεύχος 241, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2013, σελ. 7, 8).

     γ) Αναφορά στο πολύστιχο ποίημα του Κωστή Λαγουδιανάκη, που έχει τίτλο «Για σένα Παναγία μου κερί ο κάθε στίχος» και είναι δημοσιευμένο στις 8-8-2009 στην εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ" της Κρήτης (Πηγή: http://www.Πατρίς.gr/άρθρα?/162718PHPSESSID.=#U6UovyeKAi)

     Μελλοντικά θα παραθέσουμε κι άλλες γραπτές πηγές, καθώς και προφορικές μαρτυρίες που έχουμε ζητήσει από συγχωριανούς μας.

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΓΙΑ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΛΕΣΒΙΑΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ

Παναγιά – Κρυφτή

Στρατή Ξ. Μαυραγάνη

                                      «Αφέντη μου Άη Γιώργη μου, χώσε¹ με το κοράσιο 

                     να κάμω τα ’μπα² σου χρυσά και τα ’βγα σου ασημένια

                                        και τα ξυλοκεράμιδα³ ούλο⁴ μαργαριτάρι⁵.

Εσκίσανε τα μάρμαρα κι εμπήκε η κόρη μέσα⁶.» 

       

     Και στα τραγούδια μας τα δημοτικά και στις παραδόσεις μας οι ώμορφες Ελληνίδες στα πρώτα χρόνια της σκλαβιάς παρουσιάζονται κυνηγημένες από τους Τούρκους⁷. Ήτανε ο στόχος των κατακτητών μας τα  θέλγητρα κάθε ώμορφης Ελληνοπούλας. Μα πάντα εκείνες αντιστέκονται, φεύγουν, κρύβονται και στο τέλος, όταν κοντεύουν πεια να πέσουνε στα χέρια άγριου Σαρακηνού⁸, απροστάτευτες ολότελα, καταφεύγουνε στο Θεό, στον ευσπλαχνικό θεό των Χριστιανών. Ζητούν τη βοήθειά του και Κείνος τις προστατεύει. Πότε ανοίγει η Γη και τις σκεπάζει, πότε τις δέχεται προστατευτικά μια σκοτεινή σπηλιά.

     Εκεί οι Χριστιανοί, σαν περνούσανε τα χρόνια, χτίζανε ένα εκκλησάκι και δοξολογούσανε ωρισμένη μέρα του χρόνου, αυτή που δε δέχτηκε να γίνη Τούρκισσα.

     Έτσι σε πολλά μέρη βρίσκονται ακόμα και τώρα τέτοια εκκλησάκια, που δεν είναι χτισμένα για κανένα από τους “ανεγνωρισμένους”, ας πούμε έτσι, αγίους, αλλά για μια καινούργια άγνωστη ανεπίσημη αγία. Και ό,τι ξέρουμε γι’ αυτές το ξέρουμε μονάχα από την παράδοσι⁹. Οι γύρω χωριανοί έχουνε να σας πούνε ένα θρύλο¹⁰, που τον άκουσαν κι εκείνοι από τους παληούς.

     Κι εδώ σ’ εμάς προς τα δυτικά του Πλωμαριού, κοντά στην ακρογιαλιά ανάμεσα σε κάτι βράχους που τ’ αντίκρυσμά τους σε τρομάζει, και που όλες οι γούβες τους είναι γεμάτες αγριοπερίστερα¹¹, και αντηχούνε οι σπηλιές τους άγρια, σ’ αυτή την ακρογιαλιά βρίσκεται ένα εκκλησάκι που για σκεπή του και για τοίχους έχει κάτι βράχους που ποτέ δεν στεγνώνουν και μόνο από το μπροστινό μέρος είνε χτισμένο ένα χαμηλό ντουβάρι¹². Κάθε Δευτέρα μετά την πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα θα γιορτάσουνε εδώ την «Παναγιά Κρυφτή». Έτσι λέγεται η Παναγία για την οποία κάθε χρόνο την ίδια μέρα θα γίνη αυτό το Πανηγύρι.

     «Παναγιά-Κρυφτή», Παναγιά δηλαδή Κρυμμένη ή Παναγιά που κρύφτηκε.

     Απ’ όλα τα χωριά θα τρέξουνε αυτή τη μέρα στο εξωκκλήσι τούτο και την ήσυχη θάλασσα θα αυλακώσουν άπειρες βάρκες που κουβαλούνε κόσμο για το πανηγύρι. Μα κι από πάνω απ’ το βουνό σαν τα μυρμήγκια ο κόσμος κατεβαίνει προς τα κάτω.

      Και για το εκκλησάκι αυτό και για την αγία που γιορτάζει υπάρχει ο ίδιος θρύλος. Τον ξέρουνε όλοι οι χωριανοί. Στα χρόνια της Τουρκιάς κάποιος μπέης¹³ θέλησε ν’ αρπάξη για το χαρέμι¹⁴ του μια Ρωμηοπούλα¹⁵, την πειο ώμορφη και πειο πλούσια του χωριού. Έστειλε τον αράπη¹⁶ του στον πατέρα της ξακουστής στην ωμορφιά χωριατοπούλας και κείνος απ’ το φόβο του την έδωσε. Μα τι θἄκανε κιόλας. Αν δεν την έδινε με το καλό, θα του την έπαιρνε ο μπέης με το ζόρι¹⁷. Μα η κόρη δεν ήθελε ν’ ακολουθήση τον αράπη. Πήγε κείνος να το πη στον μπέη του. Η Ρωμηοπούλα τρελλή απ’ την τρομάρα της ρίχτηκε έξω απ’ το σπίτι κι άρχισε να τρέχη στην ακρογιαλιά. Ξυπόλυτη, η καλομαθημένη, έτρεχε πάνω στα μυτερά χαλίκια και τα πόδια της αρχίσανε σε λίγο να ματώνουν και να ραντίζουνε τα βράχια με το αίμα τους. Μα κείνη όλο έτρεχε. Πού πήγαινε; Και κείνη καλά - καλά δεν ήξερε. Σε λίγο βλέπει πίσω της τον αράπη κι άλλους πέντε Τούρκους να την φωνάζουνε να σταματήση. Είχε αρχίσει το κυνήγι. Ο μπέης την ήθελε με κάθε τρόπο. Έπρεπε να κάνουνε το κάθε τι για να την πιάσουν, αλλιώς θα χάναν το κεφάλι τους. Τρέχει εκείνη σαν το ’λάφι¹⁸ που κυνηγιέται από λύκους άγριους. Σε λίγο έφτασε σ’ αυτό το μέρος, στη «Παναγιά Κρυφτή». Το βουνό κατέβαινε κάθετα και χωνότανε βαθειά μέσα στη θάλασσα. Αδύνατο να περάση αντίκρυ. Το άπονο βουνό στεκότανε μπροστά της ολόρθο, αμείλικτο¹⁹, σκληρό. Ή έπρεπε να πέση μέσ’ τη θάλασσα, ή να παραδοθή στους Τούρκους που όλο και κοντεύανε.        

      Γύρισε προς τον ουρανό τα μάτια της και παρακάλεσε ολόθερμα τη μάνα του Χριστού. Οι Τούρκοι δεν ήτανε παρά δυο βήματα μακριά της. Γελούσανε εκείνοι και γυαλίζανε τα άσπρα δόντια τους και της πετούσανε βρωμόλογα. 

     Ήτανε σίγουροι πως θα κέρδιζαν το μπαξίσι²⁰ απ’ το μπέη.

     Μα ξαφνικά μπροστά της βλέπουνε κι ανοίγει μια σπηλιά και μέσα κρύβεται η Ρωμηοπούλα.

     Τα χάσανε. Κυττάζανε ο ένας τον άλλον άφωνοι, βουβοί, όλο τρομάρα. 

     Τόσο φοβήθηκαν, ώστε δεν ξαναγύρισαν πίσω στον μπέη. Τράβηξαν σ’ ένα μακρυνό χωριό, βαφτίστηκαν κι ύστερα από χρόνια ήρθανε κι έχτισαν μπροστά σ’ εκείνη τη σπηλιά, που μέσα είδανε να χάνεται η ώμορφη Χριστιανή, το χαμηλό ντουβάρι. Από τότε γιορτάζουνε εδώ σ’ αυτό το εκκλησάκι την Παναγιά-Κρυφτή.  

Πλωμάρι                                                    ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΑΥΡΑΓΑΝΗΣ

                           («ΣΑΛΠΙΓΞ», Τρίτη 20-12-1927, Αριθμός φύλλου 4912, σελ. 1^η)

_______________________

1. χώσε με = κρύψε με^. χώνω (ρ.) = σκεπάζω με χώμα, κρύβω / μπήγω στο έδαφος^.  χώνομαι = κρύβομαι  (σύνηθες στην παλιοχωριανή ντοπιολαλιά).   

2. τα ’μπα<τα έμπα (= είσοδος)  – τα ’βγα<τα έβγα (=έξοδος).

3. ξυλοκεράμιδα: ξύλα και κεραμίδια, οικοδομικά υλικά^.  παρατακτικό σύνθετο.

4. ούλο: παλαιότατος τύπος του επιθέτου όλο, που συναντάται στον Όμηρο, στα δημοτικά μας τραγούδια, στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και σε πολλά άλλα κείμενα.

5. μαργαριτάρι/χρυσά/ασημένια = ποιητικές υπερβολές, με τις οποίες επιδιώκεται να τονιστεί το μέγεθος του κινδύνου και η ανάγκη για άνωθεν προερχόμενη σωτηρία του καταδιωκόμενου κορασίου.

6. Ακριτικό τραγούδι «Η αντρειωμένη λυγερή, η μάννα του Διγενή» (Ν. Πολίτης, σελ. 85-86).   

7. κυνηγημένες από τους Τούρκους/να γίνη Τούρκισσα: Για καταδιώξεις, αρπαγές και εγκλεισμούς Ελληνίδων σε χαρέμια στα χρόνια της τουρκοκρατίας, βλέπετε και ανάρτησή μας με τίτλο «Το Τουρκόπουλο».

8. Σαρακηνοί: μεσαιωνική ονομασία των Αράβων, γενικά όλων των μωαμεθανών/κάθε χριστιανομάχος.

9. παράδοσι (η) = πολιτιστική κληρονομιά ενός λαού/διδασκαλία.

10. θρύλος (ο) = προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά/μύθος, αβέβαιη φήμη/μτφ. ένδοξος.

11. αγριοπερίστερα: άγρια περιστέρια, το πτηνό φάσσα.

12. ντουβάρι (το, τουρκ. duvar) = τοίχος.

13. μπέης (ο, τουρκ. bey) = Τούρκος αξιωματούχος/μτφ. καλοπερασάκιας κι αυταρχικός.

14. χαρέμι (το, τουρκ. harem<αραβ. harām=απαγορευμένο) = μωαμεθανικός γυναικωνίτης/ σύνολο γυναικών ενός μωαμεθανού.

15. Ρωμηοπούλα/Ρωμιοπούλα (η) = νεαρή Ρωμιά, Ελληνοπούλα.

16. αράπης/αράπισσα (τουρκ. arap < αρχ. ελλην. ἄραψ, γεν. ἄραβος) = μαύρος της Αφρικής / μελαψός / μελαχροινός / μτφ. δαίμονας, φύλακας θησαυρού.

17. ζόρι (το, τουρκ. zor) = βία, εξαναγκασμός.

18. λάφι<ελάφι^.  η παρομοίωση: ελάφι=η όμορφη Ρωμηοπούλα, λύκοι=οι Τούρκοι διώκτες της. 

19. αμείλικτος (επίθ.) = σκληρός, άσπλαχνος, αδυσώπητος.

20. μπαξίσι (το, τούρκ.) = φιλοδώρημα, μπουρμπουάρ.

*****

Συλλογή λαογραφικής ύλης εκ της κωμοπόλεως Πλωμάριον, της επαρχίας Πλωμαρίου, του νομού Λέσβου

Αικατερίνης Δ. Λαγουμίδου

     Η Αικατερίνη Δ. Λαγουμίδου, συνταξιούχος λυκειάρχις από το Πλωμάρι, σε λαογραφική εργασία που εκπόνησε το 1968 ως φοιτήτρια Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, με τίτλο «Συλλογή λαογραφικής ύλης εκ της κωμοπόλεως Πλωμάριον, της επαρχίας Πλωμαρίου, του νομού Λέσβου», στο κεφάλαιο «Παραδόσεις - Μαρμαρώματα», σελίδες 67 και 67-68 από τις 71 του ψηφιοποιημένου χειρογράφου (σσ. 114 -115  και 115-117 του τετραδίου), γράφει:

«Παραδόσεις. Μαρμαρώματα.

     Ανατολικά του Πλωμαρίου και σε απόσταση μιας ώρας περίπου με καΐκι ευρίσκεται μία περιοχή από απόκρημνους βράχους. Οι βράχοι αυτοί φθάνουν μέχρι τη θάλασσα, υπεράνω της οποίας υψώνουν τις σκληρές κορμοστασιές τους.

     Ανάμεσα σ’ αυτούς όλους ξεχωρίζει από μακριά ένας υπόλευκος βράχος, που μοιάζει καταπληκτικά με τον κορμό γυναίκας. Ο βράχος λέγεται «η κοπέλλα» και περί αυτής διηγούνται την κατωτέρω παράδοσιν:

    ″Στα χρόνια π’ ήταν οι Τούρτσ’, ήταν μια πουλύ όμουρφ’ κουπέλλα τσι είχαν να λέγουν ούλ’ μι κ’  ’μουρφιά τ΄ς.

     Μια μέρα οι Τούρτσ’ κι είδαν στου β’νό μουναχή, π’ πήγι να βγάλ’ χουρτάρια, κατά π’ λέγουν, τσι ριχκήκαν απάνου τ’ς. Τότι γη καημέν’ η κουπέλλα του ίβαλι στα πουδάρια τσι έτριχι μι ούλ’ κ’ δύναμή τ’ς.

     Άμα ν-είδι ότι δε θα γλύτουνι απ’ τα χέρια ντουν, παρακάλισι του Θιο να κ’ κάν’ πέτρα, σαν ιφτές π’ ήταν μπρουστά τ’ς.

     Τσι τότι η Θιος κι άκ’σι τσι κι έκανι μάρμαρου, κ’ «κουπέλλα» π’ βλέπ’ς παγαίνουντας για του Τάρκ’.″  

                                               (Αικατερίνη Τραντάλη, 73 ετών)

[1. β’νό: βουνό, 2. πουδάρια: πόδια, 3. σαν ιφτές: σαν αυτές, 4. άκ’σι: άκουσε, 5. Τάρκ’: Τάρτι, παραθαλάσσιος περιοχή απέχουσα δύο περίπου ώρες από το Πλωμάρι. Σημείωση δική μας: Στο Παλαιοχώρι αναφέρουν ότι υπάρχει μέσα στη θάλασσα βράχος με το όνομα «Η Κοπέλα» στο Λογαρά, ανάμεσα στο Πλωμάρι και στη Μελίντα. Την παράδοση αυτή αναφέρει και ο λαογράφος μας Νικόλαος Πολίτης στο βιβλίο του «Παραδόσεις»]  

     Άλλο μαρμάρωμα, το οποίο σήμερα είναι και θρησκευτικό προσκύνημα, είναι «της Παναγιάς της Κρυφτής» (σελ. 115-117 τετραδίου).

     Η Παναγιά η Κρυφτή είναι σχεδόν μέσα στη θάλασσα κρυμμένη στο βάθος ενός βράχου, ο οποίος σήμερα καταλλήλως λαξευθείς έχει μεταβληθεί εις ένα πολύ μικρό εξωκκλήσι. Στο βάθος του βράχου καίει ένα καντήλι ακριβώς στο σημείο όπου κρύφτηκε η «Παναγιά η Κρυφτή».

     Η θάλασσα κάτω στα πόδια του βράχου είναι πολύ άγρια και απότομη και έχει συμβεί μάλιστα ένα ναυάγιο εκεί στη χάρη της. Παρ’ όλον το άγριο και επικίνδυνο της περιοχής, κάθε χρόνο, με την επαύριο της Κυριακής του Θωμά, πλήθος προσκυνητών με βάρκες και καΐκια πηγαίνουν στην Κρυφτή ν’ ανάψουν ένα κερί στη γιορτή της. Σημειωτέον ότι πολλοί πηγαίνουν και το καλοκαίρι «για μπάνια ιαματικά». Από ένα βράχο, πράγματι, βγαίνει ζεστό νερό ιαματικό, το οποίο θεραπεύει ρευματισμούς και άλλες συναφείς παθήσεις.

     Για την Κρυφτή διηγούνται ότι την κυνηγούσαν οι Τούρκοι και πήγε και κρύφτηκε σ’ αυτό το άγριο και μοναχικό μέρος.

     Τότε «άγιασε» και έδειξε τη χάρη της με το να φανερώσει την πηγή την ιαματική, από την οποία ανακουφίζονται οι πάσχοντες.»   

(Πηγή: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΠΕΡΓΑΜΟΣ - Λαογραφικό Αρχείο και Μουσειακή Συλλογή Πανεπιστημίου Αθηνών - Αρχείο πρωτογενούς λαογραφικής ύλης - Συλλογή Χειρογράφων - Αύξων αριθμός χειρογράφου: 722 - Περίοδος συλλογής λαογραφικού υλικού: Δεκέμβριος 1968 - Έτος κατάθεσης εργασίας: 1969. http://pergamos.lib.uoa.gr/dl/obiect/uoadl: 8455. Ευχαριστούμε την κ. Αικατερίνη Λαγουμίδου, η οποία μας παραχώρησε τηλεφωνικά στις 7-4-2014 άδεια να δημοσιεύσουμε τις δύο παραδόσεις για μαρμαρώματα.)

*****

 Παναγιά η Κρυφτή

Μυρσίνης Μ. Βουνάτσου

Δυτικά της Μελίντας, σε ένα απόκρημνο ακρογιάλι, βρίσκεται το ξωκκλήσι της «Παναγιάς της Κρυφτής», κρυμμένο κι αυτό μέσα σε σπηλιά και μοναχικό, όπως είναι μοναχικές οι μέρες όσων πηγαίνουν το καλοκαίρι για λουτρά στη θερμή ιαματική αλιπηγή που υπάρχει εκεί. Ελιές, τεράστια γκρίζα βράχια, σπηλιές, αγριοπερίστερα, βαθιά θάλασσα, ιαματικά νερά, μια βρύση, μια πρόχειρη αποβάθρα, απομεινάρια από κελιά κι ένα παλιό κτίσμα χαρακτηρίζουν το τοπίο. Οι επισκέπτες ελάχιστοι, ψαράδες κυρίως με τις βάρκες τους και σπάνιοι προσκυνητές. Κάθε Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά, ο τόπος ζωντανεύει από το θόρυβο των καϊκιών που μεταφέρουν προσκυνητές από τα γύρω χωριά. Η προσπέλαση από τη στεριά είναι δύσκολη, γι’ αυτό ελάχιστοι πηγαίνουν από την περιοχή του Άη-Γιώργη.

     Φτάνοντας με καΐκι ο προσκυνητής, αντικρίζει έναν όρμο κλεισμένο από απότομα βουνά, που κατεβαίνουν μέχρι τη θάλασσα και δίνουν μιαν απόκοσμη όψη στο τοπίο. Μια πρόχειρη προβλήτα κι η θάλασσα αρκετά βαθιά και συχνά ταραγμένη, γιατί εκεί κοντά υπάρχει νεκρό θαλάσσιο ηφαίστειο. Αριστερά μια μικρή στέρνα, όπου κρυώνουν το καυτό ιαματικό νερό, και πιο πάνω λίγα κελιά. Δυστυχώς, η εκμετάλλευση της ιαματικής πηγής είναι σχεδόν αδύνατη, εξαιτίας της απόκρημνης τοποθεσίας. Δεξιά το εκκλησάκι με το Ιερό μέσα στη σπηλιά και τον πρόναο χτιστό. Κάτω απ’ αυτό τα «βυζιά», σπηλιές γεμάτες αγριοπερίστερα και σταλακτίτες, που στάζουν αγίασμα. Για να φτάσεις εκεί, πρέπει να περάσεις από μια στενή τρύπα ανάμεσα απ’ τα βράχια. Πιστεύεται μάλιστα ότι, αν είσαι αμαρτωλός, δεν μπορείς να την περάσεις.

     Η θρησκευτική παράδοση για την «Παναγία Κρυφτή» αποτελεί απόηχο των δύσκολων χρόνων της τουρκοκρατίας, όταν πολλές όμορφες Ελληνοπούλες γίνονταν στόχος των αρπαχτικών αλλόθρησκων. Ο θρύλος μιλάει για μια πανέμορφη κοπέλα, που την κυνηγούσαν οι Τούρκοι να την πιάσουν. Καθώς έτρεχε, έφτασε σ’ αυτό το μέρος που είναι αδιέξοδο, γιατί το βουνό κατεβαίνει μέχρι τη θάλασσα. Τότε εκείνη παρακάλεσε το θεό να τη σώσει, και ξαφνικά άνοιξε μια σπηλιά και την έκλεισε μέσα. Μέχρι σήμερα λένε ότι η μορφή της κοπέλας (το περίγραμμα του προσώπου της) είναι αποτυπωμένη πάνω σ’ ένα βράχο, λίγο πιο πάνω από το εξωκκλήσι, που πιστεύουν ότι το έχτισαν οι διώκτες της εκεί που την είδαν να κρύβεται, αφού πρώτα βαφτίστηκαν Χριστιανοί. Τη μορφή της διακρίνουν πάνω στο βράχο μόνο όσοι έχουν αγνή και καθαρή από αμαρτίες συνείδηση, όχι όλοι.

     Για τέτοια μαρμαρώματα ανθρώπινων μορφών, ζώων και αντικειμένων μιλούν συχνά οι παραδόσεις και τα παραμύθια του ελληνικού λαού. Αυτό οφείλεται στο ότι πολλοί βράχοι παρουσιάζουν ομοιότητες με μορφές ή ίχνη ανθρώπων και ζώων. Έτσι, αναφέρεται μαρμάρωμα βλάσφημου καλόγηρου, φιδιού που κινήθηκε εναντίον ζεύγους εραστών, γαμήλιας πομπής που πέτρωσε επειδή ο κουμπάρος βίασε τη νύφη, διαβόλου που πείραξε ηγούμενο, ίχνος από το πάτημα του Ηρακλή, ίχνη των δακτύλων του Χριστού και άλλα πολλά. Ανάλογη είναι η αρχαία διήγηση για τη Νιόβη, κόρη του βασιλιά της Φρυγίας Τάνταλου, μητέρα επτά γιων και επτά θυγατέρων, που καυχήθηκε στη Λητώ για τη γονιμότητά της. Η Άρτεμη θανάτωσε όλα τα παιδιά της και ο Δίας εισάκουσε την παράκληση της πονεμένης Νιόβης και τη μεταμόρφωσε σε βράχο που δακρύζει συνεχώς.

     Κάθε χρόνο στη γιορτή της Παναγίας Κρυφτής γίνεται αναπαράσταση της καταδίωξής της από τους Τούρκους. Μετά τη θεία λειτουργία, τα παλικάρια του χωριού μας τρέχουν με άλογα στολισμένα με γαλάζιες ψήφες, πανηγυριώτικα χραμέλια, λυγαριές, στεφάνια από αγριολούλουδα και σιμίτια. Όλοι βιάζονται να μάθουν ποιος θα φτάσει πρώτος στο Παλαιοχώρι, όπου γινόταν άλλοτε γλέντι στην περιοχή «Ηρώο», ή στη Μελίντα, όπου σήμερα ξεφαντώνουν οι πανηγυριώτες μέχρι το βράδυ. Οι αλογοδρομίες, γνωστές από την αρχαιότητα, κυρίως προς τιμήν σπουδαίων νεκρών, αποτελούν ένα γραφικό έθιμο του χωριού μας, που εφέτος είχε ξεχωριστή λάμψη, καθώς ο Σύλλογός μας όρισε έπαθλο για το καλύτερα στολισμένο άλογο.

     Οι καβαλάρηδες μπαίνουν μέσα στα καφενεία και χορεύουν πάνω στ’ άλογα. Λέγεται μάλιστα πως πολλά άλογα χορεύουν κι αυτά το σκοπό «άτ’ χαβασί» («χορός/σκοπός των αλόγων», από τη λέξη άτ’<άτι = άλογο+τουρκική λέξη χαβάς=μουσικός σκοπός, μελωδία). Έπειτα, με συνοδεία μουσικής, οι καβαλάρηδες γυρίζουν όλο το χωριό κι όλοι τους εύχονται «και του χρόνου». Μερικές χρονιές δίνεται έπαθλο για το καλύτερα στολισμένο και πιο γρήγορο άλογο, γι’ αυτό η μέρα αυτή αποτελεί πόλο έλξης για ντόπιους και ξένους, αλλά και Παλιοχωριανούς της Αθήνας.

     Μετά το πανηγύρι της, η Παναγιά η Κρυφτή μένει ξανά μόνη με τ’ αγριοπερίστερά της, ν’ αγναντεύει το πέλαγο και τους λίγους ψαράδες που περνούν κοντά από την πέτρινη κρυψώνα της και να περιμένει τους λίγους καλοκαιρινούς επισκέπτες της, για να απαλύνει το σωματικό πόνο τους με το αγίασμα και τα θεραπευτικά νερά της.

(Το κείμενο έχει δημοσιευτεί το Μάη 1981, στη σελ. 23 του 2ου τεύχους του πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά» του Συλλόγου Παλαιοχωριτών Αθήνας.)

*****

Η Κρυφκή

 Γιάννη Π. Μαυραγάνη

     

     Δεν υπάρχει Παλιοχωριανός, όπου κι αν ζει, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, που να μη χτύπησε η καρδιά του, όταν έμαθε για την καταστροφή τ’ς Κρυφκής. Τον περασμένο Δεκέμβρη (1986) τεράστια κύματα εξαφάνισαν το γραφικό ξωκκλήσι μαζί με τα τσιμεντένια σκαλιά πάνω στα βράχια και ό,τι άλλο κτίσμα υπήρχε εκεί κοντά. Τέτοια καταστροφή δεν την ξαναθυμούνται ούτε οι παλιοί.

     Για μας τους Παλιοχωριανούς δεν είναι μόνο η θρησκευτική πλευρά. Είναι το πιο μεγάλο, το πιο γνήσιο λαϊκό πανηγύρι του χωριού μας, με τους λαϊκούς μουσικάντες, τους παραδοσιακούς μας χορούς και τα τραγούδια. Είναι η γιορτή της Άνοιξης, που στολίζει ανθρώπους και ζώα με όμορφα στεφάνια και αγριολούλουδα. Είναι οι καβαλάρηδες, οι αλογοδρομίες, οι βαρκάδες της ημέρας. Είναι η γιορτή της Νιότης και των αρραβωνιασμένων. Είναι η άμιλλα των νέων ποιος θα τρέξει πρώτος, ποιος θα κάνει τα πιο όμορφα τσαλίμια στην αγορά, μπαίνοντας με τ’ άλογό του μέσα στους καφενέδες. 

     Είναι ακόμα το στόλισμα των ζώων με τα κεντημένα χραμέλια, τα τρουβάδια και τ’ αγριολούλουδα. Είναι η γραφικότητα του τοπίου που συνδυάζει τη θάλασσα με τη στεριά. Είναι οι πανηγυριώτες που έρχονται από τα γύρω χωριά. Είναι η γιορτή των παιδιών με τα παιδικά παιχνίδια, τα ζαχαρωτά και τους χαλβάδες. Είναι οι θερμοπηγές. Είναι ο θρύλος και η παράδοση με το εθνικο-πατριωτικό και θρησκευτικό της περιεχόμενο. Και τέλος είναι οι μνήμες και το μεράκι από τα παλιά τα περασμένα ζαμάνια.

     Σύμφωνα με την παράδοση, υπάρχουν δύο εκδοχές για την αιτία που καθιέρωσε αυτή τη γιορτή. Η πρώτη εκδοχή λέει ότι στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που οι όμορφες Ελληνοπούλες γίνονταν στόχος των Τούρκων κατακτητών, μια πανέμορφη κοπέλα, κυνηγημένη από τους Τούρκους, καθώς έτρεχε για να μην την πιάσουν, έφτασε σ’ αυτό το μέρος που είναι αδιέξοδο. Τότε εκείνη προσευχήθηκε και ξαφνικά άνοιξε η σπηλιά και την έκρυψε μέσα. Γι’ αυτό στο σημείο αυτό χτίστηκε το εκκλησάκι με το ιερό κρυμμένο μέσα στο βράχο και τον πρόναο χτιστό ‒ και τ’ ονόμασαν Παναγία η Κρυφτή. Οι αλογοδρομίες που γίνονται από τους νέους του χωριού κάθε χρόνο μετά τη λειτουργία λένε ότι αποτελούν αναπαράσταση της καταδίωξής της από τους Τούρκους.

     Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι στα παλιά χρόνια κάποιος ναυτικός που ταξίδευε με το καΐκι του ‒ ας μην ξεχνάμε πως τα παλιά χρόνια το χωριό μας είχε αρκετούς ναυτικούς ‒ στα νερά αυτής της περιοχής βρήκε μια μεγάλη φουρτούνα και κινδύνευε να πνιγεί. Κατόρθωσε όμως να σωθεί από τα άγρια κύματα και με πολύ κόπο να βγει στη στεριά, έχοντας μαζί του το εικόνισμα της Παναγίας. Βγαίνοντας βρήκε καταφύγιο από τον κατακλυσμό μέσα στη σπηλιά. Τότε έκανε τάμα να χτίσει μια εκκλησούλα και να την ονομάσει Παναγία η Κρυφτή. Έτσι κι έγινε.

     Όπως είναι γνωστό, η μεγάλη αυτή γιορτή γίνεται ύστερα από το Πάσχα, τη Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά. Και με τη γιορτή αυτή κλείνουν οι γιορτές του Πάσχα στο χωριό μας. Τα παλιά χρόνια οι καρβουναραίοι του χωριού μας έπρεπε πρώτα να γιορτάσουν «τ’ς Κρυφκής» και μετά να ταξιδέψουν. Η γιορτή αυτή είναι καθαρά τοπική και δεν αναφέρεται στα θρησκευτικά ημερολόγια. Παρ’ όλα αυτά όμως, έχει δική της «Ακολουθία της Παναγιάς Κρυπτής». Στις αρχές του αιώνα μας, γράφτηκε από τον ιερομόναχο Γεράσιμο Αγιορείτη με έξοδα και προτροπή του συγχωριανού μας Ευάγγελου Βουλγαρέλη «Ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω 1901». Η ακολουθία αυτή ψάλλεται εκείνη τη μέρα και κάθε άλλη φορά που γίνεται λειτουργία σ’ αυτό το ξωκκλήσι. Δεν ξέρουμε αν σώθηκε αυτό το βιβλίο. Στη δεκαετία του 1930, ο καλογερόπαπας Κορνήλιος θέλησε να χτίσει ένα μοναστήρι λίγο πιο πάνω από το ξωκκλήσι, αλλά οι προσπάθειές του δεν απέδωσαν. Τα κελιά σώζονται μέχρι σήμερα. 

     Κάθε χρόνο όλοι οι Παλιοχωριανοί, μικροί και μεγάλοι, γυναίκες και άντρες, ο καθένας με το δικό του τρόπο σα θεατής ή σαν πανηγυριώτης, θα πάρουν μέρος σ’ αυτή τη γιορτή. Όσοι θα πάνε απ’ τη στεριά θα στολίσουν τα ζώα τους με τα υφαντά πολύχρωμα κεντητά χραμέλια και τρουβάδια και με χαϊμαλιά από ψήφες. Στο γυρισμό ο στολισμός αυτός θα συμπληρωθεί από όμορφα αγριολούλουδα, από βλαστάρια καρυδιάς, κρεμασταριές από σιμίτια κι ό,τι άλλο σκεφτεί η λαϊκή φαντασία. Όσοι δεν θα πάνε στο πανηγύρι, θα πάνε να βοσκήσουν τα ζώα τους τις πρωινές ώρες προς αυτή την κατεύθυνση, στην Αράπη, τη Γαρνάβα και τον Άη-Γιώργη, για να δούνε τους περαστικούς πανηγυριώτες.

     Η επιστροφή, μετά τη λειτουργία, είναι πανηγυρική. Τα παλικάρια του χωριού μας τρέχουν με τα καλύτερα άλογα τους και συναγωνίζονται ποιος θα φτάσει πρώτος στο χωριό, με πρώτο σταθμό το «Ηρώο», όπου άλλοτε στήνονταν σ’ αυτή την περιοχή τη μέρα εκείνη δυο-τρεις υπαίθριοι καφενέδες με ανάλογες μουσικές. Μετά οι καβαλάρηδες έφταναν στην αγορά του χωριού. Το έθιμο επέβαλλε να μπουν καβάλα στ’ άλογα μέσα στους καφενέδες και στη συνέχεια να κάνουν βόλτα σ’ όλο το χωριό. Έτσι τέλειωναν οι αλογοδρομίες.

     Το απόγευμα οι αρραβωνιασμένοι, οι νιόπαντροι, οι νέοι κατά παρέες ξεκινούσαν από το χωριό για τους υπαίθριους καφενέδες του «Ηρώου», όπου γινότανε το μεγάλο ξεφάντωμα με πιοτά, μεζέδες, χορούς και τραγούδια. Οι ηλικιωμένοι ‒ ιδιαίτερα οι γυναίκες ‒ έπιαναν θέσεις στις πεζούλες στην αμφιθεατρική πλαγιά του «Ηρώου», για να καμαρώσουν τα νιάτα που γλεντούσαν. Το γνήσιο αυτό λαϊκό γλέντι κρατούσε ως τις πρωινές ώρες. Σήμερα αυτό το ξεφάντωμα γίνεται τη μέρα στη Μελίντα και το βράδυ στο χωριό.

     Αλλά και κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου πολλοί πηγαίνουν να προσκυνήσουν στο γραφικό αυτό ξωκκλήσι ή από τη θάλασσα ή από τη στεριά και κάνουν διάφορες δωρεές. Από το βιβλίο «Ταμείον της Εκκλησίας» αναφέρουμε μερικές: «Το 1919 Γρηγόρης Σάββας 1 τράγο, Παν. Γιαννέλας το ίδιο, επίσης το ίδιο από Αγιάσο ο Ευστρ. Δ. Κατζελέλης, Παν. Γανώσης 1 αρνί, Κωστής Κιοντέρης 1 κατσίκα, Μοσχόβης Δ. Φρατζόγλου 11 λαΐνια λάδι, Κ. Χάλακας 1 πετεινό, η Ελένη Μανάβη 25 δραχμές…». Το 1921, που ήταν ταμίας ο Ευστάθιος Κουτλής, αναφέρει ένα μεγάλο κατάλογο δωρητών στην Ευαγγελίστρια, στην Κρυφτή και αλλού.

     Η καταστροφή που έγινε σ’ αυτό το γραφικό ξωκκλήσι, το τόσο δεμένο με τη ζωή και την παράδοση του χωριού μας, έχει συγκινήσει τον κάθε Παλιοχωριανό και τα γύρω χωριά και ιδιαίτερα τους Πλωμαρίτες.

     Το ξωκκλήσι λοιπόν πρέπει να ξαναχτιστεί. Όχι όμως με βιασύνη και προχειρότητα. Όπως καταλαβαίνουμε, η υπόθεση αυτή δεν αφορά μόνο την εκκλησία αλλά όλο το χωριό μας. Γι’ αυτό σωστό είναι να συγκροτηθεί μια επιτροπή. Σ’ αυτή την επιτροπή οπωσδήποτε πρέπει να συμμετέχει ο παπάς, ο οποίος με τη μέχρι τώρα πρακτική του έδειξε ενδιαφέρον για πολλά πράγματα του χωριού.

     Η επιτροπή αυτή ν’ απευθυνθεί σε όλους τους συμπατριώτες μας «όπου γης», για κάθε είδους βοήθεια. Να φροντίσει για την αρχιτεκτονική μελέτη, ώστε το καινούργιο κτίσμα να είναι δεμένο με την παράδοση και το περιβάλλον. Τέτοιοι επιστήμονες πιστεύουμε ότι υπάρχουν και θα θελήσουν να βοηθήσουν. Η επιτροπή πρέπει ακόμα να στραφεί και προς τις αρμόδιες υπηρεσίες, τη Μητρόπολη, τη Νομαρχία, το Υπουργείο Αιγαίου, το Υπουργείο Πολιτισμού και άλλες. Η Μητρόπολη Μυτιλήνης, εκτός από τη βοήθεια που πρέπει να δώσει, θα πρέπει να σταματήσει να παίρνει τις εισπράξεις του κάθε μήνα από την εκκλησία του χωριού μας, μέχρι να τελειώσει το έργο. Πρέπει όχι μόνο να παίρνει, αλλά και να δίνει.

     Ας σημειωθεί ότι ο Σύλλογός μας ήδη άρχισε καμπάνια για το σκοπό αυτό και θα βοηθήσει όσο μπορεί, ανάλογα με τις δυνατότητες που έχει.»

              

(Το κείμενο είναι δημοσιευμένο στο πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά» [τεύχος 25ο, Ιαν.-Φεβρ.-Μάρτ. 1987, σελ. 382-383] και στο βιβλίο του Γιάννη Π. Μαυραγάνη «Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου – Παράδοση – Ιστορία – Η ζωή και τα έθιμα» [Αθήνα 1995, σ. 254-255])

                           

*****

Παναγία Κρυπτή Παλαιοχωρίου Λέσβου 

π. Ευσταθίου Μεταξή

      Το εξωκκλήσι της Παναγίας Κρυπτής βρίσκεται στα νότια της Λέσβου, στο μέσον των συνοικισμών Μελίντας και Δρώτας, και ανήκει στην ενορία του Παλαιοχωρίου της ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης. Όλη η τοποθεσία αλλά και το εκκλησάκι είναι αφιέρωμα στην Παναγία Κρυπτή.

     Η παράδοση μας λέει ότι λόγω του σπηλαίου, που ομοιάζει με κρύπτη, πήρε την ονομασία Κρυπτή, κατ’ άλλους, όταν οι Αγαρηνοί κυνηγούσαν κάποια νέα γυναίκα από τις νέες της περιοχής, αυτή κρύφτηκε στην πιο πάνω σπηλιά, παρακάλεσε την Παναγία και το θαύμα έγινε, σώθηκε η κοπέλα. Και από τότε το μέρος αυτό αφιερώθηκε στην Παναγία Κρυπτή ή Κρυφτή.

     Το εξωκκλήσι έχει δικιά του ακολουθία, που είναι γραμμένη στο Άγιο Όρος στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνος. Το εξωκκλήσι Παναγία Κρυπτή, σύμφωνα με τη φυλλάδα που έχει γραφτεί στο Άγιον Όρος το 1901, εορτάζει πάντοτε τη Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά.

     Κάτω από το εκκλησάκι υπάρχει αγίασμα, το οποίο οι ντόπιοι ονομάζουν «β’ζιά». Υπάρχουν και ιαματικά νερά, τα οποία είναι θειούχα και η θερμοκρασία τους φτάνει ως και στους 70 βαθμούς Κελσίου. Υπάρχουν και άλλα σπήλαια στην περιοχή, αλλά η πανέμορφη τοποθεσία, σε συνδυασμό με τα πανύψηλα βράχια και την θάλασσα, σου δίνει την εντύπωση πως βρίσκεσαι πραγματικά στο Άγιο Όρος, και μάλιστα στα Καυσοκαλύβια.

     Πολλοί χριστιανοί έρχονται στο εν λόγω εκκλησάκι όλο το χρόνο και μάλιστα κατά την ημέρα της πανήγυρης, διότι η Κρυπτή είναι θαυματουργός και αρκετοί διηγούνται θαύματα που έγιναν από την Παναγία Κρυπτή.

     Και εφέτος [2003], στην πανήγυρη της Κρυπτής, οι χριστιανοί που ήλθαν ήταν πραγματικά πάρα πολλοί. Ήλθαν άνθρωποι και με τα πόδια και με τις βάρκες και με τα αυτοκίνητα. Η θάλασσα ήταν ήσυχη, ο καιρός ήταν ανοιξιάτικος.

     Ευχαριστούμε όλους τους ήρθαν και ετίμησαν την Παναγία μας. Ευχαριστούμε τους ιερείς, τον π. Κύριλλο και τον π. Παναγιώτη, ιερέα Ακρασίου. Ευχαριστούμε τον κ. Δήμαρχο Πλωμαρίου, που κάθε χρόνο ανελλιπώς παρευρίσκεται στην πανήγυρή μας. Ευχαριστούμε τον κ. Λιμενάρχη και τον πρωτοψάλτη Γεώργιο Μιχαλέλη, που έψαλε με τους λοιπούς ιεροψάλτες κι ελάμπρυναν το πανηγύρι του χωριού μας.

     Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του Παλαιοχωρίου εύχεται η Κρυπτή μας να είναι προστάτης, φύλακας και βοηθός σε όλους τους χριστιανούς.

                 

(Το κείμενο είναι δημοσιευμένο στο τριμηνιαίο ορθόδοξο εκκλησιαστικό περιοδικό της ενορίας Παλαιοχωρίου Λέσβου «Παναγία Κρυπτή Παλαιοχωρίου Λέσβου», τεύχος 8ο, Απρίλιος-Ιούνιος 2003, σελ. 1-3. Εκτός από το παραπάνω κείμενο, δημοσιεύονται φωτογραφίες του εξωκκλησιού, του φυλλαδίου της ακολουθίας και παλιών εικόνων της Παναγίας Κρυφτής.)

Περιοδικό «Παναγία Κρυπτή»

     Αποδελτιωμένο το περιοδικό «Παναγία Κρυπτή» βρίσκεται σε αρκετές βιβλιοθήκες. Ενδεικτικά, παραθέτουμε παρακάτω το δελτάριο του Ινστιτούτου Έρευνας Μουσικής και Ακουστικής (ΙΕΜΑ) – Κέντρου Μουσικής Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης:

Τίτλος	ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΠΤΗ
Εκδότης	π. ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΜΕΤΑΞΗΣ
Γλώσσα	Ελληνικά
Είδος	Περιοδικό
Θέματα	ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ
Συχνότητα	Τριμηνιαίο
Πρώτη έκδοση	2001
Ιδιοκτήτης	ΕΝΟΡΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ
Διεύθυνση	ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ
Πόλη	ΠΛΩΜΑΡΙ
Τ.Κ.	812 00
Νομός	ΛΕΣΒΟΥ
Τηλέφωνο	22520-93305

Πηγή: http://www.iema.gr/alpha?lang=el&tb=greek_publications&alpha=title&id=4289

*****

Ιστοσελίδα παραδοσιακού οικισμού Αμπελικού Λέσβου ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ «ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ»   

   

     Βρίσκεται πάνω σε βράχο στην ομώνυμη περιοχή μεταξύ Αμπελικού και Σταυρού σε δύσβατη περιοχή. Εκεί υπάρχουν ακόμη δύο βυζαντινοί τάφοι και λαξευμένοι σταυροί πάνω στο βράχο.

     Η παράδοση λέει το εξής: «Κατά τα βυζαντινά χρόνια οι πειρατές κυνηγούσαν τρεις χριστιανές κοπέλες. Η μία κρύφτηκε στη Παναγία Κρυπτή στο Παλαιοχώρι, η άλλη στη Παναγία Φανερωμένη στο ομώνυμο εξωκκλήσι του Σταυρού και η άλλη στην τοποθεσία αυτή στο ″Στρογγυλό″ μαζί με το παιδί της». Πράγματι, ο ένας εκ των δύο τάφων είναι παιδικός.

(Πηγή: http://ampeliko.gr/index.php/istoria/22-arhxaiologika-mnimeia/18-arhxaiologika-mnimeia-vyzantini-periodos-330-1453-kai-tourkokratia-1453-1912)

*****

Του Γιάννη Ε. Αναγνώστου

Οι θύμησές μου για την ιστορία της Παναγίας της Κρυφτής        

Με τη μεσολάβηση της αγαπημένης μου δασκάλας κ. Νίτσας Βαμβαδέλλη, ήλθα πρόσφατα σε επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό κ. Γιάννη Αναγνώστου, γιο του παλιού εφημέριου Παλαιοχωρίου Στρατή Αναγνώστου και πατέρα του νεότερου Στρατή Αναγνώστου, συγγραφέα. Ανταποκρίθηκε άμεσα, στέλνοντας το παρακάτω ενθύμημα για την Παναγία Κρυφτή, με πολύτιμες πληροφορίες από τα χρόνια 1930-1945. Τον ευχαριστώ θερμά κι ελπίζω να μοιραστεί με τους Παλιοχωριανούς κι άλλες αναμνήσεις του από τα παιδικά του χρόνια στο Παλαιοχώρι μας.

                

Στο κάλεσμα της εξαίρετης ερευνήτριας, φιλολόγου κ. Μυρσίνης Βουνάτσου, να καταθέσω τις θύμησές μου ανταποκρίνομαι με μεγάλη μου χαρά και συγκίνηση. Η κατάθεση αυτή είναι για μένα κατάθεση ψυχής, αφού ανασκαλεύω μνήμες από τα παιδικά χρόνια του Δημοτικού και του Γυμνασίου, που μένουν βαθιά ριζωμένες στο υποσυνείδητό μου.

Εφημέριος της Ευαγγελίστριας του Παλαιοχωρίου, όπου ανήκε η Παναγία η Κρυφτή, ήταν ο πατήρ Ευστράτιος Αναγνώστου, πατέρας μου και πατέρας του μακαριστού Μητροπολίτου Ιερισσού κυρού Νικοδήμου και της αειμνήστου αδελφής μας Αναστασίας.

Πατήρ Ευστράτιος Αναγνώστου, εφημέριος Παλαιοχωρίου Λέσβου τα έτη 1930-1945.

                                                                                                           

Στα χρόνια της διακονίας του στο Παλαιοχώρι (1930 - 1945) το εκκλησάκι της Παναγίας της Κρυφτής, απ’ ό,τι θυμάμαι, ήταν πιο μικρό απ’ αυτό που είναι σήμερα. Δηλαδή υπήρχε μόνο το τμήμα του μέσα στο βράχο. Η επέκτασή του έγινε επί ημερών του αειμνήστου πατέρα μας και ύστερα από έγκριση του Μητροπολίτου Μυτιλήνης Ιακώβου του Α΄, του από Δυρραχίου*. Μάλιστα ο Δεσπότης με τη «γητεύτρα ματιά», πριν να δώσει τη σχετική έγκριση, θέλησε να μορφώσει ιδία άποψη, επισκεπτόμενος προσωπικά το χώρο. Ένα απόγευμα με ένα καΐκι από το Πλωμάρι ο Δεσπότης με τον Αρχιερατικό Επίτροπο, τον πατέρα μου και μένα (μικρό παιδί του Δημοτικού) πήγαμε στην Κρυφτή.

Ο Δεσπότης, αφού θαύμασε τη μοναδικότητα του τοπίου με τους θεόρατους μαυρόασπρους βράχους που στέκονται αγέρωχοι φύλακες της μικρής κοιλάδας της Παναγίας της Κρυφτής, έδωσε αμέσως την έγκρισή του να γίνουν όσα προέβλεπε το σχέδιο, που είχε καταθέσει ο πατέρας μου. Δηλαδή την επέκταση του ναϊδρίου, υπό τύπον στεγάστρου, την ένωση των δύο μεγάλων βράχων με την αντικατάσταση της πρόχειρης ξύλινης γέφυρας με τσιμεντένια, για να έχει πρόσβαση ο χώρος και από τη θάλασσα.

Στα ριζά, στους απέναντι μεγάλους βράχους, εκεί που παφλάζει το κύμα ανταμώνοντας τα βότσαλα της πολύ μικρής και στενής ακρογιαλιάς, ανέβλυζαν νερά θερμοπηγής. Μετά την έγκριση του Δεσπότη και των αρμοδίων αρχών, εργάτες με μικρούς δυναμίτες, έκαμαν διάνοιξη των βράχων και κατασκεύασαν μικρή δεξαμενή, για να κάνουν τα ιαματικά λουτρά τους όσοι το επιθυμούσαν.

Όσο για το θρύλο της Παναγίας της Κρυφτής, οι αναμνήσεις μου συμπίπτουν με τις καταθέσεις των λοιπών αρθρογράφων της έρευνας.

Δηλαδή μια πανέμορφη Ελληνοπούλα της περιοχής, κυνηγημένη από Τούρκους, με τη βοήθεια της Παναγίας, σώθηκε κρυμμένη στη μικρή σπηλιά του βράχου, όπου βρίσκεται το σημερινό εκκλησάκι.

Επίσης, για τη μορφή της κοπέλας που είναι αποτυπωμένη στον απόκρημνο βράχο, λίγα μέτρα πάνω από το εκκλησάκι της Παναγίας της Κρυφτής, θυμάμαι πως η μορφή αυτή υπήρχε πάνω στο βράχο. Όμως για μένα το αποτύπωμα αυτό δεν ήταν κάποιο λαξευμένο αποτύπωμα, αλλά αποτέλεσμα των βρύων, που φυτρώνουν πάνω σε υγρούς βράχους.

Ο αείμνηστος πατέρας μου συνήθιζε να μας παίρνει από πολύ μικρά παιδιά βοηθούς του στο ψάλσιμο σ’ όλες τις λειτουργίες, αλλά και στις άλλες ακολουθίες της Εκκλησίας, εμένα μάλιστα περισσότερο από τον μικρότερο αδελφό μου.

Μου έρχεται στο μυαλό με συγκίνηση η εικόνα να σηκώνω εγώ τα ιερά του άμφια, καθώς κατηφορίζαμε από το Παλαιοχώρι, βαδίζοντας στο στενό δρομίσκο από το χωριό ως την Παναγία την Κρυφτή.

Κι οι θύμησες αυτές σταματούν τη χρονιά που πήρε μετάθεση ο πατέρας μου** από το Παλαιοχώρι στο Πλωμάρι και στη συνέχεια στη Μυτιλήνη.

Με χαρά θυμάμαι, τώρα που καταχωρώ τούτη τη γραφή, το απολυτίκιο της Παναγίας της Κρυφτής: «Χαίρε πέλαγος Κόρη το ανεξάντλητον»*** κι ευγνωμονώ την κ. Μυρσίνη Βουνάτσου, που έδωσε την ευκαιρία να συμμετάσχει και η μετριότητά μου στη χορεία των αρθογράφων των κειμένων της Παναγίας της Κρυφτής.

                     Γιάννης Ε. Αναγνώστου

Μυτιλήνη, Ιανουάριος 2019

_______________________

* Ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος Α΄, ο από Δυρραχίου, γεννήθηκε στα Μοσχονήσια Μ. Ασίας το 1878. Φοίτησε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης, το 1903 διορίστηκε Μέγας Αρχιδιάκονος Σμύρνης, το 1908 εκλέχτηκε Επίσκοπος Χριστουπόλεως, το 1911 εκλέχτηκε Μητροπολίτης Δυρραχίου και από 20/01/1925 έως το θάνατό του διετέλεσε Μητροπολίτης Μυτιλήνης. Απεβίωσε στις 25/03/1958 και ετάφη στη Μυτιλήνη. Διακρίνεται για το πολύπλευρο ποιμαντικό και φιλανθρωπικό του έργο. Βλέπε: http://www.immyt.net/diocese/prokatoxoi_9.htm και http://ikee.lib.auth.gr/record/286525/files/Oikonomopoulos.pdf?version=1.

** 1945

*** Ἀπολυτίκιον (ἦχος πλάγιος α΄): Χαῖρε πέλαγος Κόρη τὸ ἀνεξάντλητον, τῶν ὑπὲρ νοῦν θαυμασίων ὦ Θεοτόκε σαφῶς· ἐγκαλλώπισμα πιστῶν καὶ ἀγαλλίαμα· χαῖρε Παντάνασσα Ἁγνή, τῶν Ἀγγέλων χαρμονή· μετάρσιος χαῖρε κλίμαξ, ἡ ἀνάγουσα βροτοὺς γῆθεν, πρὸς οὐρανὸν τοὺς πεποιθότας ἐν σοί. 

*****

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΟΥ ΤΟ 1986

                                                                                                

ΤΟ ΞΩΚΚΛΗΣΙ ΤΗΣ ΚΡΥΦΤΗΣ

Στάθη Γ. Κουτλή

     Το παλιό κτίσμα (ασπρόμαυρη φωτογραφία Κουρτζή) καταστράφηκε από τρομερή θαλασσοταραχή το Δεκέμβρη του 1986. Ο δικηγόρος Στάθης Γ. Κουτλής από το Παλαιοχώρι, στο άρθρο του "Δύσκολος ο φετινός χειμώνας. Καταστράφηκε το ξωκκλήσι της Κρυφτής", που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Τα Παλιοχωριανά» (τεύχος 24ο, Οκτ.-Νοέμβρης-Δεκ. 1986, σελ. 358-359), γράφει μεταξύ άλλων:

«ΤΟ ΞΩΚΚΛΗΣΙ ΤΗΣ ΚΡΥΦΤΗΣ.

     Μια άλλη σοβαρή συνέπεια της θαλασσοταραχής ήταν και η καταστροφή που έγινε στο γραφικό ξωκκλήσι της παναγιάς της Κρυφτής. Τα τεράστια κύματα στην κυριολεξία το ξεκόλλησαν, το πήραν και σχεδόν το εξαφάνισαν, μαζί με τα τσιμεντένια σκαλιά και το διάδρομο που είχαν κατασκευαστεί πάνω στα βράχια.

     Το πλήγμα στο τόσο δεμένο με την παράδοση και τη ζωή του χωριού μας ξωκκλήσι, απ’ ό,τι μαθαίνουμε, ευαισθητοποίησε όχι μόνο τους συγχωριανούς μας αλλά και πολλούς από τα γύρω χωριά και κυρίως Πλωμαρίτες.

     Συνακόλουθα όμως μας φέρνει όλους και μπροστά στην ευθύνη για την άμεση αντιμετώπισή του. Μάλιστα, από μια άποψη, δίνεται η ευκαιρία στους Παλιοχωριανούς να χτίσουν ένα ξωκκλήσι αντάξιο της παράδοσης και προβολής του. Θα ήταν λάθος σήμερα η αντιμετώπισή του να γίνει με βιασύνη και προχειρότητα. Νομίζουμε λοιπόν πως το ξωκκλήσι της Κρυφτής είναι μια υπόθεση που αφορά όχι μόνο την εκκλησία, αλλά και το χωριό μας όλο.

     Χρειάζεται δηλαδή συμμετοχή και κινητοποίηση συνολική, για να συγκεντρωθεί πρώτα-πρώτα το ποσό αυτό που είναι απαραίτητο. Να γίνει κάποια αρχιτεκτονική μελέτη για το νέο κτίσμα, ώστε να δένει με το ιδιόμορφο περιβάλλον του. Να οικοδομηθεί με υλικά που να μη δημιουργούν φόβους για το μέλλον και να προβλεφθεί η κατάλληλη διαμόρφωση του γύρω χώρου (σκαλοπάτια, τοιχία, διάδρομος, βρύση, θέρμα).

     Εμείς μάλιστα θα προτείναμε τη συγκρότηση μιας επιτροπής, στην οποία θα συμμετέχουν ο παπάς του χωριού μας (ο οποίος έχει στην πράξη δείξει ότι νοιάζεται, πέρα απ’ τα στενά ιερατικά καθήκοντά του – σημείωση δική μας: ιερέας Παλαιοχωρίου ήταν το 1986 ο π. Ευστάθιος Μεταξής από το Αμπελικό), εκπρόσωποι των φορέων του χωριού και άλλα πρόσωπα ατομικά, που θέλουν και μπορούν να βοηθήσουν. Μια τέτοια λοιπόν επιτροπή, που θα αναλάβει να χειριστεί το θέμα από την αρχή μέχρι το τέλος, απ’ τη συγκέντρωση των χρημάτων μέχρι την εκτέλεση του έργου, νομίζουμε ότι θα ήταν το καλύτερο στην περίπτωση.

     Με την ευκαιρία, το Δ.Σ. του Συλλόγου μας στην Αθήνα πληροφορεί τα μέλη του ότι ήδη άρχισε να συγκεντρώνει προσφορές ειδικά για τον παραπάνω σκοπό.»

                                                                                

*****

                                                                                       

Δημοσιεύματα από το περιοδικό «Τα Παλιοχωριανά» Συλλόγου Παλαιοχωριτών Αθήνας 

                             

     Στη σελ. 406 του 27ου τεύχους του πρδκ. «Τα Παλιοχωριανά» (Ιούλ.-Αύγ.-Σεπτ. 1987) του Συλλόγου Παλαιοχωριτών Αθήνας δημοσιεύονται ειδήσεις σχετικές με προσφορές για την ανέγερση του εξωκκλησιού της Παναγίας Κρυφτής:

«Προσφορά για Κρυφτή. Ο Σύλλογός μας, το καλοκαίρι που πέρασε, πρόσφερε 50.000 δρχ. από το ταμείο του και προσφορές μελών του για την Παναγία Κρυφτή. Επίσης, ο Σύλλογός μας διέθεσε ποσό 10.500 δρχ. για αγορά αμμοχάλικου.

     Σύμφωνα με επιθυμία του ιερέα του χωριού μας, το ποσό αυτό θα διατεθεί για τη διαμόρφωση της πεζούλας πάνω από το ναό Ευαγγελίστριας Παλαιοχωρίου. Μας απέστειλε σχετικό ευχαριστήριο.

     Το Δ.Σ. του Συλλόγου μας επισκέφτηκε την περιοχή και διαπίστωσε ότι, εκτός από την ανέγερση του εξωκκλησίου, έργο αναγκαίο είναι η επισκευή και σταθεροποίηση της προβλήτας, όπου πρέπει να τοποθετηθεί παραπέτο στα πλάγια, γιατί τα νερά είναι βαθιά και το έδαφος βραχώδες.» 

«Ευχαριστήριο.

     Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Ευαγγελιστρίας Παλαιοχωρίου ευχαριστεί όλους τους δωρητές, που με μεγάλη ευχαρίστηση και προθυμία βοήθησαν στο ξαναχτίσιμο του εξωκκλησίου Παναγίας Κρυφτής. Ευχαριστεί το Σύλλογο Παλαιοχωριτών Αθήνας, το Σύλλογο Παλαιοχωριτών Αυστραλίας, τον Πολιτιστικό Σύλλογο Παλαιοχωρίου, το Σωματείο Ψαράδων Πλωμαρίου, για τη δωρεάν μεταφορά άμμου αξίας 10.500 δρχ. και τον Παναγιώτη Βουνάτσο από το Πλωμάρι. Και εύχεται ο Άγιος Θεός να χαρίζει σε όλους υγεία και δύναμη. Μετά θερμών ευχαριστιών, το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Παλαιοχωρίου.»

     Το εξωκκλήσι ξαναχτίστηκε γρήγορα με προσφορές και εθελοντική εργασία των Παλιοχωριανών, με σχέδια του Πλωμαρίτη αρχιτέκτονα Γιώργου Γιαννουλέλλη.

*****

                

ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ

                                                                                                   

Από το βιβλίο «Η Λέσβος το 1912»

Αθ. Ι. Σοφιανόπουλου

     Ο Αθανάσιος Ι. Σοφιανόπουλος, επιμελητής του Χημείου του Πολυτεχνείου, σε έκθεση που εκπόνησε το 1913 με τίτλο «Περί των γεωλογικών πλουτολογικών παραγόντων της Λέσβου», αναφέρει στη σελ. 45:

     «Θέρμα Παναγιάς Κρυφτής. -Εις απόστασιν μιάμιση ώρας από του Ποταμού διά θαλάσσης και παρά την θάλασσαν (σχεδόν δε απροσπέλαστον  από ξηράς) εν μέσω βράχων υπάρχει εκκλησίδιον επ' ονόματι της Παναγιάς Κρυφτής και έναντι του εκκλησιδίου δύο πηγαί αναβρύζουσαι εκ του βράχου διά φυσικών σηράγγων, ύψους περίπου 1 μέτρου. Η μία εξ αυτών κατά την εποχήν της επισκέψεώς μου (Μάρτιος) δεν παρείχεν ύδωρ, η δε άλλη είναι θερμοκρασίας 35-40 βαθμών ανεχομένη την χείρα. Αι πηγαί αύται είναι σιδηρούχοι, ως φαίνεται εκ των επιστρωμάτων οξειδίου του σιδήρου, με τα οποία καλύπτει τους βράχους, διά των οποίων διέρχεται. Ως λουτρόν χρησιμοποιείται δυσώδης καλύβη, εις την οποίαν μεταφέρεται το προς λούσιν ύδωρ. Η πηγή αύτη, λόγω της αποτόμου τοποθεσίας, δεν είναι δυνατόν να θεωρηθή μεταξύ των εκμεταλλευσίμων.»

(«Η Λέσβος το 1912», εκδόσεις "Αιολίδα", Μυτιλήνη 2011)

*****

Ιαματικές πηγές – Θερμή αλιπηγή Παλαιοχωρίου "Παναγιά η Κρυφτή"

Γιάννη Κ. Κουτλή

     Ο αείμνηστος Γιάννης Κ. Κουτλής, στο κείμενό του «Ιαματικές πηγές – Θερμή αλιπηγή Παλαιοχωρίου "Παναγιά η Κρυφτή"», που είναι δημοσιευμένο στις σελ. 106-107 του 8ου τεύχους του περιοδικού «Τα Παλιοχωριανά» το Δεκέμβρη του 1982, αναφέρει:

     «Ιαματική πηγή Κρυφτής. Η ιαματική πηγή του Παλαιοχωρίου «Παναγιά Κρυφτή» ανήκει στις χλωριονατριούχες αλιπηγές, επειδή βρίσκεται πολύ κοντά στη θάλασσα και τα νερά της προέρχονται και από τη θάλασσα. Το νερό της αναβλύζει από ρωγμή ασβεστολιθικού βράχου στο ύψος της θάλασσας, πιο κάτω από το εκκλησάκι της Παναγίας Κρυφτής, το λαξεμένο στο βράχο. Η πηγή ανακαλύφθηκε το 1864 και απέχει από τη Μυτιλήνη 57 χιλιόμετρα. Η επικοινωνία με την πηγή είναι πολύ δύσκολη, εξαιτίας του απόκρημνου και σχεδόν αδιάβατου εδάφους της περιοχής της. Η προσπέλαση προς την πηγή γίνεται με ένα δύσβατο μονοπάτι από το μέρος του χωριού μας ή από τη θάλασσα με τις βάρκες. Δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια για την αξιοποίηση της πηγής μέχρι σήμερα.

     Ελάχιστοι ασθενείς, τους καλοκαιρινούς μήνες, επισκέπτονται για λίγες μέρες την πηγή, μένοντας στα κελιά της εκκλησίας κάτω από άθλιες συνθήκες. Οι Πλωμαρίτες συνηθίζουν να μεταφέρουν με καΐκι το νερό της πηγής μέσα σε δοχεία και να κάνουν λουτροθεραπεία στο σπίτι τους.

     Η ιαματική πηγή της Κρυφτής περιέχει ασήμαντη ραδιενέργεια. Η θερμοκρασία του νερού φτάνει τους 43-45^ο βαθμούς Κελσίου. Το στερεό υπόλειμμα που απομένει από ένα χιλιόγραμμο ιαματικού νερού είναι 24,8 γραμμάρια στους 18^ο Κελσίου. Όπως γράφω παραπάνω, η πηγή είναι χλωριονατριούχα και είναι πλούσια σε χλωριούχα και θειϊκά άλατα ασβεστίου και νατρίου. Ακόμη, περιέχει διοξείδιο του άνθρακα, σίδηρο και οξυγόνο.

     Η πηγή της Κρυφτής είναι πολύ κατάλληλη για οξείς και χρόνιους ρευματισμούς, αρθρίτιδες, αγκυλώσεις, νευραλγίες, παθήσεις συκωτιού και σπλήνας, αιμορροΐδες, καθώς και για χρόνιες γυναικολογικές παθήσεις (σαλπιγγίτιδες, ενδομητρίτιδες, ωοθηκίτιδες, λευκόρροια κ.ά.). Τέλος, το νερό της Κρυφτής έχει ευεργετική δράση σε περιπτώσεις στειρότητας. Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι η προηγούμενη συμβουλή του θεράποντα γιατρού κρίνεται απαραίτητη, για να αποφευχθούν παρενέργειες από άλλες ασθένειες (π.χ. καρδιοπάθεια).Ελπίζουμε μελλοντικά, με τη διάνοιξη του παραλιακού δρόμου Πλωμαρίου - Πολυχνίτου, να υπάρξουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την αξιοποίηση της πηγής.»

*****

      

Από το βιβλίο Γιώργου Γ. Γιαννουλέλλη

«Πλωμάρι Λέσβου. Οι τοπωνυμίες. Η καταγωγή των Πλωμαριτών»

     «ΚΡΥΦΚΗ (η). Μικρό ξωκκλήσι χωμένο ολόκληρο μέσα σε σπηλιά θεόρατου βράχου, με χτιστό μόνο τον μπροστινό τοίχο της εισόδου, αφιερωμένο στην Παναγιά. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχτισαν ένα κακόγουστο εκκλησάκι, μπροστά στη σπηλιά. Ω! Έλληνες εχθροί της Ελλάδας!

     Η θέση της είναι στο μυχό ενός πολύ μικρού όρμου με πολύ βαθιά τα νερά του, περιβαλλόμενου από κοφτούς πανύψηλους βράχους. Στο δυτικό τμήμα του ορμίσκου βρίσκεται μια υπέρθερμη ιαματική πηγή. Απέχει δυο περίπου μίλια από τη Μελίντα προς τα δυτικά//Κρυφκή<Κρυφτή (τι>κι), δηλ. κρυφτή Παναγιά, κρυμμένη<Α.Ε. κρυπτός.»

(Γιώργου Γ. Γιαννουλέλλη «Πλωμάρι Λέσβου. Οι τοπωνυμίες. Η καταγωγή των Πλωμαριτών», Εκδόσεις Στέφ. Δ. Βασιλόπουλου, Αθήνα 1983, σελ. 107-108)

*****

«Ανεξερεύνητη Λέσβος»

Τζέλης Χατζηδημητρίου

   

     Από τους ταξιδιωτικούς οδηγούς της Λέσβου, ξεχωρίσαμε την πολύ κατατοπιστική και παραστατική περιγραφή της Τζέλης Χατζηδημητρίου. Στις σελ. 409-411 του εξαίρετου βιβλίου της "Ανεξερεύνητη Λέσβος" (εκδ. ROAD, Αθήνα 2006) διαβάζουμε: 

     «…Από το Παλαιοχώρι η Μελίντα απέχει 3 χλμ. ασφάλτου (Α3). Πριν όμως κατεβείτε στον παραθαλάσσιο οικισμό, υπάρχει ένας χωματόδρομος (Χ1) δεξιά σας, που οδηγεί σ’ ένα μέρος μαγικό, την Παναγιά την Κρυφτή. Τα 2,8 χλμ. βατού αλλά στενού Χ1 αποτελούν πολύ πρόσφατη πολυτέλεια. Παλιότερα γινόταν μόνο διά θαλάσσης, όπως εξάλλου και στις υπέροχες παραλίες που θα δείτε πηγαίνοντας προς τα εκεί, τις οποίες μόνο όσοι έχουν πλεούμενο θα χαρούνε. Η θέα είναι συγκλονιστική, όμοιά της δεν θα βρείτε σ’ ολόκληρη τη Λέσβο. Τα απόκρημνα γυαλιστερά βράχια της Κρυφτής, οι Τρούλες, προβάλλουν μπροστά σας μεγαλειώδη, ενώ από μερικά σημεία φαίνεται και το ακρωτήρι του Αγίου Φωκά, στην άκρη της παραλίας των Βατερών. Ο δρόμος καταλήγει σε ένα πλάτωμα, όπου αφήνετε το αυτοκίνητο και συνεχίζετε την κατάβαση με τα πόδια στην απότομη πλαγιά (10΄ λεπτά η κατάβαση, αγνώστου χρόνου η ανάβαση, ανάλογα με το πόσες φορές θα σταματήσετε). Μην αποπειραθείτε να φέρετε το αυτοκίνητο μερικά μέτρα χαμηλότερα, γιατί μπορεί να κολλήσετε. Αυτή η εκδρομούλα απαιτεί κλειστά παπούτσια με τρακτερωτή σόλα κι, αν είναι μεσημέρι καλοκαιριού, οπωσδήποτε καπέλο, κρύο νερό, αντηλιακό και πετσέτα. Ακολουθείτε το στενό μονοπάτι, χωρίς σκαλοπάτια και βοηθητικούς πασσάλους και κατεβαίνετε, κατρακυλώντας σχεδόν, προς το στέγαστρο της εκκλησίας.

     Η Παναγία η Κρυφτή είναι κυριολεκτικά κρυμμένη μέσα στη σπηλιά, με ένα στέγαστρο μόνο να προεξέχει, για να προστατεύει τους προσκυνητές από τον ήλιο. Η ατμόσφαιρα στο σπήλαιο είναι κατανυκτική, μυρίζει χώμα και λιβάνι, ανάκατο με θαλασσινό αέρα. Η θάλασσα μπροστά στο εκκλησάκι είναι βαθιά και ατλαζένια, με μεγάλα βράχια για βουτιές και, αν είστε από τους τυχερούς και έρθετε εδώ με τη βάρκα σας, το λιμανάκι που θα δέσετε είναι πολύ προστατευμένο από τον καιρό. Αν το λέει η καρδούλα σας και αντέχετε την πεζοπορία, το μέρος είναι θαυμάσιο για μια-δυο διανυκτερεύσεις με τη σκηνή σας. Άλλη κρυμμένη έκπληξη εδώ είναι τα ιαματικά νερά που τρέχουν μέσα από τα βράχια (43, 30^ο C). Κοιτώντας προς τα δυτικά (δεξιά), θα δείτε μια μικρή τσιμεντένια γούρνα δίπλα στη θάλασσα, ίσα που χωράει έναν άνθρωπο ξαπλωμένο. Δυστυχώς το νερό δεν βγαίνει πια με δύναμη από τη βαθιά σχισμή κι έτσι αυτό που υπάρχει στην αβαθή γούρνα ανανεώνεται σχετικά δύσκολα, ενώ όταν έχει κύμα ενώνεται με το θαλασσινό. Την ημέρα που γιορτάζει το ξωκκλήσι, τη Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά, γίνεται εδώ πανηγύρι και μεγάλο γλέντι με μουσικές κι άλογα…»

*****

ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟ ΚΟΡΝΗΛΙΟ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ

Η αφιλοχρηματία του Αγίου Γέροντα

+Ηγουμένης Ευγενίας Κλειδαρά

     Αφού βεβαιωθήκαμε με την μητέρα μου ότι ήταν θέλημα του Θεού να φορέσω το Αγγελικό Σχήμα […] έπρεπε να επιστρέψω στο Πλωμάρι, να ετοιμασθώ και να επανέλθω στον προορισμό μου. 

     Με την ευκαιρία αυτή μου ανέθεσε ο Άγιος Γέροντας μια υπόθεση. Του είχαν δωρίσει ένα κτήμα στην Κρυφτή, που είναι στην περιφέρεια Παλαιοχωρίου, γιατί του άρεσε να καταφεύγει στο απόκρυφο αυτό εκκλησάκι της Παναγίας για προσευχή. Μα όπου πήγαινε είχε Θείο μαγνήτη και την έρημο ακόμα μετέτρεπε σε πολιτεία^. γέμιζε η Παναγία της Κρυφτής από κόσμο – μου είπαν – γιατί δεν έπαυε να μεταγγίζει τα Θεία νάματα στις ψυχές. Όταν όμως ήλθε η ώρα της Θείας Χάριτος για να κτίσει το Μοναστήρι του, έφυγε στη Χίο κι αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει.

     Η ακτημοσύνη που είχε ήταν τόσο μεγάλη, που σχεδόν το είχε ξεχάσει πως ήταν δικό του, ύστερα από τόσα χρόνια που πέρασαν. Θέλησε να το μεταβιβάσει σε μένα, για να το δώσω σε κατάλληλο άνθρωπο.

     Πήγαμε σε συμβολαιογραφείο, κι όταν άκουσε ο συμβολαιογράφος την υπόθεση, μου είπε κουνώντας το κεφάλι του:

   – Χρήματα θα δώσετε στον Γέροντα;

   – Γιατί, τι θέλετε να πείτε;

   – Γνωρίζετε τι θα τα κάνει ο Γέροντας τα χρήματα;

   – Δεν το εξετάζω αυτό, όπως θέλει ας τα μεταχειριστεί, άλλωστε είμαι βεβαία πως θα πάνε σε ιερό σκοπό.

   – Εγώ σας λέω να μην εμπιστευτείτε να δώσετε στον Γέροντα χρήματα. Ξέρετε τι θα τα κάνει, τώρα που θα τα πάρει στα χέρια του; Ή θα κτίσει ή θα τα μοιράσει.

   – Έχετε δίκιο, ο Άγιος Γέροντας δεν αγαπά τα χρήματα.

    

(Κλειδαρά Ευγενίας, Ηγουμένης Ιεράς Μονής Αγίου Ραφαήλ Λέσβου «Ο Άγιος Γέροντας της Χίου Κορνήλιος Μαρμαρινός», Αθήνα 2009, σελ. 116-118)

*****

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

  

Αποσπάσματα από βιβλίο "Ψάρι με κεφάλι και ουρά"

του Ξενοφώντα Ε. Μαυραγάνη

[ Ιαματικό νερό Παναγίας Κρυφτής ]

     «…κι η τεράστια μπανιέρα του παππού έγινε καταφύγιο αδέσποτων γατιών. Πραγματικά τεράστια, κατάλευκη εμαγιέ, με λουλουδάκια γαλάζια στις εξωτερικές της πλευρές, που κάθε πρωί γέμιζε με καυτό νερό, απ’ την πηγή της Παναγιάς της Κρυφτής, έξι μίλια από το λιμάνι, που το κουβαλούσαν σε σιδερένια βαρελάκια οι χαμάληδες ταξιδεύοντας γι’ αυτό με τις γκαζολίνες εννιά μήνες το χρόνο, εφτά μέρες το μήνα, εξυπηρετώντας όλους τους αρχόντους του χωριού, που έκαναν στην άνεση του σπιτιού τους τα θερμά ιαματικά τους λουτρά…»

(Ξενοφώντα Ε. Μαυραγάνη «Ψάρι με κεφάλι και ουρά», ″Οι φωτογραφίες″, σελ. 27-28)

*****

[ Άραμ έρκς τσ’ άραμ δεν έρκς ]

     «…Το Πάσχα έπεφτε τη χρονιά εκείνη λίγο αργά. Μέσα Μαΐου. Έφτασε ακριβώς τη Μεγάλη Τρίτη. Το χάρηκε. Το γλέντησε με την ψυχή του. Μέχρι και στο Ραχίδι πήγε τη Δευτέρα του Πάσχα και χόρεψε. Αλλά το μυαλό του στην Κρυφτή και στη Γαρνάβα. Θυμόταν, λέει, που πήγαιναν η γιαγιά του και κάτι άλλες γριές στην Παναγία την Κρυφτή να κάνουνε ζεστά μπάνια στη μικρή γούρνα, δίπλα στη θάλασσα, όπου το νερό έτρεχε καυτό. Κι ύστερα βγαίνανε τυλιγμένες σε σεντόνια ή πετσέτες και κάθονταν στον μικρό αυλόγυρο της εκκλησιάς, που ύστερα οι παπάδες την κάνανε μεγάλη και φανερή, για να αυγαταίνουν τα τυχερά τους. Κι εκεί που λιαζότανε…

     «Άντι, βρε Ξινουφέλ’, π’ είσι καλό μουρό, πάνι σ’ Γαρνάβα, α μας φέρ’ς ένα κμαρέλ’ νιρό.»

     Κι αυτός ο καημένος κι άλλα παιδιά μαζί τραβούσαν τον ανήφορο, μέσα στο κάμα, μια ώρα και παραπάνω δρόμος, να φέρουνε το κουμάρι το νερό. Χωρίς παπούτσια εννοείται, 1920 ήταν…

     Ήρθε η Δευτέρα μετά του Θωμά, και μαζί μ’ όλο το χωριό έφτασε πρωί-πρωί στην Κρυφτή. Δεν ήταν βέβαια αυτό που θυμότανε η εκκλησιά, αλλά τέλος πάντων. Πήγε και στα κελιά, πήγε και στη γούρνα, λίγο την είχαν μεγαλώσει, ας είναι.

     «Νερό; Από πού πίνουν νερό;» ρώτησε.

     «Κουβαλητό, όπως τότε».

     Θύμωσε ή πικράθηκε ο Ξενοφών, κανείς δεν ξέρει. Κουβέντιασε με το φίλο του τον Γιάννη, που είχε τις λύσεις για όλα τα θέματα. Σε δυο μήνες είχε κατεβεί το νερό απ’ τη Γαρνάβα στην Κρυφτή. Έφτιαξε και μια ωραία βρύση με πέτρινη επένδυση, γράψανε στην πλάκα επάνω ″Ο Ξενοφών Αλαμάγκος εις μνήμην των γονέων αυτού″. Δόξα σοι ο Θεός. Κανένας πια δεν θα χρειαστεί να πάει με τα πόδια στη Γαρνάβα, να κουβαλήσει νερό […]

     Το 2004 ο Ξενοφών είχε πιάσει τα ενενήντα δύο […] Δυο χρόνια αργότερα, ήρθε η είδηση πως είπε οριστικά αντίο στον μάταιο τούτο κόσμο. Δεν ξέρουμε αν τον έθαψαν ως Τζιμ ή Ξενοφώντα, ξέρουμε όμως πως η βρύση στην Κρυφτή με το νερό απ’ τη Γαρνάβα δεν λειτουργεί. Κανείς δεν φρόντισε να σκύψει πάνω της και ν’ ακούσει τον καημό του βασανισμένου μικρού παιδιού, που σιγοτραγουδούσε με το κελάρυσμα της βρύσης.»                 

(Ξενοφώντος Ε. Μαυραγάνη «Ψάρι με κεφάλι και ουρά», ″Νέα Υόρκη - Παλαιοχώρι″, σελ. 112-115)

*****

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΙΗΣΗ

                                                                              
Ένα ποίημα για τη δική μας Κρυφτή

                                                                                                                                    

     Με χαρά διαπιστώσαμε ότι το θαυμάσιο ποίημα του Στρατή Γιαννίκου «Κρυφή Παναγιά», που ανήρτησε στην ιστοσελίδα του στις 7-2-2010, είναι για τη δική μας Παναγία Κρυφτή ή Κρυπτή, την «Κρυφτούδα», όπως λένε με τρυφερή ευσέβεια οι γυναίκες στο Παλαιοχώρι. Βέβαια ο Στρατής Γιαννίκος "ποιητική αδεία" ονομάζει την Κρυφτή "Κρυφή Παναγιά". Η Κρυφή Παναγιά βρίσκεται στην Καλή Λαγκάδα, κοντά στην Ανεμώτια. 

 
          Στρατή Γιαννίκου      

Κρυφή Παναγιά

Πελαγίσια μου αύρα,

ακρογιάλια κρυφά,

ποια σπηλιά να ’κρυψε

την Παναγιά μας

στα ράχτα της Μελίντας,

να γεννά

τα πολυπλόκαμα,

κορώνες του βυθού

βασιλικούς αστερίσκους

στα απύθμενα της θάλασσας;

Κορίτσια με πράσινα

της ελιάς φουστάνια

ορμάνε στα νερά.

Κοχλάζει η θάλασσα,

ανάβουνε σπηλιές

κόκκινα της φωτιάς τα βράχια.

Τα κύματα υποκλίνονται

στη Μάνα, την Κρυφή

την Παναγιά.

(Πηγή: http://www.alfavitario.blogspot.gr/p/blog-page_18.html)

                    

*****

     Δύο ποιήματα του Στρατή Μαλλιαρού βρήκαμε στο τεύχος 241 του περιοδικού «Πλωμαρίτικοι Αντίλαλοι» του Συνδέσμου Πλωμαριτών Αττικής "Βενιαμίν ο Λέσβιος" (Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2013, σελ. 7, 8). Στο πρώτο ο Πλωμαρίτης συγγραφέας περιγράφει τη μετάβαση από το απότομο κατηφορικό μονοπάτι, για προσκύνημα στην Παναγία Κρυφτή, στο δεύτερο κάνει απλή αναφορά στην Κρυφτή ως δυτικό όριο του αρχοντικού Πλωμαριού. Παραθέτουμε και τα δυο, ως γραπτές πηγές.

Στον παγαιμό για την Κρυφτή

                            

                                                            Στρατή Μαλλιαρού

Να ’σαι στον κατσικόδρομο

που καταλήγει στην Κρυφτή,

την Παναγία τη λατρευτή

κι όταν σε πιάνει ο ίλιγγος

βλέποντας πλάι τον γκρεμό,

να νιώσεις μέσα τον καημό

και τη λαχτάρα σου άσβηστη

να τρέξεις προς την Παναγιά,

να πας για τάμα κι ευλογιά.

Σ’ αγκάθια και κατσάβραχα

να περπατάς, να προχωρείς,

τη λύτρωση να πας να βρεις

και πάνω από τη θάλασσα

και κάτω από τον ουρανό

να μη φοβάσαι το κενό,

μα να κρατάς την πίστη σου

σα λάβα κόκκινη, καφτή

και να πηγαίνεις στην Κρυφτή…

(Περιοδικό «Πλωμαρίτικοι Αντίλαλοι» του Συνδέσμου Πλωμαριτών Αττικής "Βενιαμίν ο Λέσβιος", τεύχος 241, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2013, σελ. 8)

Επιγραμματικό

                                       

                                                      Στρατή Μαλλιαρού

Αγία Βαρβάρα και Κρυφτή

φυλάν σε κάθε σου άκρη

και συ στη μέση αρχοντικό

και τρυφερό σα δάκρυ…

(Περιοδικό «Πλωμαρίτικοι Αντίλαλοι» του Συνδέσμου Πλωμαριτών Αττικής "Βενιαμίν ο Λέσβιος", τεύχος 241, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2013, σελ. 7)

     

*****

Οι Παναγιές του Αύγουστου

  

     Στη θαυμάσια κρητική εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» (8/8/2009) βρήκαμε πολύστιχο ποίημα (132 στίχοι) με τίτλο «Για σένα Παναγία μου κερί ο κάθε στίχος» του λαϊκού ποιητή Κωστή Λαγουδιανάκη για την Παναγία, που η Κοίμησή της τιμάται τον Αύγουστο. Ιδιαίτερα μας ξάφνιασε η αναφορά και στη δική μας Παναγία, την Παναγία Κρυφτή, στους στίχους 121-122:

     «Η Παναγία η Κρυφτή στση Λέσβου το Πλωμάρι

      του ποδαρόδρομου εκειά είνʼ όλα ντου τα θάρρη.»

     Μόνο που η δικιά μας Παναγιά δεν γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, αλλά τη Δευτέρα μετά την Κυριακή του Θωμά. Το καλοκαίρι βέβαια δέχεται τους περισσότερους επισκέπτες, αρκεί να μη φοβούνται τον ποδαρόδρομο! Ο συμπαθής Κρητικός στιχουργός μάλλον δεν θα γνωρίζει πως τώρα, με τη διάνοιξη αμαξιτού χωματόδρομου, η από στεριάς πρόσβαση είναι πολύ ευκολότερη κι ο επισκέπτης πρέπει να περπατήσει μόνο για ένα τέταρτο στο κατηφορικό/ανηφορικό μονοπάτι. Θα αποζημιωθεί όμως από την ομορφιά του γραφικού εξωκκλησιού και του θαλασσινού τοπίου. 

Για σένα Παναγία μου κερί ο κάθε στίχος

Αποσπερίδες και βάιζα

                                           

του Κωστή Λαγουδιανάκη

Άγουστος, μήνας ο καλός, ο πρωτοκανακάρης

Άγουστος, μήνας Παναγιάς είνʼ ο «δεκαπεντάρης».

Την εορτή την ξέκορφη για τη χριστιανοσύνη

ο Άγουστος διαρμίζεται κι όλη η ρωμιοσύνη.

Ο Άγουστος τσι μέρες του τσι πρώτες δεκαπέντε

στση Παναγίας τη γ-Κοίμηση εκειά βάνει τ’ αμέντε.

Ανεμπουκώνει ο Άγουστος τσι δεκαπέντε μέρες

τση Παναγίας τση Κοίμησης προσκυνοθυγατέρες.

Η Παναγία ρέχτηκε τον Άγουστο το μήνα

η Κοίμησή τζη να σκορπά τση πίστης ηλιαχτίνα.

Κερί στη Μάννα-Παναγιά η Ελλάδα όλη άφτει

σέβος στη Μάννα του Χριστού και στην ολπίδα ξάφτει.

Κερί στη Μάννα-Παναγιά, κερί και στην ολπίδα

κερί και στην παρηγοριά, στση πίστης τη θυρίδα.

Για σένα Παναγία μου κερί ο κάθε στίχος!

που το κακό οντέ χύνεται κάστρο είσαι και τείχος.

Τ’ Αγούστου είναι ψηλόρανη δέκατη πέμπτη μέρα

που εορτή «των Ουρανών» έχει η «Πλατυτέρα».

Το «Πάσχα του Καλοκαιριού» τση προσευχής καμπάνα

για την Υπεραγία εδά χτυπά τη δροσομάννα.

Η Στρατηγός Υπέρμαχος παρηγοριά των θρήνων

και η Ελευθερώτρια «εκ παντοίων με κινδύνων».

Του Ουρανού Παντάνασσα, Παντάνασσα τση ζήσης

αχτίνα είσαι υπέρλαμπρη, νερό κρουσταλλοβρύσης.

Τση Παναγίας τʼ όνομα ανεζητά τʼ αχείλι

οντέ σκουπίζει δάκρυα του ζόρε το μαντίλι.

Στση Παναγίας τʼ όνομα ανεγκολλά το στόμα

του κουρασμένου, του φτωχού και του αρρώστου στρώμα.

Στση ζήσης τσι κακοβολιές, στην όφκαιρη καρδιά μας

εσύ ʼσαι τʼ αποκούμπι μας, είσαι η «Παναγιά μας».

Του κόσμου η παρακάλεση είναι για όνομή σου

του κόσμου μαντατοφοριές για το Μονογενή σου.

Κάθε παιδί στην εμπασά του πόνου οντέ νεδιάζει

«βλέπε το Παναγία μου» η μάννα ντου φωνιάζει.

Του πονεμένου, τʼ αρφανού, τʼ άδικου, τʼ αρρωστάρη

εσύ ʼσαι τʼ αναντράνισμα, εσύ το φυλαχτάρι.

Πίστη, λατρεία του λαού, το σέβος του φουντάνα

για τη Μαρία, την Παναγιά, για του Θεού τη Μάννα.

Η πίστη για την Παναγιά δε λείβγετʼ ένα δράμι

κι είναι και πίστη στον Υγιό και στο Θεό αντάμι.

Στα γόνατα που σέρνουνται δροσολογά η πίστη 

για τη μητέρα του Θεού, του σύμπαντος το χτίστη.

Τα κλάηματα, τα στρούσια, οι ασκονταμοί κι οι πόνοι

στση Παναγιάς τη μ-παρασθιά λιώνουνε σαν το χιόνι.

Στο κόνισμά σου Παναγιά χέρα και γιουλουχτάνι,

στο κόνισμά σου Παναγιά κάθε καρδιά λιβάνι.

Ένα χωριό, η Γεθσημανή, και ένας άδειος τάφος

τση πίστης τση πανάγιας εκειά ψηλώνει ο τράφος. 

Δοξαστικό ʼναι το σπερνό στση Παναγιάς τη χάρη

Ήχοι οχτώ συγκάρταλοι ψάλλουνε το τροπάρι.

Κάθε ορθόδοξη εκκλησά τα εδικά σου φώτα

δεξά ʼναι και λαμπυριστά ʼπό την Αγία Πόρτα.

Οι ύμνοι οι αρίφνητοι δε στένουνται ψιχάλι

να υμνολογούν πνεματικά τση Παναγιάς τα κάλλη.

Η τέχνη η ορθόδοξη κι η ορθόδοξη η χέρα

μʼ αρίφνητα κονίσματα τιμά την Πλατυτέρα.

Η Τέχνη η ζγουραφική είναι δοξολογία

«υψηλοτέρα ουρανών, Δέσποινα Παναγία».

Ονόματα λοήσιμα το γλωσσικό λογάρι

ξυφαίνει για τση Παναγιάς τση Δέσποινας τη χάρη.

Ονόματα λοήσιμα τση πλέκει κολαΐνα

απού ʼναι μοσκομύριστα πίστης και σέβους κρίνα.

Κάθε γωνιά τ’ς Ελλάδας μας εκκλησά και ρημοκλήσι

τση Παναγίας εορτή είναι και αγιομήσι.

Στʼ ανάπλαγα στο Βέρμιο το νάμι τζη γροικάται

η Παναγία Σουμελά τον Πόντο ανεστοράται.

Η Παναγία Βλαχερνών στση Πόλης την αγκάλη

κουρούντιση αλλοτεσινή να μη γενεί καψάλι.

Η Παναγιά Σκουπιώτισσα απού την Προποντίδα

χωριό τζη τα Σκουπιά κι εδά Χαλκιδικής αγίδα.

Στση Τήνου η Μεγαλόχαρη απάνω το παπούρι

γόνατα στʼ ανεβόλεμα τάματα είναι πούρι.

Η Κυρά Παναγιά νησί είναι με μαναστήρι

στση Αλοννήσου τα βορνά χτυπά το σημαντήρι.

Η Άρτα Παρηγορήτισσα, ναό του Βυζαντίου

αλλότες Ευαγγελισμός, εδά χρεία Μουσείου.

Ζάλα του ποταμού Σκυλά και νοτικό σπηλιάρι

στην Κάσο Ποταμίτισσας τση Παναγίας θάρρη.

Η Γεθσημανή και ο ναός τση Κοίμησης μαντάτο

Ιεροσολυμίτισσα, εικόνα τω θαυμάτω.

Η Εκατονταπυλιανή η τρίπαλια στην Πάρο

το πρώτο οι ισαπόστολοι στο χτίρι τζη καπάρο.

Μαρκόπουλο Κεφαλλονιάς απού δεν πιάνει αφούσα

φιδάκια σταυροκέφαλα και Παναγιά Φιδούσα.

Μια εκκλησά να ʼχει κουμπέ η Καστοριά πρεπίζει

και Κουμπελίδικη τη μια την εκκλησά βαφτίζει.

Νοσοκομείο πατρινό για κάθε αρρωστάρη

κι η Παναγία Βοήθεια εκειά προσκυνητάρι.

Στη Ναύπακτο και στα βορνά, στο δάσος, στσι ντρυάδες

η Παναγία Βαρνάκοβα βλογά στσʼ αναμεσάδες.

τη Μύκονο, στο κάστρο τζη, απού ʼνʼ το παραπόρτι

τση Παραπορτιανής εκειά σάντολος με το φώτι.

Στην Άντρο θάμα, τση στεγής πέμπει εκειά τα ξύλα

κι ετσά τση Θεοσκέπαστης σπηλιάς άφτει καντήλα.

Στη Τζια παπούρι κι αγκρεμός και η φανειά τσʼ εικόνας

τση Παναγίας Καστριανής εκειά ο διαλεγώνας.

Η Παναγιά η Καρδιώτισσα στσι Πάνω τσι Αρχάνες

στο “Καρυδάκι” εδά χτυπά τσι χάλαβρες καμπάνες.

Η τρύπα η Αιγιώτισσα και τα πολλά σκαλούνια

κι η Παναγία η Τρυπητή οθέ ντα κορφοβούνια.

Στη Ρόδο, στʼ ασκιανού ριζά, στʼ αόρι στο Σκιάδι

η Παναγία Σκιαδενή καντήλι άφτει με λάδι.

Του Μαλεβού το ξέκορφο, του Πάρνωνα κορώνα

η Παναγία Μαλεβή θαματουργή εικόνα.

Η Κοίμηση στα Βρέσθενα, στη στράτα οθέ ντη Σπάρτη

τση Βρεσθενίτισσας εκειά τση Παναγιάς τʼ αμάτι.

Χαράκια έχει θέμελα, ξανθιώτικα σφεντάμια

η Παναγία η Καλαμού βρέθηκε στα καλάμια.

Η Αθήνα στην οδό Ερμού έχει και πίστης νέα

η Παναγία είνʼ εκειά, είνʼ η Καπνικαρέα.

Λαγού ξετρύπι και χωσά και η Θεσσαλονίκη

η Παναγιά Λαγουδιανή βάνει εκειά σταλίκι.

Στη Λήμνο αορίτικο χαράκι με σπηλιάρι

τση Κακαβιώτισσας εκειά τση Παναγιάς τʼ αχνάρι.

Στη Ρόδο αορίτικη του σέβους η μπιμπίκα

εκειά θυμιάζει και βλογά η Παναγιά η Τσαμπίκα.

Η Σίφνος δεκαπεντάγουστου κερί κι η Σίφνος άφτει

άφτει τση Παναγίας τση απού ʼναι η Πουλάτη.

Η Παναγία η Κερά τση Κρήτης έχει νάμι

και το χωριό τζη τʼ όνομα πρεπίζει το αντάμι.

Η Παναγία η Κρυφτή στση Λέσβου το Πλωμάρι

του ποδαρόδρομου εκειά είνʼ όλα ντου τα θάρρη.

Τση Κύθνου τα ψαράδικα του καναλιού τα ζάλα 

κόνισμα μέσʼ απʼ τα νερά η Παναγιά η Κανάλα.

Οι Σπέτσες στσʼ επανάστασης, στση λευτεριάς τη στράτα

και από κεια αποκρατεί η Παναγιά η Αρμάτα.

Ω! Παναγία των Χερουβείμ είσʼ η τιμιοτέρα

το γ-κάθα δούλο σου πιστό βαστάς από τη χέρα.

Ω! Παναγία των Σεραφείμ είσʼ η ενδοξοτέρα

και το καράβι τση ζωής απού δεν πιάνει ξέρα.

Ω! Παναγιά Καρδιώτισσα! Ω! Παναγιά Ελεούσα!

να ʼνʼ το ραέτι σου στη γης τα ελέη σου τα πλούσα.

 ΓΛΩΣΣΑΡΙ
-αγίδα (η) = η βοήθεια.

-αγιομήσι (το) = το θρησκευτικό πανηγύρι.

-Άγουστος (ο) = ο Αύγουστος.

-αλλοτεσινός = περασμένος.

-αμέντε (βάνω) = προσέχω, επαγρυπνώ.

-αναντράνισμα (το) = η ενδυνάμωση.

-ανεβόλεμα (το) = η ανηφόρα.

-ανεγκολλώ-ούμαι = προσκολλούμαι.

-ανεμπουκώνω = ανασηκώνω τα μανίκια, για νʼ αρχίσω κάποια εργασία, προετοιμάζομαι.

-ανεστορούμαι = ενθυμούμαι.

-αντάμι = μαζί.

-αποκρατώ = κατάγομαι.

-αρίφνητος = αναρίθμητος, αμέτρητος.

-αρφανός = ορφανός.

-ασκιανός (ο) =η σκιά.

-ασκονταμός (ο) = το σκόνταμμα.

-αφούσα (η) = η αγωνία, η ψυχική δυσφορία.

-άφτει = ανάβει.

-αχείλι = το χείλος.

-γιουλουχτάνι (το) = το μυροδοχείο.

-γροικάται = ακούγεται, φημολογείται.

-διαρμίζομαι = τακτοποιώ, συγυρίζω.

-δράμι (το) = υποδιαίρεση οκάς (1 οκά = 400 δράμια).

-εμπασά (η) = η είσοδος.

-ζόρες (ο) = η δυσκολία.

-θυρίδα (η) = τρύπα σε πετρόχτιστο τοίχο.

-κακοβολιά (η) = η δύσβατη διάβαση.

-καπάρο (το) = η προκαταβολή.

-καψάλι (το) = η καταστροφή από πυρκαγιά.

-κολαΐνα (η) = η αρμαθιά.

-κόνισμα (το) = η ιερή εικόνα.

-κουμπές (ο) = ο τρούλος.

-κουρούντιση (η) = η προστασία.

-λείβγεται = υπολείπεται.

-λογάρι (το) = ο θησαυρός.

-λοήσιμα = ποικίλα.

-μαντατοφοριά (η) = η παραγγελία.

-μπιμπίκα (η) = η προεξοχή.

-νάμι (το) = η φήμη, το καλό όνομα.

-νεδιάζω = εμφανίζομαι.

-ντρυς (ο) = ο δρυς, η βελανιδιά.

-ξάφτω = υποβοηθώ τη φωτιά νʼ ανάψει.

-ξέκορφο (το) = το πιο ψηλό σημείο, υπέρτατο.

-ολπίδα (η) = η ελπίδα.

-οντέ = όταν.

-όφκαιρος = άδειος.

-παπούρι (το) = ο λοφίσκος.

-παρασθιά (η) = το τζάκι, η εστία φωτιάς.

-πούρι = ασφαλώς.

-πρεπίζω = τιμώ και εκτιμώ.

-ραέτι (το) = η φιλοξενία προς τον επισκέπτη με παροχή φαγητού.

-ρέγομαι = ορέγομαι, προτιμώ με ευχαρίστηση.

-ριζά (τα) = οι πρόποδες βουνού.

-σάντολος (ο) = ο νονός.

-σέβος (το) = ο σεβασμός.

-σκαλούνι (το) = το σκαλοπάτι.

-σπερνό (το) = ο εσπερινός.

-σταλίκι (το) = το σημάδι διάκρισης των ορίων γειτονικών αγροτεμαχίων, ορόσημο.

-στένομαι = σταματώ.

-στρούσια (τα) = οι κακουχίες.

-συγκάρταλοι = με όλα τους τα υπάρχοντα.

-τρίπαλιος = παμπάλαιος.

-υγιός (ο) = ο υιός.

-φανειά (η) = η εμφάνιση.

-φουντάνα (επί υγρών) = ορμητικά.

-φώτι (το) = το χρυσό σταυρουλάκι της βάφτισης, δώρο του νονού. 

-χάλαβρα (τα) = τα ερείπια.

-χρεία (η) = η ανάγκη.

-χύνομαι = επιτίθεμαι, εφορμώ.

-χωσά (η) = το κρύψιμο.

-ψηλόρανα = ψηλά ως τον ουρανό.

-ψιχάλι = ελάχιστο, καθόλου.

(Πηγή: http://www.patris.gr/articles/162718?PHPSESSID=#.U6UovyeKRiR)

      

*****

     Οι γραπτές πηγές που αναφέραμε παραπάνω (μελλοντικά θα αναφέρουμε κι άλλες) θεωρούμε ότι είναι αρκετές, ώστε να πείσουν και να παρακινήσουν εκείνους που έχουν δημοσιεύσει στις ιστοσελίδες τους ανακριβή τη θρησκευτική παράδοση για την Παναγία Κρυφτή να τη διορθώσουν ή τουλάχιστον να αναφέρουν τις δικές τους πηγές. Επιβάλλεται.  

ΜΥΡΣΙΝΗ Μ. ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ

Σημείωση: Βλέπετε και παλιότερη ανάρτησή μας «ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΥΦΤΗ» στη διεύθυνση:

http://paleochori-lesvos.blogspot.gr/2013/05/blog-post_6004.html